روزنامه ابتکار
1399/07/03
عکاسی در جنگ چه تفاوت‌هایی با عکاسی عادی دارد؟ ثبت واقعیت خاکریزها در قاب تصویر
گروه فرهنگ و هنر – راه‌های گوناگونی برای ثبت تاریخ وجود دارد، برخی وقایع را روی کاغذ ثبت می‌کنند، برخی از آنها فیلم می‌سازند و مستند تهیه می‌کنند و برخی هم فریم به فریم رخدادها را در قاب دوربین‌های عکاسی به تصویر می‌کشند. در طول تاریخ عکس‌های گوناگونی مسیر جنگ‌ها را تغییر داده و شاید همین امر نشان‌دهنده اهمیت عکاسی در زمان جنگ باشد. از 8 سال دفاع مقدس عکس‌های بسیاری به جا مانده که هر کدام روایتگر بخشی از تاریخ نادیده این سرزمین‌اند.عکاسی جنگ تایخچه‌ای جالب دارد. هنگامی که عکاسان برای اولین بار در صحنه جنگ حضور پیدا کردند، جنگ وارد مرحله جدیدی از صنعت شده بود و سلاح‌ها به تولید انبوه رسیده بودند. دوره شکوفایی عکاسان بزرگ جنگ، زمان ادغام و تشکیل ارتش‌های بزرگ در اروپا، آمریکا، آسیا و هند بود. انگلستان در جنگ جهانی اول چهار سپاه با بیش از پنج میلیون نفر تشکیل داد. در دوران جنگ بزرگ، این عکاس بود که با تصاویر، دیدگاه شخصیش را خلق می‌کرد. عکس و زیر‌نویس آن، تاثیر جنگ و عواقب آن را به افکار عمومی و آیندگان نشان می‌داد.
وقوع جنگ‌های متعدد و ضرورت ثبت تصاویر و گزارش‌های مصور مربوط به جنگ در مطبوعات، نسل جدیدی از عکاسان را پرورش داد که به «عکاسان جنگ» معروف شدند. حالا 40 سال از آغاز 8 سال دفاع مقدس می‌گذرد. در دوران جنگ تحمیلی عکاسان بسیاری به جبهه‌های نبرد رفتند و دوربین را اسلحه خود کردند تا بخشی از تاریخ و رشادت‌های مردمانی بی‌ادعا را به تصویر بکشند. سعید صادقی که در ۳۵ عملیات مهم در سال‌های جنگ حضور داشته و در کنار رزمندگان به واسطه دوربین خود خدمت کرده است، درباره عکاسی جنگ گفته است: عکاسی جنگ شکل عکاسی ایران را تغییر داد و باعث شد عکاسی از حالت استیج به مستندگرایی تبدیل شود. در واقع ما نگاه ایرانی را وارد عکاسی کردیم. این تغییر حتی از زمان انقلاب هم پیش نیامد؛ بلکه در سال‌های جنگ و عکاسی از جبهه‌ها پدیدار شد. دلیلش هم زندگی کردن و حضور ما در دل آن سختی و رنج‌ها بود. ما شب و روز با سوژه‌هایمان زندگی می‌کردیم. دیدن آن سختی‌ها باعث شد تا من به این فکر بیفتم که باید چه کنم؟ بسیاری از جوانان با دیدن عکس‌هایی که من از رزمنده‌ها گرفته بودم، به جبهه می‌آمدند. بعد از سال‌ها که تعدادی از آنها را مجدد دیدم و از آنها سوال کردم که چرا به جبهه رفتید؟ در جواب گفتند عکس‌های شما باعث شد که مادرمان راضی شود ما به جبهه برویم.
او همچنین درباره تاثیر عکس‌های جنگ در انعکاس وقایع گفته است: مهمترین و تاثیرگذارترین سند یک واقعه عکس است. تئاتر و سینما بازسازی می‌شوند و احساسی که به مخاطب القا می‌کنند، مقطعی است. اما عکس با احساس بازی نمی‌کند بلکه مخاطب را به شناخت می‌رساند. ما دفاع مقدس را با عکس‌هایمان برجسته کردیم. فقط اشکال کار این است که هیچ پژوهشگر و منتقدی نخواسته نسبت به عکاسی جنگ اقدام کند و ارزش آن را بیش از این به بینندگان نشان دهد. برای اینکه بتوانیم احساس مشترک مردم نسبت به قطعه‌ای که از ایران جدا شده بود را نشان دهیم، باید عکس‌ها را کارشناسی کنیم.
او همچنین عکس‌های دوران جنگ را زبان ارتباط با جوامع بین‌المللی دانست و افزود: عکس‌ها در سازمان ملل و ریاست‌جمهوری‌های جهان چاپ می‌شد. مرحوم مرتضی ممیز، محمود کلاری و سیف الله صمدیان هم مدیریت چاپ و توزیع را برعهده داشتند. آن زمان آقای ولایتی وزیر امور خارجه ایران بود و هروقت به سفرهای خارجی می رفت مجموعه‌ای از عکس‌ها را با خود می‌برد. مسئولان کشور‌های خارجی هم با دیدن تصاویر تحت تاثیر قرار می‌گرفتند و در سخنرانی‌هایشان از جنگ ایران صحبت می‌کردند. حتی با تاثیر از عکس‌ها بود که برای اولین بار سازمان ملل صدام را محکوم کرد. مهمترین ویژگی عکس‌های ما در باور‌ها و اعتقاد‌های مردم و خون‌هایی بود که روی زمین ریخته می‌شد. کمترین دروغ را در عکس‌های جنگ می‌توان دید؛ ولی در واژه‌ها می‌توان تحریف یافت. واژه ساخته، اما عکس در لحظه ثبت میشود.
