روزنامه همدلی

روزنامه نگاری آلترناتیو

فریبرز بیات‪-‬ حرفه روزنامه‌نگاری دچار بحران است. محافظه‌کاری روزافزون روزنامه‌نگاری متد‌اول در تعریف خبر و اعتماد و اتکای تمام و کمال آن به منابع رسمی از یک سو، دست بالای شبکه‌های اجتماعی و سرعت عمل آنها در انتشار اخبار فوری از سوی دیگر و تمرکز بیشتر روزنامه‌نگاری مرسوم بر عناصر توصیفی خبر و عدم توجه به عناصر تحلیلی و تبیینی، تغییر گفتمان در حرفه روزنامه‌نگاری را به یک ضرورت اساسی تبدیل کرده است‌. به همین دلیل رویکرد‌های آلترناتیو و جایگزین در حرفه روزنامه‌نگاری شکل گرفته است‌. روزنامه‌نگاری آلترناتیو چیست؟ در محافل رسانه‌‌ای از روزنامه‌نگاری مسئولیت اجتماعی‌‌، روزنامه‌نگاری مردم‌مدار و روزنامه‌نگاری شهروندی به‌عنوان گفتمان جایگزین روزنامه‌نگاری جریان اصلی نام می‌برند. این رویکرد از روزنامه‌نگاری به عنوان منتقد وضع موجود روزنامه‌نگاری معتقد است در روزنامه‌نگاری جریان اصلی تعریف خبر را حکومت و دولت تعیین می‌کند‌‌، خبرنگار را دولت مشخص می‌کند‌‌، مجوز رسانه را دولت می‌دهد‌‌، جرم را همان تعریف می‌کند و آگهی را نیز او سفارش می‌دهد‌. بنابراین استقلال‌‌، بی‌طرفی‌‌، حقیقت‌جویی و عینیت در روزنامه‌نگاری جریان اصلی افسانه‌ای بیش نیست‌. از چنین منظری روزنامه‌نگاری موجود محافظه‌کار است‌‌، اما ایدئولوژی محافظه‌کارانه خود را در قالب آداب و تشریفات حرفه‌‌ای به خبرنگاران تحمیل می‌کند‌. روزنامه‌نگاری متداول حقیقت را در انعکاس ساده وبی‌کم و کاست واقعیت موجود بدون هرنوع داوری و قضاوت ارزشی می‌داند. با چنین درک و دریافتی خبر آن چیزی است که منابع رسمی و قانونی یعنی پلیس‌‌، دولت‌‌، مراجع قضایی و قانونگذاری اعلام می‌کنند‌. مقامات رسمی منابعی آگاه هستند که اطلاعاتشان موثق و معتبر است‌. از سوی دیگر این نوع از روزنامه‌نگاری به حداقل اطلاعات آشکار و در دسترس اکتفا می‌کند‌‌، چرا که از چنین منظری حقیقت به سادگی و راحتی قابل دستیابی است و به عبارت دیگر «حقیقت» همان «واقعیت» است‌. گزارش چنین واقعیات و اطلاعاتی با کمک منابع رسمی با سرعت و در فاصله‌های زمانی کوتاه (هرساعت‌‌، روزانه‌‌، هفتگی و ماهانه) تهیه‌‌، تنظیم و منتشر می‌شود. سرعت انتشار اخبار و تکیه بر حداقل اطلاعات در دسترس موجب می‌شود روزنامه‌نگاری متداول از بین عناصر ششگانه خبر بیشتر بر چهار عنصر که‌‌، چه‌‌، کی و کجا متمرکز شود و دو عنصر چرا و چگونه را کمتر مورد توجه و تاکید قرار دهد، به نحوی که می‌توان گفت حقیقت‌‌، عمق‌‌ و دقت خبر فدای سرعت آن می‌شود.
از سوی دیگر روزنامه‌نگاری محافظه‌کار فقط گروه‌های رسمی را پوشش می‌دهد و اخبار گروه‌های اجتماعی محذوف و بی‌صدا مثل احزاب منتقد‌‌، اقلیت‌های قومی و مذهبی و اقشار حاشیه‌ای مانند زنان‌‌، کودکان‌‌، مهاجران و سالخوردگان را پوشش نمی‌دهد یا کمتر مورد توجه قرار می‌دهد. روزنامه‌نگاری متداول با استناد به بی‌طرفی و عدم قضاوت و داوری ارزشی‌‌، وضع موجود را می‌پذیرد و کمتر آن را به چالش می‌کشد، به همین دلیل این نوع از روزنامه‌نگاری مدافع حفظ وضع موجود تلقی می‌شود‌‌، چرا که از هر گونه اصلاح یا تغییر چنین وضعی احتراز می‌کند.
روزنامه‌نگاری آلترناتیو در واکنش به چنین مسایل و مشکلاتی شکل گرفته است که مصداقش را هم اکنون بیشتر در سایت‌ها‌‌، روزنت‌ها‌‌، وبلاگ‌ها‌‌، وب‌سایت‌ها و به‌ویژه شبکه‌های اجتماعی چون فیس‌بوک‌‌، توییتر، لاین‌‌، لینکدین، اینستاگرام‌‌، وایبر‌‌، واتساپ و تلگرام می‌توان دید‌.
