روزنامه مردم سالاری
1399/04/04
یک شعار ساختگی و تخریب تاریخ
خوشنویسی یکی از ارکان هنر و فرهنگ ایران‌زمین است که در طول چندین قرن تکامل‌یافته و معرف هنر این سرزمین به کشورهای دیگر بوده است. با این‌حال هنوز خوشنویسی ایران در فهرست میراث ناملموس یونسکو به ثبت نرسیده و اگرچه نزدیک به یک دهه است که موضوع آن در دست بررسی نهادهای فرهنگی است، اما کندی این اقدامات باعث ایجاد نگرانی‌هایی در زمینه احتمال ثبت خوشنویسی توسط کشورهای همسایه شده و بیم آن می‌رود که همانند مواردی دیگری از این دست، خوشنویسی نیز توسط کشور دیگری در سازمان یونسکو به ثبت برسد.از سویی دیگر چندی پیش مسئولین ثبت آثار تاریخی و فرهنگی در وزارت میراث فرهنگی و گردشگری، از ثبت جهانی خوشنویسی ایران در سال 2022 در یونسکو خبر دادند، اما به یکباره رسانه‌های کشور ترکیه از ارسال پرونده هنر خوشنویسی اسلامی برای ثبت به عنوان میراث ناملموس یونسکو این کشور در سال 2020 اخباری را منتشر کردند تا مشخص شود این کشور در کم‌توجهی چندساله مسئولان فرهنگی ایران، قصد دارد شهر استانبول را به عنوان پایتخت هنر خوشنویسی اسلامی مطرح سازد.
نگاهی به تاریخ هنر خوشنویسی نشان می‌دهد که کشور ترکیه تا پیش از سده نهم و به قدرت رسیدن دولت عثمانی سابقه‌ای در این عرصه نداشته، این درحالی است که پیش از این زمان، هنر خوشنویسی و کتابت قرآن در ایران در اوج اعطای خود قرار داشته و نام‌آورانی را در این عرصه داشته است.
اگرچه ثبت در میراث ناملموس سازمان یونسکو مساله انحصار ندارد و هر کشوری که دارای یک عنصر مشترک فرهنگی هستند، می‌توانند آن را در میراث ناملموس یونسکو به نام خود ثبت کنند و تقدم و یا تاخری در این زمینه وجود ندارد، اما باید توجه داشت، برای ثبت این آثار برنامه‌ریزی‌های کلان صورت می‌گیرد تا بتوان از آنها به بهترین وجه استفاده کرد. چیزی که به نظر می‌رسد کشور ترکیه در این زمینه به خوبی اجرا کرده و در زمینه‌های گوناگون مانند ساخت موزه، جذب گردشگر، ایجاد مسابقات بین‌المللی و... اقدام کرده است. البته به همین شکل تاریخ را نیز جعل خواهند کرد؛ همانطور که ترکیه، خوشنویس نامدار ایرانی، میرعماد قزوینی را در کتاب‌های خود به عنوان یک خوشنویس استانبولی معرفی کرده است.
جعل در تاریخ را می‌توان از شعاری که کشور ترکیه برای پرونده خوشنویس اسلامی به یونسکو ارائه داده است نیز مشاهده کرد. سایت وزارت فرهنگ و گردشگری ترکیه گزارش داده که برای ثبت خوشنویسی اسلامی در میراث ناملموس یونسکو شعار: «قرآن در مکه نازل شد، در مصر تلاوت شد و در استانبول نوشته شده است.» را انتخاب کرده که با نگاه به تاریخچه هنر خوشنویسی و کتابت قرآن به گونه‌ای تاریخ این هنر را تحریف کرده است.
برای بررسی این موضوع با علی شیرازی، حمیدرضا قلیچ‌خانی و جواد بختیاری از خوشنویسان و پژوهشگران هنر خط، گفت‌وگویی داشتیم تا نظرات آنها را در این‌باره جویا شویم.
