گروه اقتصادی – کورش شرفشاهی: تحریم تبعات بسیاری برای کشور داشته و دارد، تبعاتی که اقتصاد را با چالش جدی رو به رو کرده اما بسیاری از نمایندگان مجلس، کارشناسان و مخالفان برجام و مذاکره، اصرار دارند که تحریم و تهدید برای ما نعمت بوده است. در تمام مدتی که تحریم بودیم، توانستیم به بهانه های گوناگون نفت یا کالاهای غیر نفتی و محصولات نفتی را به دیگر کشورها صادر کنیم، در حالی که هیچ پولی بابت آن دریافت نکردیم و کشورهایی هم که حاضر شدند به صورت تهاتر با ایران کار کنند، هرگز کالاهای سرمایه ای به ایران نفروختند و تنها کالاهایی به ایران دادند که در انبارهایشان باقی مانده بود. بسیاری از این کالاها همچون برنج هندی، نه تنها نفعی برای کشور نداشت بلکه برنجی با آرسنیک بالا وارد کشور کردیم که از یک سو مسمومیت زا بود و از سوی دیگر برنجکار ایرانی را با چالش جدی رو به رو کرد. این معضل در خصوص کالاهای بی کیفیت چینی نیز اتفاق افتاد. کالاهایی که با قیمت ناچیز وارد کشور می شد تا تولیدکنندگان اصلی و حتی زیرپله ای ها را به چالش کشید و باعث بحران در تولید کشور شد. بنابر اظهارات متفاوتی که مطرح می شود، بین ۷ تا ۹میلیارد دلار پولهای ایران در کره جنوبی بلوکه شده که نه تنها این پول را نمی دهند بلکه به درخواست ایران مبنی بر واگذاری ماشین آلات و زیرساختهای تولید خودرو پاسخ منفی دادند. اما اکنون همگان منتظر هستند مذاکرات به نتیجه برسد و این پولها وارد کشور شود، در حالی که برنامه ای برای هزینه کرد آن وجود ندارد.

تسعیر برای کسری بودجه

یکی از مشکلاتی که برای پولهای ذخیره شده به صورت عمدی یا سهوی بوجود می آید، استفاده برای جبران کاستی هاست، کاستی هایی که پایان ندارد در حالی که این پولها روزی به پایان می رسد مگر آنکه در مسیر زیربنایی هزینه شود. در این رابطه رییس بانک مرکزی گفته بود که تسعیر بخشی از منابع صندوق توسعه ملی جهت تأمین کسری بودجه به معنای تأمین کسری از محل پایه پولی و استقراض از بانک مرکزی است؛ اگرچه در واکنش به این اظهارات، رئیس سازمان برنامه و بودجه بخشی از کسری بودجه کشور را به تأخیر در تبدیل منابع ارزی به ریال مرتبط دانست و در ادامه استدلال کرد: بانک مرکزی، بزرگترین بدهکار دولت است. اما همتی در پاسخ به اظهارات نوبخت تاکید کرد که بانک مرکزی هیچگاه به دولت بدهکار نبوده و نخواهد شد. همتی همچنین مقاومت بانک مرکزی در برابر تبدیل منابع ارزی مسدود شده به ریال را جلوگیری از کاهش بیشتر ارزش پول ملی و قدرت خرید مردم ارزیابی کرد.

در این رابطه یک استاد اقتصاد دانشگاه تهران گفت: استفاده از ذخایر ارزی مسدود شده برای پاسخگویی به کسری بودجه دولتها، موضوع جدیدی نیست. حداقل طی بیش از ۴۰ سال گذشته اغلب دولتها از این طریق تلاش کردند، مشکلات بودجهای و اقتصادی خود را پوشش دهند؛ اما برای نخستین بار است که متولی ساختار پولی و مالی کشور در شمایل رئیس کل بانک مرکزی با صداقت روبه روی افکار عمومی میایستد و اعلام میکند دولت برای جبران کسری بودجه اش دست به استقراض زده و در برههای دیگر در برابر خواستههای دولت برای تسعیر داراییهای مسدود شده میایستد. آلبرت بغزیان گفت: اگر بانک مرکزی بدون توجه به تبعات مخرب یک چنین اقداماتی تن به خواستههای دولت میداد، مشکلات اقتصادی و معیشتی افزونتری بر مردم تحمیل میشد و احتمال بروز ابرتورم ها بیشتر از هر زمان دیگری ممکن بود. من در برابر برخی تصمیمات بانک مرکزی، تندترین مخالفتها را مطرح کردهام، اما در این فقره مقاومت بانک مرکزی در خصوص عدم تسعیر داراییهای ارزی مسدود شده، اقدام قابل توجهی است که باید در سطح رسانهها ابعاد و زوایای گوناگون آن تحلیل شود.