روزنامه‌نگاری آلترناتیو کار خود را با نقد پیش‌فرض‌های روزنامه‌نگاری متداول در مورد تعریف خبر‌‌، اعتبار منابع رسمی و نیز بی‌طرفی و عدم قضاوت ارزشی آغاز می‌کند. از چنین منظری حقیقت نه تنها ساده و در دسترس نیست، بلکه چند لایه‌‌، پیچیده و پنهان است‌. به همین دلیل خبر انعکاس ساده و بی‌کم و کاست واقعیت موجود نیست‌. این نوع روزنامه‌نگاری رسالت خود را کشف و ارزیابی لایه‌های پنهان واقعیت می‌داند‌. از این دیدگاه واقعیت همان حقیقت نیست‌‌، بخشی از واقعیت توسط مراجع و مراکز قدرت در جهت حفظ منافع خود دستکاری و تحریف شده است و بخشی دیگر از آن پشت انبوه واقعیات پراکنده و آشفته پنهان است‌. وظیفه روزنامه‌نگاری پژوهشی کشف و افشای حقیقت از میان انبوه تحریفات و آشفتگی‌هاست‌.
برخلاف روزنامه‌نگاری متداول که اتکا و اعتماد به منابع و مراجع رسمی قدرت را مبنا قرار می‌دهد، روزنامه‌نگاری پژوهشی بیشتر به داده‌ها‌‌، اطلاعات و اسنادی وابسته است که به شکلی روشمند و با چنین استراتژی‌هایی توسط خود گزارشگر گرد آمده است‌. گزارش‌های منابع رسمی دولتی و مراجع و مراکز قدرت از چنین منظری آمیخته با منافع و نیازمند راستی‌آزمایی است‌‌، زیرا حسن‌نیت این منابع نمی‌تواند مفروض باشد‌. شهروند روزنامه‌نگاران با اتکا به اطلاعاتی که خود از منابع مستقل معتبر به‌دست می‌آورند، می‌توانند آشکارا با روایت‌های رسمی و تحریف شده واقعیت مخالفت کنند و وضع موجود را به چالش بکشند. چراکه هدف گزارش در اینجا پرده برداشتن از جنبه‌های پنهان و تحریف شده واقعیت به منظور نقد‌‌، اصلاح‌‌، تغییر و پیشنهاد راهی بهتر است‌. به همین دلیل نیز این نوع گزارشگری بدون تعهد شخصی گزارشگر به حقیقت، خیر جمعی و منافع اجتماعی هرگز کامل نمی‌شود. گزارشگر می‌کوشد در نگاه به واقعیت‌های ماجرا ریزبین و منصف باشد و بر پایه این نوع داوری و قضاوت‌‌، قربانیان‌‌، قهرمانان و متخلفان را معرفی کند. در مجموع محافظه‌کاری و ضعف‌های روزنامه‌نگاری متداول از یک‌سو و باختن قافیه به شبکه‌های اجتماعی در نشر اخبار فوری ازسوی دیگر، در کنار همه جانبه‌نگری و رویکرد چند چشم‌اندازی‌‌، قدرت تحلیلی و نگاه انتقادی و اصلاح‌گرایانه‌‌، روزنامه‌نگاری مردمدار و شهروندی را به عنوان گفتمان آلترناتیو در حرفه روزنامه‌نگاری به‌طور جدی مطرح می‌کند. اما این رویکردهای جایگزین در روزنامه‌نگاری با وجودی که برمبنای نقدی اخلاقی روزنامه‌نگاری جریان اصلی شکل گرفته اند و به درستی برنقاط ضعف مبانی و بنیادهای مفهومی تعریف خبر، داوری ارزشی‌‌، محافضه کاری و حرفه‌‌ای گرایی روزنامه‌نگاری متداول انگشت گذاشته اند‌‌،خود مسائل و مشکلات اخلاقی دیگری را دامن بزند‌. مسائلی مانند بی اعتباری منابع و دامن زدن به شایعات‌‌، توسعه آماتوریسم‌‌، غلط نویسی‌‌،توسعه ادبیات شفاهی و بد زبانی‌‌،کاهش تعاملات طرفینی در عرصه فکر و اندیشه‌‌، بستن راه گفت و گو ونقد نظرو دامن زدن به تعصبات‌‌، پیشداوری‌ها و افکار خشک و خشن مشابه آنجه که هم اکنون از سوی رسانه‌های گروههای افراطی چون داعش و القاعده در این شبکه‌ها در جریان است.
لینک منبع خبر
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
مناظره‌اي در مورد حجاب (اعتماد) ماجرای سرقت مرگبار با نوشیدنی سمی! (خراسان) فاجعه برجام در انتظار لایحه عفاف! (یادداشت روز) (کيهان) استاندارد دوگانه «نستله» برای فقرا و ثروتمندان (جوان)
سایر اخبار این روزنامه
مقام معظم رهبری: پیشرفت علمی همراه با نگاه انقلابی برای کشور سودمند است بررسی مشکلات خبرنگاران زن در روز خبرنگار دیوار کوتاه خبرنگاران زن گزارش همدلی برای مناسبت امروز که «روز خبرنگار» است حال ما خوب است، اما تو باور نکن گفت‌وگوی «همدلی» با احمد میرعابدینی استاد علوم ارتباطات به مناسبت روز خبرنگار: آزادی بیان راز تداوم خبرنگاری به مناسبت سالگرد شهادت محمود صارمی آغازی بی‌پایان در عرصه خبر و خبرنگاری ولی‌الله شجاع‌پوریان خبرنگار، رکن چهارم یا ستون پنجم؟! گفت و گو با بهرام دشتی نژاد مدیر ارشد اچ اس ای سازمان منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس پایداری در تولید اولویت اصلی فرماندهی ارشد پدافند غیرعامل منطقه ویژه پارس است ولی‌الله شجاع‌پوریان خبرنگار، رکن چهارم یا ستون پنجم؟! روزنامه نگاری آلترناتیو مطبوعات و شورا در ترازوی تاریخ خبرنگار بازنشستگی ندارد