روزنامه خراسان
1400/02/09
یک روز در خدمت روان!
مناسبت های تقویمی، بهانه‌های خوبی هستند برای کسب اطلاع و آگاهی. ما هم 29 آوریل روز جهانی روان شناس و مشاور را غنیمت شمرده‌ایم که با هم درباره روان شناسی بیشتر حرف بزنیم. حالا خوشبختانه کمتر کسی درباره اهمیت علوم روان و لزوم کمک گرفتن از متخصصان این حوزه، چند و چون می‌کند. تا چند سال پیش، مراجعه به روان شناس، انگی بود که باید از دید دیگران پنهان می‌ماند ولی الان ضرورتی است که بدون ترس و خجالت به یکدیگر توصیه‌اش می‌کنیم. کمی قبل‌تر راهی برای شناخت درمانگر خوب و بد بلد نبودیم ولی الان رسانه‌ها ومراجع آکادمیک، کم وبیش به کمک مان آمده‌اند. در گذشته درمانگرانِ بی‌صلاحیت و غیر معتبر، نقش اساسی در بی‌اعتمادی و بی‌رغبتی عمومی به روان شناسان و روان پزشکان داشتند ولی الان تجربیات بد، باعث نمی‌شود قید کمک گرفتن از متخصصان روان را بزنیم. حالا می‌دانیم که در حوزه روان شناسی و روان پزشکی مثل همه تخصص‌های دیگر، آدم ناشی پیدا میشود. همان طور که یک پزشک بد ما را از علم طب، ناامید نمی‌کند و با اشتباه یک معلم درس و تحصیل را کنار نمی‌گذاریم، اشتباهات بعضی درمانگران را هم به پای همه شاغلان این رشته نمی‌نویسیم و خود را بی نیاز از کمک آن‌ها نمی‌دانیم. در این پرونده اطلاعات مان را درباره روان شناسی افزایش می‌دهیم تا راحت تر بتوانیم درمانگر حرفهای را از غیرحرفه‌ای تشخیص بدهیم؛ همچنین با چند درمانگر مشهور ایرانی بیشتر آشنا می‌شویم.شایان ذکر است که بیمه شدن خدمات گران روان شناسی ،ضرورتی است که تا امروز مغفول مانده و باید فکری به حال آن بشود. از افشین یداللهی پراحساس تا دکتر افروز دوست داشتنی مروری بر کارنامه و زندگی چند چهره حوزه روان شناسی که از طریق رسانه‌های جمعی آن‌ها را می‌شناسیم روان شناسی مثل بسیاری حوزه‌های تخصصی علوم، یک ویترین دارد و یک پشت صحنه. ویترین را نویسندگان کتاب‌های عمومی روان شناسی و کارشناسان تلویزیونی و فعالان فضای مجازی تشکیل می‌دهند؛ پشت صحنه هم در قرق پژوهشگران و مولفان کتاب‌های تخصصی است. اگر دانشجو یا متخصص روان شناسی نیستید، به احتمال زیاد از اسم‌های بزرگی مثل علی محمد کاردان، علی اکبر سیف، پریرخ دادستان و کسان دیگر که پشت صحنه روان شناسی امروز ایران را ساخته‌اند، چیزی نشنیده‌اید. ضمن ادای احترام به پایه‌های علوم روان کشور، در ادامه با تعدادی از چهره‌های سرشناس این حوزه آشنا می‌شوید و درخلالش نکاتی درباره روان شناسی و روان پزشکی خواهید خواند.