شاید عبارت «عکاسی جنگ» به نظر ساده بیاید اما ثبت وقایع زیر باران موشک و خمپاره اصلا کار ساده‌ای نیست. علی فریدونی، عکاس جنگ درباره این سختی‌ها گفته است: عکاسی جنگ هم به لحاظ فنی و هم از نظر احساسی و عاطفی کار خیلی سختی بود. دوربین‌های ما آنالوگ بود و ما لنزهای دوربین‌های امروزی را در اختیار نداشتیم. برای همین باید خیلی به سوژه نزدیک می‌شدیم تا بتوانیم عکاسی کنیم. من با رزمنده‌ها به خط مقدم می‌رفتم و جایی عکاسی می‌کردم که بچه‌ها با کلاش و در فاصله 200 متری با عراقی‌ها می‌جنگیدند! ضمن اینکه از نظر احساسی و عاطفی هم کار خیلی سختی بود. در تمام مدتی که به جبهه رفت‌وآمد داشتم، با بسیاری از بچه‌ها دوست شده بودم. داستان زندگی‌هایشان را شنیده بودم و می‌دانستم هر کدام از آنها چه مسئولیت‌هایی در خانه‌هایشان دارند. بعد باید از شهادت همین بچه‌ها عکاسی می‌کردم! در روزهایی که به خط مقدم می‌رفتم، بارها دوربین را کنار می‌گذاشتم تا پیکر بی‌جان یکی از رزمنده‌ها را عقب بکشم یا چشمان یکی از شهدا را ببندم. واقعا اگر اعتقاداتم نبود و باور نداشتم که با این عکس‌ها می‌توانم پیام این بچه‌ها را به نسل‌های آینده برسانم، نمی‌توانستم آنجا دوام بیاورم.
اما آیا عکاسی در جنگ 8 ساله ایران و عراق با عکاسی در دیگر جنگ‌های دنیا تفاوت دارد؟ جاسم غضبان‌پور، عکاس جنگ، در این باره گفته است: یک بخش‌هایی از عکاسی در جنگ ایران نسبت به دنیا فرق دارد. آنجا که رزمندگان خود عکاسی کردند، کاملا متفاوت است. چون المان‌ها را دستکاری نمی‌کردند و همه صحنه‌ها بکر و طبیعی است. اصلا به ذهن‌شان خطور نمی کرده که در صحنه دست ببرند. اما عکاسان دیگر چه در ایران و چه در جنگ‌های دیگر مناطق دنیا حتما این کار را کرده‌اند. برای اینکه زیبایی عکس‌شان دو چندان شود، صحنه را تغییر می‌دادند. چیدمان را تغییر می‌دادند. در ایران هم این اتفاق افتاده است. کسی که از یک آژانس خبری برای عکاسی به جنگ می‌آمد به خاطر پولی که می‌گرفت و تعهد کاری‌اش عکسی را می‌گرفت که مطلوب نظر دبیر یا سردبیر یا مورد عنایت جامعه آن زمان باشد. پس مجبور بود که صحنه‌سازی هم بکند. این دست بردن‌ها فقط مختص جنگ نبود بلکه در حوادث طبیعی مثل زلزله هم این کارها انجام شده است. چون آنها برای دل‌شان عکاسی نمی‌کردند و دغدغه‌شان چیزی جز چاپ تصاویر نبود. بنابر این عکس‌های رزمندگانی که با دل‌شان عکس می‌گرفتند، مستندتر و تاریخی‌تر است و سندیتش بیشتر و قابل شناسایی و ردگیری است.
حالا 40 سال از جنگ گذشته است اما آیا چنان چه باید به عکس‌های دوران جنگ توجه شده است؟
سایر اخبار این روزنامه
عکاسی در جنگ چه تفاوت‌هایی با عکاسی عادی دارد؟
ثبت واقعیت خاکریزها در قاب تصویر
رضا دهکی
مزن بی‌تامل به گفتار دم
پورمحمدی: جامعه روحانیت با تمام ظرفیت خود وارد انتخابات ریاست جمهوری میشود
تعیین راهبرد انتخاباتی جامعه روحانیت مبارز برای ۱۴۰۰
مشاور وزیر بهداشت درباره پیک سوم کرونا هشدار داد
پیشنهاد اخذ جریمه از سفرهای غیرضرور
نامه معرفی وزیر پیشنهادی صمت در مجلس اعلام وصول شد
حاشیه از راه نرسیده رزم‌حسینی در صحن علنی
«ابتکار» تاثیر تصمیم اخیر سازمان بورس اوراق بهادار را بر بازار سرمایه بررسی کرد
توقف معاملات الگوریتمی برای کنترل بورس
آیا سخنرانی‌های نشست سران در سازمان ملل متحد، هشدارهایی برای جهان در خود دارد؟
نگرانی جهانی از آغاز جنگ سرد جدید
رئیس‌جمهوری در جلسه هیئت دولت:
مردم جنگ اقتصادی را باور کنند
دبیرکل مجمع زنان اصلاح‌طلب:
چشم انداز روشنی برای کاندیداتوری زنان وجود ندارد
باقری: صدام و رژیم بعث تنها نمایش قدرت‌های جهانی متجاوز بود
هفتادو پنجمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل
سران در روز نخست چه گفتند؟
نگاه رسانه‌های جهان به سخنرانی روحانی در سازمان ملل
