روزنامه آفتاب یزد

مقایسه اسیر و اسیرداری در هشت سال دفاع مقدس

سرهنگ آجا حسین فروتن نژاد ‪-‬ در بیشتر مواقع جنگ برای برخی از کشورها جهت رسیدن بر قدرت و یا دارایی بیشتر با زیان رساندن بر دولت‌ها و ملل دیگر به عنوان یک ابزار کاملا قانونی بکار رفته و بعضا مورد حمایت کشورهای دیگر نیز قرار می‌گیرد.
در واقع می‌توان گفت جنگ آخرین راه حل اختلاف میان روابط خارجی دو کشور برای رسیدن به اهداف سیاسی می‌باشد که پس از استفاده از تمامی‌ابزارهای مسالمت آمیز اختلاف به کار گرفته می‌شود.
هر چند که سازمانهای بین المللی و قوانین وضع شده توسط آنها هنوز آنقدر اقتدار نیافته اند که بتوانند بصورت قاطع علیه یک کشور که در راستای دستیابی به اهداف نامشروع خود به جنگ متوسل می‌شود را محکوم نمایند ولی با این وجود دست کم می‌تواند از عواقب ناگوار آن تا حدودی کم نماید. در این راستا فکر اساسی برای تنظیم حقوق اسیران جنگی در معاهدات بین المللی نیز شکوفا شده و قوانینی بشر دوستانه نیز در کنوانسیونهای مختلف ژنو به ثبت رسیده است.
در واقع اسیر فردی است که در میادین نبرد به دلایل مختلف امکان مبارزه و دفاع از خود را نداشته و به حریفی خلع سلاح شده درمی‌آید که درمان و سلامت آن باید از سوی کشور مقابل تضمین و به صورت انسانی با او رفتار گردد.


در اصل اسرا ضامن تفکر مسئولین دولتشان نبوده و هیچ گاه نباید قربانی انتقام شوند و در طول دوران اسارت خود شکنجه و یا مورد آزار و اذیت قرار گیرند. تا قبل از قرن هیجدهم و پیشرفت تمدن و رشد ارزشهای انسانی در جوامع مختلف نحوه برخورد با اسیران جنگی به نسبت فرهنگ و تمدن کشورهای مختلف متفاوت می‌باشد، چه بسیار اسیرانی که برحسب قوانین یک دولت کشته شدند و یا بعنوان یک انسان آزمایشگاهی در آزمایشات مرگبار بکار رفته و یا به کارهای سخت و طاقت فرسا گمارده شده اند.
> اسیر جنگی کیست ؟
اسیر از ریشه اسر است که مفهوم آن بدست آوردن می‌باشد و اسیر یعنی فردی که در حال جنگ یا پس از جنگ گرفتار شود. در تفسیر المیزان آمده است که اسیر جنگی فردی است که در دارالحرب گرفتار مسلمین شده باشد.
در ارتش آمریکا اسیر جنگی یک دشمن مسلح شده برای اهداف فعال می‌باشد که به اسارت درآمده است خواه آماده جنگیدن باشد و خواه مجروح و از سوی دیگر تمامی‌افرادی را که با ارتش همکاری می‌کنند، اگر دستگیر شوند اسیر جنگی محسوب می‌نمایند.
اسیر جنگی از دیدگاه کنوانسیون
سوم 1949 ژنو: که در واقع اسیر را در شش مدل مختلف مطرح می‌نماید که تعریف کلی آن نیروهای مسلح، چریک و گروه‌های داوطلب نیروهای مسلح که خود را وابسته به دولت یا مقامی‌معرفی کنند و کسانی که مستقیما کارشان با نیروهای مسلح باشد همچون کارکنان هواپیماهای جنگی و کارکنان نیروهای بحریه بازرگانی را شامل می‌گردد.
