روزنامه ابتکار
1399/02/28
چه خیابان‌هایی با نام حکیم بزرگ ایرانی نامگذاری شده‌اند؟ جست‌وجوی خیام در خیابان‌های شهر
گروه فرهنگ و هنر - امروز روز بزرگداشت حکیم عمر خیام نیشابوری است. هر سال مراسم گوناگونی برای بزرگداشت این «همه‌چیز‌دان» برگزار میشود اما برگزاری سمینار‌ها یا نوشتن مقالات و کتاب‌ها تنها راه زنده نگهداشتن نام بزرگان این سرزمین نیست. گاهی هم با نامگذاری مکان یا خیابانی یا حتی ساختن مجسمه می‌توان این افراد را در حافظه افکار عمومی ثبت کرد.امام غیاث‌الدین ابوالفتح عمر بن ابراهیم خیام نیشابوری یکی از حکما و ریاضیدانان و شاعران بزرگ ایران در اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم است. سال ولادت او دقیقاً مشخص نیست. او در شهر نیشابور به دنیا آمد. به این علت به او خیام می‌گفتند که پدرش به شغل خیمه‌دوزی مشغول بوده است.
او از بزرگ‌ترین دانشمندان عصر خود به حساب می‌آمد و دارای هوشی فوق‌العاده بوده و حافظه‌ای نیرومند و قوی داشت. در دوران جوانی خود به فراگیری علم و دانش پرداخته به طوری که در فلسفه، نجوم و ریاضی به مقامات بلندی رسید و در علم طب نیز مهارت داشته است. او به دو زبان فارسی و عربی نیز شعر می‌سرود و در علوم مختلف کتاب‌های با ارزشی نوشته است. خلاصه که خیام یک «همه‌چیز‌دان» تمام عیار بود. روز 28 اردیبهشت، روز بزرگداشت این حکیم پارسی است. تا کنون درباره او کتاب‌ها و مقالات بسیاری نوشته و همایش‌های بی‌شماری برگزار شده است. اما به جز این راه‌ها، روش‌های دیگری هم برای ماندگار کردن نام بزرگان این سرزمین در حافظه تاریخی افکار عمومی وجود دارد، راه‌هایی مثل نامگذاری خیابان‌ها.
تقریبا در بسیاری از شهرهای ایران، خیابان، بلوار یا میدانی به نام خیام نامگذاری شده است. تهران، مشهد، اصفهان، اهواز، ارومیه، همدان و... اما خیابان خیام تهران شاید از جمله معروف‌ترین خیابان‌هایی باشد که به نام این اندیشمند ایرانی نام گرفته است. این خیابان شمالی–جنوبی در منطقه ۱۲ شهرداری تهران واقع شده است که از شمال به خیابان امام خمینی(ره) (سپه سابق) و از جنوب به خیابان شوش منتهی میشود. چهارراه گلوبندک در تقاطع این خیابان با خیابان پانزده خرداد و میدان محمدیه در تقاطع این خیابان با خیابان مولوی واقع شده‌اند. ورودی بازارهای دروازه نو، عباس‌آباد (مزینی) و پاچنار در این خیابان هستند.
این خیابان در دوره قاجار خیابان جلیل‌الملک، خیابان جلیلی و خیابان جلیلآباد خوانده می‌شد و در دوره پهلوی اول و هنگام تصمیم برای نامگذاری خیابان‌ها به نام شاعران ایرانی به خیام تغییر نام داد.
ساختمان قورخانه در ابتدای ورود به آن اولین جایی است که از گذشته این خیابان حکایت می‌کند. کارخانه اسلحه‌سازی که سابقه‌اش به دوره قاجاریه برمی‌گردد، حالا در ورودی مترو است، هرچند به قول اهالی خیابان پیش از آن هم چیز دندان‌گیری از بنای کارخانه باقی نمانده بوده؛ با تمام این اوصاف ولی آجرکاری‌ها و در بزرگ آهنی و قدیمی با سردری که نشانی از تفنگ و شمشیر و ادوات جنگی رویش نقش شده است هنوز گذشته تاریخی آن را به رخ می‌کشد.