حمیدرضا قلیچ‌خانی، خوشنویس و پژوهشگر حوزه ادبیات و هنر در گفت‌وگو با هنرآنلاین درباره ثبت خوشنویسی در میراث ناملموس یونسکو گفت: سازمان میراث فرهنگی سال گذشته پرونده خوشنویسی را در دست گرفت و از من خواسته شد که در جلسات آنها شرکت داشته باشم و از شورای عالی انجمن خوشنویسان هم تقاضای کمک کردند، اما کار پرونده هنوز به اتمام نرسیده است. در آن جلسات هم این نگرانی وجود داشت که در کشورهای دیگر چه اقداماتی در زمینه ثبت خوشنویسی ممکن است انجام شود.
قلیچ‌خانی افزود: البته میراث‌های ناملموس فرهنگی توسط هر کشوری می‌تواند به ثبت برسد و کشورهایی مانند ایران، ترکیه، عراق و... می‌توانند با مشارکت یکدیگر خوشنویسی اسلامی را ثبت کنند، چون این مسئله یک میراث مشترک و چیزی متفاوت از آداب و رسوم خاص یک کشور است. اما کشورهایی که دارای تجربه بیشتر هستند یا تریبون شناخته شده‌تری دارند، بیشتر دیده می‌شوند و این بار هم ترکیه پیش‌دستی کرده و این برایش یک امتیاز است.
او با اشاره به شعاری که کشور ترکیه برای ثبت خوشنویسی اسلامی در میراث ناملموس یونسکو انتخاب کرده، گفت: این یک شعار ساختگی است چون کشور عثمانی قبل از سده نهم هجری اصلاً وجود خارجی نداشته و این مسئله اثبات شده است. این شعار را ناشران لبنانی ساخته بودند، به این شکل که «قرآن در مکه نازل شد، در مصر تلاوت شد و در لبنان به بهترین شکل چاپ شد»؛ بخش سوم این شعار که هم‌اکنون توسط ترکیه مطرح شده واقعی نیست، زیرا قدیمی‌ترین قرآن‌هایی که از عثمانی به دست آمده مربوط به سده دهم هجری قمری است. در واقع ترکیه قصد دارد ۵۰۰ سال فعالیت خود در حوزه خوشنویسی را به تمام تاریخ خوشنویسی اسلامی گسترش دهد، همانطور که درباره مولانا با شعار و تبلیغات زیاد توانستند بخشی از حقایق را پنهان کرده و او را رومی معرفی کنند.
علی شیرازی هم درباره اقدام ترکیه در ثبت خوشنویسی اسلامی در میراث ناملموس یونسکو گفت: کشور ترکیه در خوشنویسی سابقه خیلی طولانی و قابل قبول دارد، اما از زمانی که خط ترکیه در سال ۱۹۱۵ تغییر کرد، خوشنویسی این کشور به شهر استانبول محدود شده و در شهرهای دیگر آن خوشنویسی وجود ندارد. تعداد کسانی که آنجا خوشنویسی می‌کنند زیاد نیست اما همین افراد به شدت مورد حمایت دولت ترکیه و سازمان ارسیکا که زیرمجموعه سازمان کنفرانس اسلامی است، هستند. خوشنویسان ترکیه بسیار فعال هستند و در کشورهای دیگر حضور دارند و حتی گواهی استادی به خوشنویسان کشورهای دیگر می‌دهند. به‌این‌ترتیب ترکیه با وجود تعداد اندک خوشنویسان آن، مرکزیتی در خوشنویسی پیدا کرده است.