> مزدوران جنگی :
در حقوق بین الملل امروزی مزدور عبارت است از «افراد غیر نظامی‌بیگانه که جهت نبرد با دول متخاصم دیگر یا شورشیان داخلی به استخدام دولت متبوع درمی‌آیند»
در حقوق اسلامی‌مزدور یعنی الف ) اجیر گرفتن افراد مسلمان توسط مسلمانان دیگر جهت جهاد ب) اجیر گرفتن مشرکین توسط دولت اسلامی‌برای جهاد
> چگونگی وضعیت معیشتی اسیران :
برابر ماده 25 کنوانسیون 1949 ژنو شرایط زندگی اسیران جنگی باید همانند نیروهای خودی بوده و از لحاظ محل اسکان و امکانات لازم برای معیشت افراد ویژه زنان فراهم شود. آب و غذای کافی و دخانیات نیز برای اسیران باید فراهم گردد از نظر بهداشتی شرایط در حد مطلوب فراهم شده و پوشاک مناسبی پیش بینی شود و فروشگاه‌هایی باید احداث تا اسرا بتوانند نیازهای روزمره خود را فراهم نمایند. در کنوانسیون 1929 ژنو صراحتا به وضعیت حقوقی اسیران اشاره کرده و باید مقرری هر اسیر به او پرداخت و یا به حسابی که به نام هر اسیر افتتاح می‌گردد واریز شود و در قبال کاری که اسیران جنگی در اردوگاه‌ها انجام می‌دهند باید یک حداقل دستمزدی پیش بینی گردد. درمان و مداوای اسرای بیمار وظیفه دولت بازداشت کننده بوده که به صورت رایگان باید انجام شود. برابر قوانین کنوانسیون، اسیر جنگی پس از ورود به اردوگاه باید اجازه داشته باشد که با خانواده خود مکاتبه نموده و آنها را از سلامت خود مطلع سازد.
رسیدگی قضایی بر علیه اسرا زمانی ممکن است که اسیر مرتکب عملی شده باشد که برخلاف
قوانین بین الملل یا قوانین داخلی کشور اسیر کننده
باشد. مسئولیت نگهداری اسیران جنگی بر عهده دولت بازداشت کننده می‌باشد نه در اختیار اشخاص یا نیروهایی که افراد را اسیر نموده اند و دولت بازداشت کننده نمی‌تواند اسیران جنگی را تحویل کشور و یا سازمان دیگری قرار دهد و براساس مقررات اعدام‌های سریع بدون محاکمه، شکنجه، بد رفتاری و برخوردهای تحقیرآمیز توسط افراد نظامی‌بر اسیران جنگی پاسخگویی مسئولین کشور نگهدارنده را در برابر سازمانهای بین المللی به دنبال دارد.
> رفتار با اسیران جنگی از منظر اسلام :
از منظر اسلام انسان در روی زمین خلیفه الله نام گرفته و از حقوق والای انسانی و خاصی به عنوان اشرف مخلوقات برخوردار است و در صورت بروز جنگ بین دو کشور نحوه رفتار با اسرای جنگی برای کشور مسلمان به صراحت در کتاب آسمانی، قرآن کریم ترسیم شده است.
دین مبین اسلام اصل را بر سازش با دیگر ملل دانسته و جنگ را یک امری ناخواسته و آخرین راه برای مسلمانان می‌پذیرد و اکثر فقهای اسلامی‌حکم قتال یا جهاد در اسلام را در حقیقت حکم به دفاع دانسته اند. و هرگاه کشور اسلامی‌مورد تهاجم
قرار گیرد به دفاع و اسیران گرفته شده در جنگ را
به عنوان انسان برخوردار از تمامی‌حقوق انسانی می‌داند و نحوه رفتار با اسیران جنگی را چنین بیان می‌کند : هرگاه سپاهیان دشمن در حین جنگ و یا برای خاتمه جنگ دستگیر شوند اسیر جنگی محسوب شده و نمی‌توان حکم قتل در مورد ایشان جاری کرد و باید اعمالی همچون آزادی مطلق و بدون قید و شرط و یا آزادی مشروط از جمله شرط مسلمان شدن، پرداخت غرامت و مبادله با اسیران خودی را بر ایشان اعمال نمود.