سیما فردوسی| روان شناس دکتر سیما فردوسی در دهه هفتاد و هشتاد یکی از ستاره‌های تلویزیون در حوزه آموزش سلامت روان و روان شناسی بود که در بسیاری از برنامه‌های خانواده محور صدا و سیما به عنوان کارشناس حضور داشت. کارشناسی که مقابل دوربین با آرامش، تکنیک‌هایی را به خانواده‌ها برای زندگی بهتر و ارتباط مناسب والد و کودک یا نوجوان آموزش می‌داد و به قول خودش تا امروز با سه نسل از ایرانی‌ها سر و کله زده است. او متولد سال 1332 در کرمان، دانش آموخته کارشناسی روان شناسی از دانشگاه شهید بهشتی و دارای کارشناسی ارشد و دکترا از کشور انگلیس است. فردوسی درباره دلایلش برای انتخاب این رشته تحصیلی گفته: « از ابتدا به این رشته، آدم‌ها و مسائل آن‌ها علاقه داشتم. دوست داشتم که همواره با آدم‌ها باشم، خانواده در انتخابم تاثیر نداشت اما پدرم در تحصیلات و ادامه دادن آن همیشه مشوقم بوده است.» البته عده‌ای از کارشناسان بعضی از صحبت‌های او را به خصوص در همان دورانی که در تلویزیون حاضر می شد، مورد انتقاد قرار می دادند و بر اساس پژوهش‌های معتبر روان‌شناسی نمی‌دانستند. با این حال، خانم فردوسی همچنان و به بهانه‌های مختلف با سایت‌ها، مجلات و ... درباره دغدغه‌هایش از زنگ خطرها در حوزه سلامت روان گفتوگو می‌کند. افشین یداللهی| روان پزشک و شاعر مرحوم «افشین یداللهی» با ترانه‌هایش شناخته میشود ولی طرفدارانش می‌دانند که او در رشته روان پزشکی تحصیل کرده و مشغول به کار بود. یداللهی، متولد اصفهان و ساکن تهران، در زندگی کوتاه 48ساله‌اش در هر دو حوزه فعالیت اش، حسن شهرتی برای خود رقم زد. تعدادی از خاطره انگیزترین آثار خوانندگان مطرحی مثل «احسان خواجه امیری»، «علیرضا قربانی» و «محمد اصفهانی» از ذهن یداللهی تراوش کرد و اقدامات آکادمیک مهمی مثل تأسیس گروه روان شناسی بالینی در دانشگاه شهید بهشتی را او به انجام رساند. مرکز مطالعات فرهنگ، هنر و سلامت در زمان دکتر یداللهی شکل گرفت و تیتراژ سریال‌هایی مثل «مدار صفر درجه»، «شب دهم» و «میوه ممنوعه» به لطف تسلط او بر زبان و ادبیات فارسی، ماندگار شد. بعضی معتقدند موفقیت یداللهی در شاعری، مدیون شناخت او از عواطف و احساسات انسانی است و به اعتقاد عده‌ای موفقیت اش در درمانگری، با روحیه شاعرانه و درکش از بزنگاه‌های عاطفی انسانی، بی‌ارتباط نبوده است. دست به قلم بردن متخصصان حوزه درمان اتفاق رایجی است. وقتی کاربلدهای این رشته به نوشتن روی می‌آورند، در حوزه ادبیات داستانی به ظهور استعدادهای درخشان منجر میشود؛ مثل «اولگا توکارچوکِ» لهستانی؛ و در تألیفات غیرداستانی هم آثار مفیدی پدید می‌آید مثل مجموعه کتاب‌های خودیاریِ «دکتر علی صاحبی». حضور ناگزیر روان شناسان انگیزشی با محتواهای غیرعلمی و عامه پسندشان، وجه دیگر پیوند بین علوم روان و نوشتن است که روان شناسی علمی را تهدید می‌کند. یکی از راه‌هایی که می‌توانید تألیفات روان شناسی زرد را تشخیص بدهید، وعده‌های غیرمنطقی آن‌هاست که از عنوان کتاب‌ها هم به سادگی قابل تشخیص است: «کسب موفقیت/ ثروت/ شهرت در چند دقیقه و چند گام»! افشین یداللهی از معدود کسانی بود که کارش را در هر دو زمینه مورد علاقه‌اش یعنی روان پزشکی و ترانه سرایی با جدیت پیگیری می‌کرد. تشکیل جلسات «خانه ترانه» به همت او، فرصت نادری بود برای تعامل ترانه سرایان و آهنگ سازان و خواننده‌ها با یکدیگر.
