روزنامه ابتکار
1399/03/10
رسانه‌ها چگونه با انتخاب کلمات و اصطلاحات می‌توانند در تغییر فرهنگ جامعه موثر باشند؟
کلماتی برای تغییرفاطمه امین‌الرعایا
حتما شما هم شنیده‌اید که می‌گویند فلان کلمه بار معنایی دارد، یعنی بنا بر مکان استفاده می‌تواند تداعی‌کننده فرهنگ یا احساسی خاص باشد. حالا وقتی ابزاری مانند رسانه با قدرت تاثیرگذاری بالا تنها سلاحش کلمات باشد، می‌تواند از آن‌ها در جهت ایجاد یا اصلاح فرهنگ قدم بردارد.
کلمات، تنها حروفی ساده کنار هم نیستند. این حروف در کنار یکدیگر می‌توانند تداعی‌کننده یک معنا باشد. به اصطلاح می‌گویند هر کلمه بار معنایی دارد. بار معنایی به این معناست که آن کلمه، در فضایی که گفته یا شنیده یا خوانده میشود، چه تداعی‌های فرهنگی و احساسی را ایجاد می‌کند. در این میان هرچه که کلمه قدرت بیشتری داشته باشد، تاثیرگذاری بالاتری هم خواهند داشت. بنابراین رسانه می‌تواند در این بخش تاثیرگذاری بسیار بالایی داشته باشد چرا که با قدرت کلمات قدرت جهت‌دهی به افکار عمومی را در دست دارد و می‌تواند به جز آگاهی‌بخشی در حوزه فرهنگسازی نیز موثر عمل کند.
رابطه هدف و انتخاب کلمات در رسانه
همین چند سال پیش بود که جریانی به راه افتاد تا به اهالی افغانستان به جای واژه مصطلح اما نادرست افغانی واژه افغان جایگزین شود یا درمورد ویروس کویید 19، بیشتر رسانه‌ها از عنوان کرونا استفاده می‌کنند، حال آنکه کرونا نام مجموعه‌ای از ویروس‌ها است و ویروسی که اکنون تمام دنیا را درگیر کرده، یکی از زیرمجموعه‌های این دسته، با نام کویید 19 است. همین موضوع این پرسش را به وجود می‌آورد که چه قدر استفاده از عبارت‌ها و اصطلاح‌های صحیح در رسانه‌ها حائز اهمیت است؟ حوریه دهقان‌شاد، استاد ارتباطات در پاسخ این پرسش به «ابتکار» می‌گوید: در حالت کلی، استفاده از عبارت‌ها و اصطلاحها به هدفی بازمی‌گردد که رسانه درپی دستیابی به آن است. معمولا در رسانه‌هایی که تحت تاثیر ایدئولوژی‌های خاصی فعالیت می‌کنند، چگونگی استفاده از کلمات یا اصطلاحات به آن ایدئولوژی بازمی‌گردد تا بتوانند هدفی را که در سیاست‌هایشان به دنبال دستیابی به آن هستند را محقق کنند. در چنین رسانه‌هایی معمولا استفاده از کلمات از روی ناآگاهی نیست و اصطلاحات کاملا هدفمند انتخاب می‌شوند.
او ادامه می‌دهد: این اتفاق در سرتاسر دنیا رخ می‌دهد اما هرچه رسانه ایدئولوژیک‌تر باشد، کلمات مورد استفاده بار معنایی منفی با مثبت بیشتری دارد و کمتر خنثی و صرفا خبررسان است.