هر انسانی برخوردار از حقوق و آزادیهای مشروع است و اسرا نیز از این امر مستثنی نمی‌باشند و تمامی‌محدودیتهای ایجاد شده برای او باید دلیل محکم و مستندی داشته باشد و آیه 8 سوره دهر نحوه رفتار با اسیران جنگی را به خوبی ترسیم نموده است و خداوند در آیه 6 سوره توبه می‌فرماید : ای پیامبر، هرگاه یکی از مشرکین به توپناه آورد به او پناه ده و پس از شنیدن کلام خدا او را بی هیچ خوف به مامن و منزلش برسان. آنچه از این آیه شریفه برداشت می‌گردد اسلام نه تنها حسن رفتار با اسیران در بند را توصیه کرده بلکه مساعدت مادی و معنوی نسبت به آنها را نیز از ضروریات می‌شمارد. در اصول فقهی نیز آمده است که واجب است به اسیر آب و غذا داده شود اگرچه قرار باشد که بعد از لحظه ای او را به قتل برسانند بنابراین آزادی انسانی و ذات او جایگاه ارزشمندی دارد و باید در این یک ساعت به عنوان یک انسان از او نگهداری نمایند تا چه رسد به این که چند ماه و یا چند سال در اسارت باشد.
> نحوه رفتار و تبادل اسیران ایرانی و عراقی :
بعد از پیروزی مردم ایران بر حکومت حاکمه در کشور ایران در سال 1357 به دست رهبر کبیر امام خمینی (ره) دولت عراق بدون
در نظر گرفتن شرایط داخلی حکومت وقت ایران و بدور
از ملاحظات سیاسی و نظامی‌حکومت نوپای اسلامی‌و بدور از هر دلیل منطقی و صرفا با نیت باطل و مقابله با انقلاب اسلامی‌به صورت یک طرفه تمامی‌قراردادهای بین دو کشور ایران و عراق را باطل اعلام نموده و به تحریک دول شرق و غرب و با حمایت دلار کشورهای عربی در 31/6/1359 از هوا و زمین و دریا سرزمین جمهوری اسلامی‌ایران را مورد تهاجم قرار داده و جنگی ناخواسته را بر ملت ایران برای 8 سال تحمیل نمود. حزب بعث عراق برابر بند 3 ماده 2 منشور ملل متحد متعهد بود که اختلافات بین المللی خود را به طریق مسالمت آمیز و به نحوی که صلح و عدالت
به خطر نیفتد حل و فصل کند. اما بدون
در نظر گرفتن توافقات بین المللی و حقوق عرفی در جنگ همچون کنوانسیون 1864 ژنو در خصوص مجروهان و بیماران، بیانیه سن پطرزبورگ مورخ 1868 و پروتکل 1925 ژنو راجع به ممنوعیت جنگ شیمیایی، صدام حسین رئیس جمهور وقت کشور عراق، آن کشور را به سوی یک خود نابودی مسلم سوق داد.
> نحوه رفتار نیروهای بعثی با اسرای ایرانی :
رژیم بعثی عراق با زیر پا گذاشتن کلیه قوانین و قواعد اسلامی‌و بین المللی ذکر شده نه تنها بدترین رفتارها را نسبت به اسیران ایرانی اعمال داشت. حتی آنها را از ابتدایی ترین حقوق انسانی خود محروم داشته و در بدترین شرایط زیست محیطی به لحاظ آب و هوا، خوراک و پوشاک، وضعیت بهداشتی و درمانی از آنها نگهداری می‌نمود. در زمان اشغال مناطق مسکونی تعداد زیادی از مردم غیر نظامی‌را نیز تحت عنوان اسیر جنگی قلمداد نموده و با آنها نیز همان رفتار و اعمال را داشته است.
