روزنامه ابتکار
1398/12/14
آیا ترس از بحران‌های جهانی، بر رسانه‌ها هم تاثیر می‌گذارد؟ برهمکنش ترس و رسانه
فاطمه امینالرعایاحدودا 3 ماه از آغاز بحران کرونا و فراگیری آن می‌گذرد. در طول این مدت کشورهای گوناگونی این بحران را تجربه کرده‌اند و کشورهایی نیز در انتظار آغاز بحران ناگزیر کرونایی هستند. تقریبا 10 روز از شروع این بحران در کشور ما هم می‌گذرد. در این بین در حالی که جوامع گوناگون دچار تشویش و سردرگمی هستند، نقش رسانه‌ها بیش از پیش اهمیت می‌یابد. گرچه رسانه به خوبی می‌تواند این سردرگمی را مدیریت کرده و کاهش دهد، اما از سوی دیگر قدرت سرکش کردن ترس و تشویش را هم در اختیار دارد. حال پرسش این است که رسانه‌های ما در کدام سو حرکت کرده‌اند؟
بارها گفته‌اند که ترس از بیماری، از خود آن بدتر است. به صورت مداوم روانشناسان توصیه کرده‌اند که ترس سیستم ایمنی بدن را دچار اختلال می‌کند و ویروس کرونا گرچه بسیار مسری است اما آمار تلفات آن بسیار پایین‌تر از بیماری‌های مشابه است و تنها کافی است از تردد بی‌مورد اجتناب و بهداشت فردی را رعایت کرد. اما از آنجا که در تمام دنیا تلاش شده تا نشست‌ها و گردهمایی‌ها برای جلوگیری از انتشار کرونا لغو شود، تقریبا تمام اخبار پیرامون همین ویروس می‌چرخند و همین توجه تقریبا تمام رسانه‌های جهان موجی از ترس را در دل افکار عمومی ایجاد کرده است. تقریبا در بیشتر کشورهایی که در جریان بحران قرار گرفته‌اند، در زمینه توزیع کالاهای مرتبط با ضدعفونی کردن با مشکل مواجه شده و یا کمیاب شده‌اند یا قیمتی چندبرابر قبل پیدا کرده‌اند که ناشی از ایجاد تقاضای ناگهانی است. یکی از محققان آمریکایی با بررسی 9300 مطلب از 100 رسانه انگلیسی‌زبان مطرح دنیا، به بررسی میزان شیوع ترس در پوشش رسانه‌ای کرونا پرداخته است. این محقق معتقد است شکل پوشش بحران‌ها توسط رسانه‌ها در زندگی ما تاثیر بزرگی دارد. این تاثیر حتی در مکالمات روزمره و همینطور در احساسات ما به ویژه احساس ترس به وضوح خودش را نشان می‌دهد.
رسانه‌ها هم از جامعه تاثیر می‌گیرند
اما گاهی خود رسانه‌ها هم اسیر ترس از وقایع گوناگون می‌شوند و همین ترس در انتشار اخبار نیز تاثیر می‌گذارد. بر اساس نتایج تحقیق مذکور شیوع کرونا نسبت به سایر بیماری‌های ویروسی از جمله ابولا، در رسانه‌ها بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. مجله تایم پژوهشی روی این موضوع انجام داد که نشان می‌داد در یک ماه اول شیوع ویروس کرونا، ۲۳ برابر بیشتر از مدت مشابه شیوع ویروس ابولا در سال ۲۰۱۸، مقاله‌های انگلیسی منتشر شده است. داوود صفایی، استاد ارتباطات دراین‌باره به «ابتکار» می‌گوید: رسانه‌ها از مردم و مخاطبان تاثیر می‌گیرند و وقتی فضای ترس و نگرانی بر جامعه مستولی میشود، این ترس به رسانه‌ها نیز منتقل میشود، نه تنها به این دلیل که رسانه‌ها هم جزئی از مردم هستند بلکه بسیار بیشتر از این. دلیل این اتفاق هم تماس‌های بسیار زیادی است که با آنها گرفته میشود. بنابراین حجم ترس، اضطراب و اطلاعات ترس‌آور معمولا به روزنامه‌نگاران بیشتر منتقل میشود.
صفایی می‌افزاید: یکی از وظایف رسانه‌ها این است که میزان ترس را در جامعه کاهش دهند، حتی اگر جامعه با تهدیدی واقعی روبه‌رو باشد. رسانه‌ها وظیفه دارند این ترس را تا حدودی کم کنند. چون روحیه دادن، یک اصل مهم است و تجربه‌ها و تحقیقات نشان داده وقتی گروهی با تهدیدی روبه‌رو می‌شوند، درصورت ترسی بیش از اندازه، ممکن است آسیب بیشتری ببینند. بنابراین روحیه دادن و آموزش چگونگی غلبه بر تهدید می‌تواند کمک‌کننده باشد و رسانه‌ها چنین وظیفه‌ای دارند.