دکتر غلامعلی افروز| روان شناس کودکان استثنایی دکتر «غلامعلی افروز» نزد غالب جامعه با مصاحبه‌های رادیویی و تلویزیونی‌اش شناخته و اسمش برای محصلان و مدرسان علوم روان با سازمان نظام روان شناسی تداعی میشود که دو دوره ریاست آن را بر عهده داشت. دکتر افروز سال ۱۳۲۹ در تهران متولد و سال ۱۳۴۸ در رشته روان شناسی وارد دانشگاه تهران شد. اواخر سال ۱۳۵۲ با بورس تحصیلی دانشگاه تهران دوره کارشناسی ارشد و دکترای روان شناسی و آموزش کودکان استثنایی را در دانشگاه ایالتی میشیگان آمریکا با کسب رتبه ممتاز به پایان رساند و به عنوان نخستین دانش آموخته ایرانی در این رشته موفق به اخذ درجه دکترا شد. چهره ماندگار روان شناسی ایران و برنده جایزه ویژه سازمان بهداشت جهانی شده و تاسیس سازمان آموزش و پرورش استثنایی ایران و کانون دانش‌آموختگان و دانش پژوهان کودکان استثنایی کشور تعدادی از اقدامات و دستاوردهای دکتر افروز است. به این بهانه، خوب است کمی با نظام روان‌شناسی آشنا شویم. صدور پروانه اشتغال و پروانه تأسیس مراکز روان شناسی، وظیفه این سازمان است. در سایت سازمان، اسامی روان شناسان و مشاوران دارای پروانه اشتغال حرفهای و همچنین مراکز مشاوره دارای پروانه، به تفکیک فهرست شده است و شما می‌توانید با جست و جو کردن نام کسانی که به عنوان درمانگر فعالیت می‌کنند، از مجوز داشتن یا نداشتن آن‌ها مطلع شوید. عضویت در نظام روان شناسی مشروط به داشتن حداقل مدرک کارشناسی ارشد است پس دانش آموختگان مقطع کارشناسی، صلاحیت درمان ندارند. مدرک تحصیلی اما تنها شرط درمانگری نیست. یک درمانگر خوب باید تجربه کافی داشته و به اصول اخلاق حرفهای پایبند باشد. برای تشخیص این مسائل به تخصص روان شناسی نیاز ندارید. شما در جلسات اولیه می‌توانید تشخیص بدهید که با درمانگر ماهر و اخلاق‌مداری مواجه هستید یا باید روند درمان را با شخص دیگری ادامه بدهید. در ادامه با اخلاق در روان شناسی و اتفاقات درست و غلط در اتاق درمان آشنا می‌شویم. محمد رضا سرگلزایی| روان پزشک دکتر «محمد رضا سرگلزایی» نزد عموم مردم با یادداشت‌ها، مصاحبه‌های مطبوعاتی و ویدئوهای آموزشی‌اش در فضای مجازی، شناخته میشود و دانشجویان علوم روان از طریق تألیفات و کارگاه‌های آموزشی‌اش او را می‌شناسند. دکتر سرگلزایی سال 49 در استان سیستان و بلوچستان متولد شد. دوران نوجوانی او مصادف میشود با جنگ تحمیلی و پایان جنگ، همزمان با ورودش به دانشگاه. سال 67 در دانشکده زاهدان، تحصیل در رشته پزشکی را آغاز می‌کند و هفت سال بعد به عنوان پزشک مشغول به کار میشود. سال 76 اما با قبول شدن در دوره تخصصی روان پزشکی، مسیر حرفه‌ای‌اش را به سمت علوم اعصاب و روان تغییر می‌دهد. خب حالا فرصت خوبی است که تفاوت دو حرفه روان شناسی و روان پزشکی را با هم مرور کنیم. روان پزشک ها مثل دکتر سرگلزایی در درمان بیماری‌های روان، سابقه‌های جسمی را در نظر می‌گیرند. مثلا ممکن است مراجع را پیش از هرچیز برای انجام آزمایش‌های پزشکی به آزمایشگاه ارجاع بدهند؛ به این دلیل که بعضی پیامدهای روان شناختی ممکن است علت فیزیکی داشته باشد. روان پزشک ها همچنین برخلاف روان شناس‌ها می‌توانند دارو تجویز کنند یا دستور به بستری بدهند اما معنی‌اش این نیست که متخصصان این دو رشته از لحاظ صلاحیت امتیازی نسبت به یکدیگر دارند؛ بلکه گویای تفاوت حرفهای آن‌هاست که البته در بسیاری مواقع مکمل یکدیگرند. مثلا در درمان بعضی اختلالات مانند افسردگی، اختلالات اضطرابی و اختلالات شخصیت، هر دو روش دارو و روان درمانی مورد نیاز است. دکتر سرگلزایی غیر از آن چه گفته شد، در حوزه فلسفه و علوم اجتماعی هم دستی برآتش دارد و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد است. اولین کلینیک ترک اعتیاد به الکل در مرکز ملی مطالعات اعتیاد دانشگاه علوم پزشکی تهران به همت او راه‌اندازی شد.