دولت عراق از بین 37532 اسیر آزاد شده ایرانی تعداد 20313 نفر آنها را از نمایندگان کمیته
بین المللی صلیب سرخ مخفی نگه داشته و تا زمان تبادل یعنی سال 1369 دولت ایران و خانواده این افراد از آنها هیچ گونه اطلاعاتی نداشتند.
مسئولین عراقی بارها مبادرت به اظهارات ضد و نقیض درباره وجود و تعداد اسرای ایرانی کرده و بواسطه عدم ثبت نام اکثریت اسرای ایرانی انواع شکنجه‌های جسمی‌و روحی را بر آنها اعمال نموده که شاهدین زنده آن را به وفور می‌توان در بین آزادگان سرافراز ایرانی مشاهده نمود.
رفتارهای مسئولین نگهدارنده اسرای ایرانی در اردوگاه‌های عراقی بقدری ضد انسانی و بشر دوستانه بود که هیات اعزامی‌دبیرکل سازمان ملل متحد به اردوگاه‌های اسرای جنگی ایران در عراق در گزارش خود طی سند شماره 16962/اس مورخ 22 فوریه 1985 که در شورای امنیت منتشر شده است درباره مشاهدات خود در عراق چنین می‌نویسد:ما طی بازدیدهای خود از اردوگاه‌های اسرای جنگی در عراق نمونه‌های فراوانی را مبنی بر اعمال خشونت جسمانی و بدرفتاری در اردوگاه‌ها مشاهده کردیم و شنیدیم این خشونتها عمدتا به زندانیان نسبت داده می‌شد. تناوب و نیز مشابهت این ادعاها ما را به این نتیجه رساند که خشونت محافظین در اکثر اردوگاه‌ها معمول است. عده ای از اسرای جنگی دچار اختلالات شدید بینایی شدند. ما آثار زخم، کبودی و شکستگی دندان و دیگر علایم شکنجه را مشاهده کردیم.
گزارش هیات اعزامی‌کمیته بین المللی صلیب سرخ که از 18تا20 آبان 1362 از اردوگاه موصل بازدید نموده اند نیز موید این نظرات است.
«40 تن از نگهبانان عراقی 180 اسیر انتقالی از رمادی را با کابل و چوب مضروب نموده اند. این اسیران به مدت 20 ساعت بدون آب و غذا در سه سلول کوچک نگهداری و حتی به دستشویی نیز دسترسی نداشته و از مراقبت‌های پزشکی نیز محروم بودند».
اردوگاه‌های پیش بینی شده ظرفیت لازم برای اسرا را نداشته و از سطل به عنوان توالت استفاده می‌کردند و در زمستان مجبور بودند با آب سرد حمام کنند. اجازه برپایی مراسم دینی به صورت دسته جمعی و یا انجام فرائض دینی حتی به صورت شخصی را ندارند و ده‌ها موارد دیگر که بیانگر رفتار غیر انسانی و غیر اسلامی مقامات عراقی با اسیران جنگی ایرانی بوده است.
رژیم عراق به هیچ وجه پایبند به تعهدات و تکالیف بین المللی خود نبوده و اصول اخلاقی و انسانی را با بی اعتنایی کامل زیر پا نهاده است. وظیفه هر انسان با وجدان و هر مسلمان با ایمانی است که بازگو کننده این حقایق از انسانهایی باشند که از ابتدایی ترین ضروریات حیات محروم بوده و تحت شکنجه‌های قرون وسطایی قرار گرفته اند.
نحوه رفتار مسئولین ایرانی با اسرای عراقی :
قبل از حمله سراسری نیروهای عراقی به خاک کشور ایران در مورخ 31/6/1359 رزمندگان اسلام تعداد 37 عراقی را در ماه‌های نخست سال 1359 به اسارت خود در می‌آورند که خود نشان دهنده تجاوزات عراقی‌ها قبل از شروع جنگ تحمیلی می‌باشد.