این استاد ارتباطات با اشاره بر انفجار اطلاعات درمورد بحران حاضر می‌گوید: آنچه جامعه ما در حال حاضر روبه‌رو است، انفجار اطلاعات است. این موضوع همه جا را فراگرفته است. از سوی دیگر روزنامه‌ها تیراژشان کم شده و همینطور به دلیل ترس، مردم ممکن است بیرون نروند یا اگر می‌روند روزنامه نخرند و از دست زدن به آن اجتناب کنند و تنها به نگاه کردن صفحه اول‌شان بسنده کنند. بنابراین در این شرایط مهم‌ترین راهی که مردم از طریق آن از اخبار مطلع می‌شوند، تلفن‌های همراه و تلویزیون و ماهواره‌ها هستند. از آنجا که واقع‌بینی روزنامه‌ها را دیگر رسانه‌ها ندارند، کمتر دیده شدن روزنامه‌ها باعث ترس میشود. از سوی دیگر هرکس از هر جایی هر خبری به دست می‌آورد منتشر می‌کند. در این شرایط تنها یک فرد حرفه‌ای که سواد رسانه‌ای بالایی دارد می‌تواند جلوی وسوسه شدنش را بگیرد و این اخبار را مطالعه نکند. اما از آنجا که جامعه چنین سوادی را ندارد، این اخبار را می‌خواند بنابراین ممکن است اثرات مخربی هم داشته باشد. بنابراین مردم باید از رسانه‌های حرفه‌ای مثل مطبوعات به عنوان منابع خبری استفاده کنند. گرچه ممکن است مطبوعات در بخش‌هایی مثل سیاست برخی خبرها را منتشر نکند اما در حوزه‌هایی مثل اقتصاد، سلامت و... بسیار راحت می‌نویسند و تقریبا می‌توانند نیازهای مخاطب را برطرف کنند و نه مخاطب را بیش از اندازه می‌ترساند و نه آنها را بی‌تفاوت می‌کند بلکه رویکردی واقع‌گرایانه دارند. بنابراین ترس زیادی که در جامعه به وجود آمده است، ناشی از اخبار منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی و شبکه‌های ماهواره‌ای است که اخبار را کمی بزرگ‌نمایی می‌کنند.
سه ضلع مدیریت بحران توسط رسانه
اما رسانه‌ها چگونه باید این بحران را مدیریت کنند؟ حسن بهشتی‌پور در گفت‌وگویی درباره وظیفه رسانه‌ها درباره اتفاقات اخیر و به ویژه انتشار اخبار موثق درباره ویروس کرونا گفت: اتفاقات اخیر و به‌ویژه انتشار ویروس کرونا در کشور مصداق روشنی از مدیریت بحران است؛ یعنی در این شرایط در سطح رسانه‌ها باید مدیریت بحران تشکیل شود. مدیریت بحران شامل سه ضلع است که یک ضلع آن مربوط به مسئولان وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی و سیاست‌هایی است که آنها اتخاذ می‌کنند؛ پکیج‌هایی که برای بیماران، پزشکان و مردم عادی توصیه می‌کنند که این توصیه‌ها خیلی زودتر از اینها باید صورت می‌گرفت. ضلع دوم بخش مدیریت بحران، مربوط به رسانه‌هاست. رسانه‌ها اعم از رادیو و تلویزیون و سایر رسانه‌های مختلف یا شبکه‌های اجتماعی که باید بر اساس رسالتی که دارند موضوع را جدی بگیرند و اطلاعات صحیح و دقیق را به مردم برسانند. در اینگونه موارد پیش از اینکه کرونا مردم را از پا درآورد، استرس و نگرانی و مشکلات ناشی از آن از جمله هجوم آوردن برای خرید ماسک و مواد ضدعفونی، آنها را از پا درمی‌آورد بنابراین رسانه‌ها باید برنامه‌ریزی دقیقی داشته باشند و خودشان با هم ستاد هماهنگی در این زمینه‌ها را تشکیل دهند. لازم نیست حتما وزارت ارشاد در این زمینه‌ها دخالت کند. خود بزرگان رسانه‌ها باید تیمی را تشکیل بدهند. این هماهنگی کمک می‌کند که مدیریت بحران با گسترش بیشتری انجام شود.
این کارشناس رسانه در ادامه ضلع سوم مدیریت بحران را خود مردم عنوان کرد که در این زمینه نقش زیادی دارند و توضیح داد: نمی‌دانم چرا مردم به این میزان در شبکه‌های اجتماعی فایل‌های مختلف صوتی و تصویری را بدون بررسی‌های لازم همینطور منتشر و دست به دست می‌کنند. خیلی مهم است که مردم سواد رسانه‌ای خودشان را تقویت کنند و نحوه برخوردشان با مسائلی از قبیل ویروس، آگاهانه و مسئولانه باشد. چراکه این مسئله واقعا شوخی‌بردار نیست. مسئله بسیار جدی است و همکاری مردم در این زمینه به معنای این است که اقدامات پیشگیرانه با دقت انجام شود. از طرفی باید از انتشار فایل و اخبار نادرست که مشخص نیست منشاء آنها کجا است و موجب تشویش اذهان و نگرانی و گسترش بحران میشود، جلوگیری کرد.
سایر اخبار این روزنامه
«ابتکار» نتایج انتخابات پارلمانی در سرزمین‌های اشغالی را بررسی می‌کند
نتانیاهو یک پای بحران
ژوبین صفاری
اپیدمی منفی‌بافی
چه فراگرد اجتماعیای چالش خنده را در مواجه با وحشت از کرونا در ایران پدید آورده است؟
آیا ترس از بحران‌های جهانی، بر رسانه‌ها هم تاثیر می‌گذارد؟
برهمکنش ترس و رسانه
نمکی، نگرانی‌ها از طرح بسیج ملی شکست کرونا را حاصل کج‌سلیقگی و بدفهمی دیگران درباره سخنانش دانست
«ابتکار» وضعیت کسب‌وکار دست‌فروشان در شرایط فعلی را بررسی می‌کند
بازار شب عید غرق در رکود
لایحه بودجه سال ۹۹ به شورای نگهبان ارسال شد
ختم غائله بودجه با حکم حکومتی
رهبر انقلاب پس از کاشت دو نهال به مناسبت روز درختکاری:
به دعای جوانان برای دفع بلاهای بزرگ بسیار امیدوارم
سخنگوی قوه قضائیه خبر داد
مرخصی بیش از ۵۴ هزار زندانی
اپیدمی تحریم در سیاست خارجی آمریکا