فرشته موتابی| روان شناس بالینی دکتر «فرشته موتابی» را مخاطبان جدی تلویزیون از گذشته تا امروز با برنامه‌هایی مثل «هزار راه نرفته» و «حال خوب» می‌شناسند. هزار راه نرفته سال 81 با رویکردی روان شناسانه روی آنتن رفت و از حضور چهره‌های آکادمیک برجسته‌ای مثل دکتر موتابی و دکتر «لادن فتی» بهره برد و خیلی زود به یکی از موفق‌ترین آثار آموزشی رسانه ملی بدل شد. دکتر موتابی، دانش آموخته دکترای روان شناسی بالینی از دانشگاه علوم بهزیستی و توان بخشی و عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی است. عمده فعالیت‌های پژوهشی و درمانی او در حوزه زوج و خانواده است. بد نیست به این بهانه، با مفهوم تخصص در روان شناسی هم کمی آشنا شویم. روان شناس‌ها برخلاف روان پزشک ها با ادامه تحصیلات آکادمیک شان در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا، در گرایش‌های متفاوتی تخصص می‌گیرند؛ درست مثل پزشک ها که شما می‌دانید برای هر درد و مشکلی باید به کدام شان رجوع کنید. روان انسان در پیچیدگی، دست کمی از بدن ندارد؛ برای همین هم هست که روان شناس‌ها در حوزه‌های متعددی مثل روان شناسی تحصیلی، تربیتی، صنعتی، کودک و... آموزش می‌بینند. یکی از این حوزه‌های تخصصی که شاید کمتر به گوش‌تان خورده باشد، «زوج درمانی» است که به حل تعارضات در رابطه با شریک زندگی و شریک عاطفی می‌پردازد. نتیجه مهمی که از این توضیحات برمی‌آید، آن است که وقتی روان شناسی خودش را در چندین حوزه بی‌ارتباط با هم متخصص معرفی می‌کند، باید به او و دانشش شک کنیم. همان طور که اگر کسی ادعا کند همزمان چشم پزشک و متخصص ارتوپد و دکتر زنان است، به او مراجعه نمی‌کنیم. دکتر موتابی علاوه بر کار درمان، در حوزه حرفهای خود صاحب تألیفاتی است و چندین سمت اجرایی را هم برعهده داشته است؛ از جمله عضو هیئت موسس انجمن روان شناسی بالینی ایران و عضو کمیته کشوری بهداشت روان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری. اخلاق حرفهای در روان شناسی وظایف درمانگر و حقوق درمانجو در جلسات درمان چیست؟ همان طور که گفتیم تصور و مواجهه عمومی با روان شناسی در سال‌های اخیر، متحول شده است. با وجود این، آگاهی عمومی در این زمینه همچنان نیازمند ارتقاست. ما به عنوان درمانجو حقوقی داریم که باید در جلسه درمان رعایت شود. این حقوق برای درمانگران تحت عنوان اصول اخلاقی تعریف میشود. در ادامه مطلب با تعدادی از آن‌ها آشنا می‌شویم. رازداری| آن چه در جلسات درمان می‌گذرد، محرمانه است. درمانگر باید در جلسات ابتدایی با شما درباره حدود رازداری حرف بزند؛ یعنی به شما اطمینان بدهد که شنونده قابل اعتمادی است و از طرف دیگر راجع به شرایطی که ممکن است رازداری را خدشه‌دار کند، به شما اطلاعات بدهد. در مواقع ویژه‌ای، رازداری که پایه اخلاقی درمان است، میتواند و حتی باید نقض شود؛ مثلا وقتی معلوم شود درمانجو ممکن است به خودش یا دیگران آسیب وارد کند. شفافیت و مسئولیت پذیری| درست است که درمانجو به احتمال زیاد پیش از رجوع به