داستان تکراری دارایی های مسدودشده

وی با یادآوری اینکه در دولت دهم نیز برخی از داراییهای ارزی ایران مسدود بودند، وزیر اقتصاد دولت وقت تلاش میکرد از طریق افزایش نرخ تسعیر داراییهای خارجی مسدود شده، بدهیهای دولت را صفر کند گفت: اقدامات گستردهای برای این منظور در مجلس وقت صورت گرفت، اما با تلاشهای منتقدان اقتصادی و رسانهها این تلاشها ناکام ماند. از سوی دیگر در سالهای ۹۲ و ۹۳ زمانی که اوباما رئیس جمهوری آمریکا بود نیز بخشی از داراییهای مسدود شده ایران آزاد شدند. اگر بانک مرکزی بدون توجه به تبعات مخرب یک چنین اقداماتی تن به خواستههای دولت میداد، مشکلات اقتصادی و معیشتی افزونتری بر مردم تحمیل میشد و احتمال بروز ابرتورم ها بیشتر از هر زمان دیگری ممکن بود

سابقه تاسف آور

این اقتصاد دان با یادآوری اینکه بیش از ۱۲۰ میلیارد دلار درآمدهای مسدود شده در آن سالها آزاد شد گفت: در آن برهه هم برخی مقامات مسئول تلاش میکردند این داراییها را بدل به ریال و صرف هزینههای جاری، واردات، یارانههای نقدی و…کنند. در آن برهه مقام معظم رهبری اذن یک چنین خاصه خرجیهایی را ندادند. استدلالی که رهبری در آن زمان مطرح میکردند، این بود که ممکن است روند پایان بخشیدن به تحریمها که در زمان اوباما آغاز شده بود در سالهای آینده تغییر کند، یعنی تحریمها بازگردد و ایران با مشکل کمبود ارز مواجه شود.

فقدان الگوی توسعه فراگیر

وی از نبود الگوی توسعه فراگیر در اقتصاد ایران خبر داد و گفت: هر دولتی که روی کار میآید، تنها به فکر بیرون کشیدن گلیم خود از آب و حل مشکلات خود است. یعنی نگاه مسئولان و تصمیم سازان کشورمان به افقهای دوردست دوخته نمیشود. به طور کلی این تصور در نهادهای تصمیم ساز وجود ندارد که داراییهای مسدود شده کشور به هر حال پس اندازی است که در آینده میتواند گرهای از هزار توی مشکلات کشور باز کند. بلکه این داراییها را در حکم فرصتی میبینند که اگر در این زمان مشخص از آن استفاده نشود از دست خواهد رفت و نصیب دولت آینده و رقبا میشود. مبتنی بر یک چنین رویکردهایی است که می گویم، مقاومت بانک مرکزی و آقای همتی برای عدم تسعیر داراییهای مسدود شده، یک گام رو به جلو در راستای منافع بلند مدت کشور است.مگر بانک مرکزی و سازمان برنامه و بودجه با هم معامله و داد و ستدی دارند که بحث بدهکار و طلبکار در میان باشد. ظاهراً درک متولی سازمان برنامه و بودجه از بدهی آن است که چون حدود ۱۰ میلیارد دلار دارایی مسدود شده در خارج از کشور وجود دارد و این داراییها در نهایت به بانک مرکزی میرسد، دولت قبل از محقق شدن این درآمدها میتواند مطالبات مالی از بانک مرکزی داشته باشد. این در حالی است که این درآمدها هنوز محقق نشده است که بخواهند آن را پیش خور کنند. حتی اگر این درآمدها محقق هم شوند و داراییهای ایران عودت داده شود، باز هم از این منابع نباید برای هزینههای جاری و جبران کسری بودجه استفاده شود. این منابع باید برای سرمایه گذاریهای مولد و پایدار استفاده شوند. نه اینکه این منابع صرف واردات اقلام لوکس، هزینههای جاری، یارانههای نقدی و…شود.

صنایع نیازمند سرمایه گذاری

بغزیان گفت: اقتصاد ایران در مسیر توسعه، نیازمند سرمایه گذاری در حوزه فناوریهای نوین، انتقال تکنولوژی و تجهیزات و توسعه زیرساختها است. بر اساس اعلام مسئولان وزارت نفت، صنعت نفت ایران برای تداوم حیات خود نیازمند دهها میلیارد دلار سرمایه گذاری فوری است. بعد از احیای برجام و عادی شدن جریان فروش نفت و بازگشت داراییهای مسدود شده، مانند تجربههای قبلی نباید منابع کشور را صرف هزینههای غیر ضروری و غیر مولد کرد.این درآمدها هنوز محقق نشده که بخواهند آن را پیش خور کنند. حتی اگر این درآمدها محقق هم شوند و داراییهای ایران عودت داده شود، باز هم از این منابع نباید برای هزینههای جاری و جبران کسری بودجه استفاده شود.

وظیفه سنگین رسانه ها

وی نقش رسانههای گروهی در این زمینه را بسیار کلیدی و اثرگذار توصیف کرد و گفت: رسانه ها باید ابعاد پنهان موضوع را تشریح کنند و به ابهامات پاسخ دهند. افکار عمومی باید در جریان واقعیت موضوع قرار بگیرد. فرض کنید، بانک مرکزی به این درخواستها پاسخ میداد. شک نکنید نرخ تسعیر داراییهای محاسبه شده با قیمتهای بالا انجام میشد، تزریق این حجم از نقدینگی به اقتصاد ایران، خطر بروز ابرتورم را ایجاد میکند. وقتی یک چنین اشتباهاتی صورت بگیرد، اقشار محروم جامعه بیشترین آسیب را در اقتصاد و معیشت خود متحمل خواهند شد.