این خیابان را که به طرف جنوب بروید به پارک قدیمی و تاریخی سنگلج یا همان پارک شهر معروف می‌رسید. خیابان صوراسرافیل هم همان نزدیکی‌هاست که حالا پیاده‌رو شده و اگر بخواهید به سمت بازار و باب همایون و محدود تاریخی ارگ بروید، مسیری دیدنی و جالب دارد. در امتداد خیابان خیام ساختمان کاخ دادگستری با ستون‌های قطور و مجسمه‌های زیبایی مثل بانوی عدالت اثر ابوالحسن صدیقی و مجسمه انوشیروان دادگر اثر رحیم‌زاده گذشته از کارکردش، بنایی دیدنی و قدیمی است.
یکی دیگر از جذابیت‌های این خیابان مشاغل از یاد رفته‌ای است که در اینجا هنوز مشتریان خود را دارد. خیلی جای تعجب نیست اگر هنوز هم عریضه‌نویسانی را ببینید که با ماشین تایپ‌های قدیمی و تنها با یک انگشت متن دادخواست مشتریان خود را تایپ می‌کنند. یا نجاری‌هایی که نردبام چوبی قدیمی یا چهارپایه‌های چوبی یا حتی کرسی می‌سازند. هنوز هم مغازه چاقو تیزکنی ایلخانی چنان رونقی دارد.
اما آنچه این خیابان را بسیار معروف کرده، چهارراه گلوبندک ورودی بازار قدیم تهران است. سمت چپ خیابان بعد از چهارراه گلوبندک، مغازه‌های متعدد فروش چرخ خیاطی‌های خانگی و صنعتی قرار گرفته‌اند. مغازه‌های فروش چرخ خیاطی تا میدان محمدیه (که پیش از انقلاب نامش میدان اعدام بود) ادامه دارد. اما قبل از میدان، امامزاده سیدناصرالدین قرار دارد که از قرن نهم آثاری دارد و از سوی منیرالسلطنه در دوره قاجار بازسازی شده است. زیارتگاهی که خریداران بازار از آن و عطر نان تازه نانوایی کناری‌اش خاطرات بسیاری دارند. سفره‌خانه سنتی خیام هم روبه‌روی امامزاده قرار دارد. کاروانسرایی با قدمت سیصد ساله که تبدیل به سفره‌خانه سنتی شده است.
در ادامه خیابان خیام، میدان محمدیه قرار دارد که روزگاری فجیع‌ترین سر زدن‌ها و اعدام‌ها در آن اتفاق می‌افتاد. اما در حال حاضر این میدان با المان فلزی و گلکاری اطرافش هیچ شباهتی به گذشته خود ندارد.
اطراف میدان هم بیشتر مغازهای عمده‌فروشی مواد غذایی قرار دارند. جالب است بدانید که آثاری از دروازه‌های قدیمی تهران به نام دروازه نو هنوز هم وجود دارد و در کوچه پس‌کوچه‌های خیابان خیام می‌توانید در کوچه‌ای به همین نام آن را بیابید.
بافت قدیمی محله خیام کوچه‌های تودرتویی به‌وجود آورده که خیلی از آنها به بازار تهران راه می‌یابد؛ علاوه بر کوچه‌های باریک و بلند، خانه‌های قدیمی، گذر‌های معروف و حتی حمام‌های سنتی زیادی اینجا وجود دارد. بعد از میدان محمدیه، خیابان خیام تا خیابان شوش ادامه پیدا می‌کند که مغازه‌های این راسته به فروش شیشه و آینه مشغول هستند. خیابان خیام تهران یکی از پر رفتوآمدترین خیابان‌های پایتخت است.