درمانگر درباره او اطلاعاتی به دست آورده است، با این حال درمانگر موظف است در جلسات ابتدایی درمان راجع به رشته، مدرک تحصیلی و تخصص اش با مراجع حرف بزند. همچنین اطلاعاتی کلی درباره روند درمان، طول مدت هر جلسه و کلیتی از تعداد جلسات درمان در اختیار مراجع قرار بدهد. یک درمانگر خوب به شما می‌گوید که تمام فرایند درمان برعهده او نیست و راجع به نقش شما در این فرایند، برای‌تان توضیح می‌دهد. ممنوعیت رابطه غیرحرفه‌ای| روان شناس‌ها و روان پزشک ها اجازه ندارند هیچ ارتباطی غیر از ارتباط مراجع-درمانگر با درمانجوهای شان برقرار کنند. رابطه کاری، دوستانه، جنسی، آموزشی و هر نوع ارتباط دیگری در اتاق درمان غیرمجاز است. اگر درمانگر شما از این محدوده فراتر رفت، شما حق دارید به جلسات درمان خاتمه بدهید و از طریق قانونی تخلف او را پیگیری کنید. ارجاع| در شرایطی لازم است درمانگر، مراجعش را به متخصص دیگری ارجاع بدهد. مثلا وقتی تخصص او با آن چه درمانجو برای درمان نیاز دارد، همخوان نیست یا وقتی متوجه میشود به دلایلی مثل «انتقال» و «انتقال متقابل»، ادامه دادن درمان به نفع مراجع نیست. انتقال در روان شناسی به این معنی است که مراجع احساسات، خیال‌پردازی‌ها و پیش‌فرض‌هایش نسبت به دیگری در زندگی‌اش را به سمت درمانگر جابه‌جا می‌کند؛ یعنی مثلا به طور ناخودآگاه او را مانند مادر خود می‌بیند. انتقال متقابل وقتی است که این اتفاق از سوی درمانگر در برابر درمانجو رخ می‌دهد. سودمندی| هر گفتوگو، تمرین و بحثی که در اتاق درمان انجام میشود، باید مشخصا با هدف فایده رساندن به مراجع باشد. درمانگر حق ندارد ارزش‌ها و باورهای خود را در فرایند درمان، وارد و مراجع را به پذیرش آن‌ها وادار کند. اساسا هیچ نوع اجباری در جلسات درمان پذیرفته نیست. درمانگر اجازه ندارد برای مراجع تعیین تکلیف کند بلکه تنها باید به او در پیدا کردن بهترین راه ممکن برای حل مسائلش، کمک کند؛ و در این راهنمایی و همراهی صرفا از اطلاعاتی استفاده کند که مراجع دراختیارش قرار می‌دهد نه برمبنای حدس و گمان. احترام| درمانگر باید وقت شناس باشد؛ جلسات را به موقع شروع و سر وقت، تمام کند. در لحن حرف زدنش، سن، جنسیت و نگرش مراجع را درنظر بگیرد و در نوع خطاب کردن درمانجو، از او اجازه بخواهد. کنایه و طعنه، سرزنش، تحقیر و عصبانیت به هیچ‌وجه در جلسات درمان پذیرفته شده نیست. درمانگر موظف است به خوبی به حرفهای مراجع گوش بدهد، با او تماس چشمی برقرار و واکنش‌های هیجانی‌اش را مدیریت کند.
سایر اخبار این روزنامه
فایل جنجالی در فاز کالبد شکافی
تغییر لحن ولیعهد
پشت پرده تعلل 8 ماهه در تزریق ۲۰۰ میلیون دلار به بورس
بهره برداری از 10کیلومتردیگر گذرگاه خونین در شهریورماه
مجلس: جدول ادعایی ایرنا از بودجه، جعلی است
پشت پرده تغییر لحن بن سلمان
پاسخ به 2+10 سوال درباره واکسیناسیون سالمندان
زکات رکورد شکست
یک روز در خدمت روان!
تردید درباره تاثیر واکسن ها بر کرونای هندی
تمام «دریای پارس» زیر پرچم ایران
هر کام مرگ 30 هزارتومان!
