تفکر در امر خدا (۱)

 
 
از آغاز ماه مبارک رمضان روایتی از حضرت امام رضا(ع) را محور بحث قرار دادیم که می‌فرمود: «لَيْسَ الْعِبَادَةُ كَثْرَةَ الصَّلَاةِ وَ الصَّوْمِ إِنَّمَا الْعِبَادَةُ التَّفَكُّرُ فِي أَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.»1؛ (عبادت به نماز و روزه بسیار نیست، عبادت تنها و تنها به تفکر در امر خدای عزیز و بزرگ است.) در شماره‌های قبل به عبادت و مراتب آن اشاره کردیم و از امروز به تبیین فراز نهایی روایت که «تفکر در امر خدا» است، می‌پردازیم. نکته اول آنکه: «امر» در ادبیات عرب دارای دو معنی اصلی است. مرحوم آخوند خراسانی آن دو معنی را، یکی «طلب‌کردن» و دیگری معنایی که بهترین معادل آن در فارسی «چیز» است، برمی‌شمارند.2 جالب آنکه با بررسی ادبیات فارسی هم، همین دو معنی را به‌عنوان معانی اصلی امر می‌یابیم، چنانکه دهخدا، «فرمان» و «کار» را به‌عنوان معانی اصلی امر معرفی می‌کند.3 امر اگر به‌معنای دستور باشد، جمع آن «اوامر» است در حالی‌که امر به‌معنای «چیز» به «امور» جمع بسته می‌شود. در قرآن «امر» در این دو معنی استعمال شده است؛ در سوره یس می‌فرماید: «إنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ.»4 و در موارد بسیار دیگر مثل «و کان امر الله مفعولاً»5 «امر الله» به‌معنای «کار خدا» به‌کار رفته است. توجه کنیم که بسیاری از بزرگان برای «امر» معانی مختلفی ذکر کرده‌اند که می‌توان گفت آن معانی، معنای لغت «امر» نیستند بلکه مصداق آن هستند. برای توضیح مطلب مناسب است به نکته‌ای اشاره کنیم: اگر ما بگوییم «انسان آمد» و مرادمان آن باشد که «علی آمد»، در اینجا معنای لغت انسان، علی نیست بلکه لفظی که معنای کلی دارد در مصداقش استعمال کرده ایم، دقیقا همین‌گونه است که وقتی در قرآن می‌فرماید: «حتی جاء امر الله»6 و مراد «مرگ» است، معنای «امر»، مرگ نیست، بلکه مصداقی از مصادیق کارهای خدا، «مرگ» است. یا وقتی می‌فرماید: «ظهر امر الله»7و مراد «ظهور» دین می‌باشد. در حقیقت خدای سبحان، دین را به‌عنوان کار خویش دانسته است. نکته دوم آنکه – چنانکه در بخش‌های نخستین همین نوشتار آوردیم- حضرت رضا(ع) با آوردن کلمه «انّما»، فقط و فقط عبادت را تفکر در امر خدا برمی‌شمارند. مرحوم ملاصالح مازندرانی در شرح اصول کافی8، می‌نویسد که «عبادت جز با تفکر حاصل نمی‌شود و کسی که تفکر کند، حق را می‌یابد.» سابقا در تشریح این مطلب نوشتیم که چون رکن عبادت «اخلاص» و «به‌جای آوردن عمل به‌خاطر خدا» است، لذا بدون «شناخت»، اصلا این امر محقق نمی‌شود و به همین جهت گفتیم که ارزش یک عبادت، ...
ادامه صفحه 11