شیرازی افزود: کشور ما سابقه بسیار پررنگی در خوشنویسی دارد و هنرهای سنتی و ملی ما به ویژه خوشنویسی و کتاب‌سازی از سال‌ها پیش در اکثر موزه‌ها و مجموعه‌های مهم دنیا وجود داشته است و هر سال نیز این آثار در چندین حراجی بزرگ دنیا به فروش می‌رسند. ترکیه به شدت از هنرمندان خوشنویس خود حمایت می‌کند درحالی‌که خوشنویسی در کشور ما با بی‌مهری مواجه است. درست است که کسی مانع کار خوشنویسان نیست؛ اما سازمان‌هایی که در زمینه ثبت این دستاورد بزرگ ایرانیان فعالیت دارند بسیار کم‌کاری می‌کنند و نتیجه این میشود که ترکیه دستاورد کشور ما را به نام خود ثبت کند.
این هنرمند افزود: خوشنویسی ترکیه همیشه تحت تأثیر ایران بوده و حتی در کتاب‌ها و بناهای آنها شعر فارسی با خط نستعلیق دیده میشود. ما چنین حضوری در فرهنگ ترکیه داشتیم اما الان کسی اهمیتی به این مسئله نمی‌دهد و حتی شاعران و سازهای ایرانی نیز به نام کشورهای همسایه ثبت می‌شوند.
او با اشاره به شعار کشور ترکیه که نگارش قرآن را به این کشور محدود کرده است گفت: این انحصار به‌هیچ‌وجه درست نیست. قرآن‌هایی که در ایران نوشته‌شده بسیار زیاد است و حتی در طول سال‌ها ده‌ها هزار قرآن نفیس دست‌نویس از کشور خارج شده‌اند. اینجا کسی قدر این آثار را نمی‌دانست اما در خارج از کشور حتی آنها را به صورت تک برگ به فروش می‌رسانند تا سود بیشتری را نصیب مالکان‌شان کنند و به‌این‌ترتیب میراث گران‌قدر ما نابود میشود.
جواد بختیاری نیز در گفت‌وگو با هنرآنلاین با بیان اینکه تأخیر در ثبت خوشنویسی در میراث ناملموس یونسکو ناشی از کوتاهی مفرط مسئولین فرهنگی ماست، افزود: وقتی مسئول انجمن خوشنویسان بودم به صورت جدی پیگیر ثبت جهانی خوشنویسی بودم و کارهای مقدماتی آن انجام شد. در سال‌های ۹۴ و ۹۵ جلسات مختلفی برگزار شد اما با کوتاهی مسئولین مواجه شدم و این کار را پیگیری نکردند. به همین دلیل پیش‌بینی می‌کردم که ترک‌ها از فرصت استفاده کرده و برای ثبت خوشنویسی اقدام کنند.
بختیاری ادامه داد: البته با توجه به اینکه در طرح ترکیه اسمی از خط نستعلیق برده نشده و اسم قرآن را آورده‌اند، این مسئله جنبه عام دارد. اما ترک‌ها نشان دادند که باهوش‌تر از این حرف‌ها هستند و از ما جلو زده‌اند. سازمان میراث فرهنگی و یونسکو ایران باید در تنظیم زمان ثبت خوشنویسی جلوتر از ترکیه قرار می‌گرفتند و با تمرکز روی آنچه در حوزه فرهنگ مؤثر است؛ اقدامات مهم‌تر را در اولویت قرار می‌دادند.
سایر اخبار این روزنامه
قاضی منصوری؛ مقتول یا متواری؟!
صنعت خودرو؛ تجربه گذشته و چشم‌انداز آینده
رسیدگی به ۱۲ پرونده ملی با ۲۴۲ میلیارد ارزش ریالی
فولاد - استقلال؛ نبرد تاریخی در دوران کرونا
آزاد شدن ارزهای مسدودی ایران در برخی کشورها
یک شعار ساختگی و تخریب تاریخ
بازار در انتظار بازگشت ۲۷ میلیارد دلار ارز صادراتی
آمریکا دنبال تمدید نامحدود تحریم‌های تسلیحاتی ایران
قاضی منصوری؛ مقتول یا متواری؟!
لغوحج ۹۹ به دلیل کرونا
قانون جرم سیاسی نقص دارد
شوک در بازار ارز گذراست