در آغاز جنگ وظیفه نگهداری از اسرای جنگی برابر مقررات به دژبان ارتش ج.ا.ا سپرده شده به تدریج به دلیل افزایش تعداد اسرای عراقی ناچارا مناطق مختلفی برای نگهداری آنها پیش بینی شد و تا سال 1360 عملا کلیه امور اسرای عراقی با ارتش بود. پس از انجام عملیاتهای پیروزمندانه فتح‌المبین، طریق القدس و ثامن الائمه(ع) و افزایش اسرای عراقی امام خمینی (ره) در سال 1361 در پیامی منشور نگهداری از اسیران عراقی را صادر نمودند: «گرچه می‌دانم مکتبی بودن و متعهد به اسلام راستین بودن اقتضا می‌کند تا رزمندگان اسلام با اسیران جنگی و پناهندگان با عطوفت و فتوت و به گونه ای اسلامی رفتار کنند..... » که به عنوان منشور نگهداری اسیر مطرح شد.
در این پیام امام (ره) ضمن پیش بینی رفتار بسیار بد رژیم بعث با اسیران ایرانی با سرلوحه قرار دادن رفتار پیشوایمان امام علی (ع) به برخورد خوب و اسلامی با اسیران عراقی تاکید نمودند و یک روز پس از صدور این فرمان در مورخ 13/1/61 کمیسیون اداره اسرای عراقی تشکیل گردید و از تاریخ 12/3/62 این مسئولیت به دبیر شورای عالی دفاع حاج محمد علی نظران واگذار شد.
به منظور عملیاتی نمودن منشور رفتار با اسرا در کمیسیونهای اسرا و مفقودین کمیته‌های مختلفی همچون : کمیته بهداست و درمان –کمیته اطلاعات- کمیته تفکیک – کمیته فرهنگی – کمیته روابط عمومی و تبلیغات – کمیته کار و کمیته تبادل در آن تشکیل گردید.
در طول دوران دفاع مقدس مسئولان ایرانی تلاش نمودند تا اسیران معلول و آنان که جراحات خیلی شدیدی داشتند با یکدیگر مبادله شوند ولی طرف عراقی حاضر به همکاری نبود. ولی دولت ج.ا.ا در 21 مرحله تعداد 1341 نفر از اسرای بیمار را یک طرفه آزاد نمود و نیروهای عراقی نیز در اقدامی مشابه ناگزیر به آزادی 946 نفر از اسیران معلول و بیمار ایرانی شدند که تعدادی غیر نظامی زن هم در بین آنها حضور داشتند.
نحوه برخورد نیروهای نگهدارنده اسرای عراقی در اردوگاه‌های ایرانی به گونه ای بود که بعضا شبهاتی برای برخی از ایرانیان بوجود می‌آمد.
1-اسرای عراقی در اردوگاه‌ها در کلاسهای مختلف نهضت سوادآموزی خواندن و نوشتن می‌آموختند.
2-عده ای که کار و هنری بلد نبودند در کمیته کار زیر نظر هم وطنان خود حرفه‌های مختلفی را تجربه کرده و یاد می‌گرفتند و حتی اسرا در قبال کار خود در اردوگاه‌ها حقوق دریافت می‌نمودند و با پول دریافتی خود از بوفه‌های داخل اردوگاه خرید‌های مازاد بر نیازهای اولیه خود را تامین می‌نمودند.
3-انجام فرائض دینی بصورت دسته جمعی و انفرادی برای کلیه اسرا آزاد بود و اسرای اقلیت دینی نیز مدام به اماکن مذهبی اقلیت دینی موجود در کشور مراجعه و آنجا اعمال دینی مربوط به خود را به جا می‌آوردند.
4-در چندین مرحله اسرای عراقی با خانواده‌های خود در اردوگاه حشمتیه تهران ملاقات حضوری داشته اند که در طول تاریخ در هیچ جنگی چنین اتفاقی صورت نگرفته است.