تغییر در فرهنگ زمان‌بر است
رسانه گرچه اولین رسالتش خبررسانی و آگاهی افکار عمومی است اما شاید بتواند به عنوان ابزاری تاثیرگذار بر چگونگی شکل‌گیری فرهنگ هر جامعه نیز نقش داشته باشد. همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، جایگزین کردن واژه «افغان» به جای «افغانی» از جمله اقداماتی بود که در رسانه برای ایجاد فرهنگ صحیح شکل گرفت. در حوزه مسائل فرهنگی و اجتماعی رسانه می‌تواند به شکلی نامحسوس تنها با تغییر در کلماتی که انتخاب می‌کند، فرهنگ را نیز در طی زمان تغییر دهد. ماجرای قتل دختر 13 ساله‌ای به نام رومینا، چند روزی است که به خبر اول رسانه‌ها در ایران تبدیل شده که از آن با نام «یک قتل ناموسی» یاد میشود، حال آنکه چند سالی است، واژه «زن‌کشی» جایگزین این اصطلاح شده تا هیچ بار معنایی اندک مثبتی هم به واسطه کلمات موجود در اصطلاح «قتل ناموسی» متبادر نشود. دهقان‌شاد درباره تاثیرگذاری رسانه بر جامعه با استفاده از اصطلاحها و واژه‌هایی با بار معنایی صحیح می‌گوید: قطعا چگونگی استفاده از واژه‌ها و اصطلاحها توسط رسانه بر افزایش آگاهی جامعه تاثیر خواهد داشت. هر اصطلاح یا کلمه بار معنایی مشخصی دارد، مانند تفاوت لغت بفرمایید، بنشین و بتمرگ. هرسه کلمه شاید در انتها یک عمل را نشان بدهند اما استفاده از هرکدام از این کلمات با توجه به بار معنایی‌شان تاثیرگذاری و نتیجه متفاوتی درپی دارد. درمورد ماجرای دختری به نام رومینا، وقتی از اصطلاح «قتل ناموسی» استفاده میشود، به نوعی آن کار مورد تایید قرار می‌گیرد اما وقتی از لفظ «زن‌کشی» استفاده میشود دیگر چنین نیست چون هر کلمه معنی متفاوتی را به مخاطب القا می‌کند.
او درباره مدت زمانی که طول می‌کشد تا یک رسانه بتواند با چنین روشی بر جامعه تاثیر بگذارد، می‌گوید: فرهنگ ناگهانی و آنی ساخته و نهادینه نمی‌شود. تغییر در فرهنگ در یک بستر زمانی خودش را نشان می‌دهد و بی‌شک مستلزم سپری شدن زمانی طولانی برای افزایش اثرگذاری خواهد بود. تاثیرگذاری بر باورها، عقاید، ارزش‌ها و بایدها و نبایدها زمان‌بر است و نیازمند صرف کار و دقت بسیار است. رسانه وقتی می‌خواهد در جهت آگاهی‌بخشی گام بردارد باید بداند تلاش بسیار لازم است تا یک موضوع، درونی و نهادینه شود و ارزش‌ها و هنجارها تغییر کند تا درنهایت بتوان به تغییر در قوانین دست یافت. این پروسه، مسیری طولانی است که باید طی شود.
قدرت واژه‌ها و کلمات، گاهی از بیشترین اجبارها در تاریخ بیشتر بوده است. با کلمات می‌توان سخت‌ترین و غیرممکن‌ترین امور را تسهیل کرد و رسانه با توجه به قدرت و تاثیرگذاری‌اش در این بخش می‌تواند بیش از هر بخش دیگر در خدمت بالا رفتن آگاهی جامعه و اصلاح فرهنگ‌ها و باورهای نادرست موثر باشد.
سایر اخبار این روزنامه
آیا روحانی در یک سال باقی مانده از عمر خود با رقبای گذشته خود در قوه مقننه و قضائیه وارد چالش و رویارویی خواهد شد؟
محمدعلی وکیلی
راه طی شده اصلاح‌طلبی
«ابتکار» دلیل تاثیرپذیری اقتصاد از سیاست را بررسی کرد
آفت سیاست‌زدگی در اقتصاد ایران
اعضای هیئت رئیسه مجلس یازدهم مشخص شدند
قالیباف بالاخره بر صندلی ریاست یک قوه
رسانه‌ها چگونه با انتخاب کلمات و اصطلاحات می‌توانند در تغییر فرهنگ جامعه موثر باشند؟
سازمان انرژی اتمی:
خبرهای خوشی از صنعت هسته‌ای ایران در راه است
صبوری، اعتماد و عقلانیت الزامات ورود به بازار سرمایه است
بورس، آخرین برگ برنده اقتصاد ایران
ضعف‌های اطفای حریق در جنگل‌ها و مراتع چهار استان جنوبی کشور بررسی شد
سوختن «زاگرس» در آتش کمبود امکانات
حسن روحانی: مردم پروتکل‌های بهداشتی را کامل و دقیق رعایت کنند
دستورات رئیس‌جمهوری درباره مشکل آب غیزانیه و سال تحصیلی آینده
رئیس جمهوری آمریکا فرمان اجرایی محدودیت رسانه‌های اجتماعی را امضا کرد
جدال ترامپ با توئیتر
تاجرنیا:
مجلس جدید شرایط ارتباط با دنیای بیرون را فراهم کند