در اهواز هم خیابانی با همین نام وجود دارد که خیابانی کوتاه است. اما پیش از انقلاب خیابان دیگری در اهواز به نام خیام وجود داشت که امروز نام آن تبدیل شد به نظام‌وفا. اما در خیابان نادری اهواز، خیابان‌هایی به نام شعرا نامگذاری شده بودند که امروز نام همگی آنها تغییر پیدا کرده است. خیابان خیام قدیم اهواز، خیابانی است واقع در منطقه قدیمی باغ معین است. امروز این منطقه مسکونی است اما هنوز هم مکان‌های قدیمی این شهر در این خیابان به چشم می‌خورد. موازی این خیابان، خیابان 24 متری است که در زمان رضاشاه تراموای قدیم اهواز در آن قرار دارد. معین‌التجار و چند کلیسای قدیمی هم در محدوده خیابان خیام قدیم اهواز به چشم می‌خورد. اما آنچه با نام خیام در اهواز معروف است، کافه رستوران خیام کنار پل سفید اهواز است که هم‌اکنون فعالیتی ندارد. این مغازه، نخستین مغازه کنار پل سفید اهواز است. همچنین خیابان خیام دیگری در منطقه امانیه قرار دارد که امروز همه به نام عارف می‌شناسند.
در مشهد نیز بلواری به نام بلوار خیام وجود دارد که به دو بخش خیام شمالی و خیام جنوبی تقسیم میشود. خیام جنوبی در منطقه یک مشهد قرار دارد و یکی از محله‌های مشهد است که قشر خوش‌نشین در آن ساکن هستند و خیام شمالی در منطقه دو مشهد واقع‌شده است.
در اواسط خیام شمالی، بازار بزرگ گل (طبیعی و مصنوعی) فتح‌آباد و در انتهای خیام شمالی، مجموعه سپاد قرار دارد که یکی از بزرگ‌ترین مجموعه مجتمع‌های تجاری شهر مشهد به شمار می‌رود. مجتمع الماس شرق یکی از این مجتمع‌ها است. در خیام جنوبی خیلی از ادارات مرکزی مشهد مثل ثبت احوال قرار دارند.
رستوران پسران کریم و مجتمع ساحلی آفتاب هم از مکان‌های تفریحی این بلوار هستند. بلوار خیام از شمال به بزرگراه شهید چراغچی، از جنوب به بلوار ملک‌آباد، از شرق به بلوارهای موسوی قوچانی، شهید صادقی (سازمان آب) و فلسطین و از غرب به باغ آستان قدس، کوی امیرالمومنین و جانباز می‌رسد.
مشهد مال، یکی از مهم‌ترین و بهترین مجتمع‌های تفریحی مشهد است که در بلوار خیام جای گرفته است. این مجتمع تفریحی، اقامتی و تجاری بی‌شک مدرن‌ترین مجتمع چندگانه مشهد به‌حساب می‌آید که شامل مرکز خرید، هتل ۵ ستاره، شهربازی سرپوشیده، هایپرمارکت، سالن‌های سینما، دفاتر اداری و پارکینگ طبقاتی است که در طراحی آن استاندارهای بین‌المللی کشورهای آمریکایی در نظر گرفته‌شده است.
در شهر شما هم خیابانی به نام خیام وجود دارد؟
سایر اخبار این روزنامه
چه خیابان‌هایی با نام حکیم بزرگ ایرانی نامگذاری شده‌اند؟
جست‌وجوی خیام در خیابان‌های شهر
کورش الماسی
رویای اصلاحات یا اصلاح رویاها
«ابتکار» از پیچ‌وخم‌ها و حواشی تفکیک دوباره وزارت صنعت، معدن و تجارت گزارش می‌دهد
ژانر «خانه مجردی» از توانایی و نگرانی‌های جوانان برای تشکیل زندگی مستقل می‌گوید
استقلال جوانان در گرو چند متر آپارتمان
«ابتکار» از گمانه‌زنی‌ها درخصوص تغییر سیاست شورای همکاری خلیج فارس در برابر ایران گزارش می‌دهد
بالاخره حق مسکن ۲۰۰ هزار تومان میشود؟
افزایش حق مسکن کارگران در غبار ابهام
آتش‌سوزی در دو مکان مقدس دینی در جنوب و غرب کشور
چه عواملی باعث شده است رئیس دولت‌های نهم و دهم درباره بازگشت به قدرت امیدوار شود؟
رئیس‌جمهوری در جلسه ستاد ملی مدیریت بیماری کرونا مطرح کرد
برگزاری راهپیمایی نمادین روز قدس با خودرو
نماینده ایران در اوپک دارفانی را وداع گفت
چشمانداز روابط بلندمدت ایران و افغانستان