5-اینگونه برخورد‌ها و رفتارهای مشابه از سوی مسئولین دولت ج.ا.ا با اسرای عراقی باعث شد که تعدادی از آنها ضمن ابراز ندامت و پشیمانی درخواست حضور در جبهه‌های جنگ جهت مبارزه با نیروهای عراقی نمایند که تعدادی از آنها نیز در این راه به شهادت رسیده و در آرامستانهای مختلف کشور مدفون می‌باشند.
در طول 8 سال جنگ تحمیلی عراق علیه ایران تعداد اسرای آزاد شده از دو کشور به شرح ذیل می‌باشند : پس از قبول قطع نامه 598 از سوی صدام حسین در تاریخ 23/5/69 از مورخ 26/5/69 تبادل اسرا عملیاتی گردید.
1-کل اسرای بازگشتی به کشور تحت عنوان آزادگان سرافراز به تعداد 39140 نفر بوده.
2-تمامی اسرای عراقی تحویل شده به کشور مربوط به تعداد 56695 نفر بوده است که این تبادل بین سالهای 1360 لغایت 1382 بین دو کشور صورت پذیرفته است.
3-پیکر مطهر 570 اسیر شهید اردوگاه‌های عراقی با جنازه 1124 اسیر عراقی فوت شده در اردوگاه‌های ایران تبادل گردیده است.
4-تعداد مفقودین دولت جمهوری اسلامی ایران در طول دوران دفاع مقدس حدود 11000 نفر در مقابل حدود 60000 نفر مفقود عراقی می‌باشد.
5-بیش از بیست هزار نفر از اسرای عراقی تقاضای پناهندگی به دولت ج.ا.ا را داشتند و فرم مربوطه را پر نمودند که نزدیک به ده هزار نفر از آنها توسط مسئولین مورد موافقت قرار گرفت.
6-در بین اسرای عراقی اسیرانی با ملیتهای مختلف حضور داشتند که به نیروهای عراقی در جنگ کمک می‌کردند جمعا تعداد آنها 247 نفر بوده که 5 نفر آنها در مدت اسارت فوت کرده و سه نفر آنها پناهنده شده و تعداد 239 نفر آنها نیز آزاد شدند.
نکته : شایان ذکر است که در صورت لزوم اسناد، مدارک،تصاویر و فیلم‌های مستند مربوط به کلیه موارد ذکر شده در متن فوق در آرشیو سازمان اسناد ومدارک دفاع مقدس جهت رویت محققین و پژوهشگران موجود می‌باشد.
لینک منبع خبر
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
مناظره‌اي در مورد حجاب (اعتماد)مریلا زارعی با نقاب مادر افسرده و قاتل مظلوم (خراسان) 2 شکار بزرگ انصارالله یمن در یک روز؛ پهپاد30 میلیون دلاری آمریکا و نفتکش انگلیس (کيهان) استاندارد دوگانه «نستله» برای فقرا و ثروتمندان (جوان)
سایر اخبار این روزنامه
پشت به اصولگرایان، رو به سوی کجا!؟ آیا عروسان خونبس با لایحه حمایت از زنان مورد حمایت قرار می‌گیرند؟ تکرار‌آزمون‌ وخطا بدون هیچ نتیجه‌ای ! در قوه قضائیه رشوه‌هایی اخذ شده که بهت آور است چند درصد از مردم در فاصله مناسب از امواج دکل‌های مخابراتی قرار دارند؟ بازار داغ نمایشگاه ایران پلاست حرف حساب روحانی تفکیک وزارتخانه‌ها تکرار خطایی دیگر ابتکار طرح صلح هرمز و اراده منطقه‌گرایی مکرون و جانسون موفق نشدند حسن روحانی را وادار به گفت‌وگوی بدون شرط با ترامپ کنند راه‌حل نهایی؛ دموکراسی در داخل دیپلماسی در خارج مقایسه اسیر و اسیرداری در هشت سال دفاع مقدس طلا در مس روی تخته پاتایا...