روزنامه ایران
1400/04/07
ترکیب خردمندانه آزادی و عدالت
گروه سیاسی/ بسیاری از صاحبنظران و دغدغه‌مندان، فقر الگو، مبانی یا نظریه را یکی از دلایل عدم توسعه‌یافتگی ایران می‌دانند. اما سؤال این است که آیا می‌توان این الگو یا نظریه را در اندیشمندان ایرانی و اسلامی یافت؟ فرشاد مؤمنی و محمدرضا بهشتی معتقد هستند که این مبانی را می‌توان در اندیشه‌های شهید آیت‌الله دکتر بهشتی یافت. هرچند 42 سال از انقلاب اسلامی گذشته است و هرچند در این سال‌ها، هم محیط درونی و هم محیط بیرونی جامعه و سیاست ایران تغییر کرده است، اما این دو با ارائه گزاره‌ها و شواهدی از اندیشه‌های شهید بهشتی، نشان دادند که اتفاقاً زیرساخت نظری توسعه و تعالی سیاسی و اجتماعی در اندیشه‌های شهید بهشتی به روشنی قابل مشاهده است. از این رو، آنان به ایرانیان که چشم به آینده کشور دارند، پیشنهاد می‌کنند که در گذشته غور کنند، در اندیشه‌ها و زوایای فکری شهید بهشتی تا بتوان براساس آن، مدلی برای توسعه و تعالی ایران استخراج کرد. اما حاد بودن و حاد ماندن عرصه سیاست در تاریخ معاصر ما، بویژه در پس از انقلاب که منجر به شهادت شهید بهشتی شد و نیز درگیری‌های دیگر در خلال سال‌های بعد، مانع دقت در این اندیشه‌ها و بررسی علمی و مستقل آنها شد. اکنون اما این دو تن پیشنهاد می‌دهند که فارغ از هاله تقدس برخاسته از شهادت و مظلومیت، باید جور دیگری به کارنامه شهید بهشتی نگریست. فرشاد مؤمنی و محمدرضا بهشتی، روز گذشته در یک کنفرانس خبری که به مناسبت چهلمین سالگرد شهادت آیت‌الله شهید بهشتی برگزار شد، این مباحث را مطرح کردند. آنچه می‌خوانید، گزارشی از این نشست است که در «جماران» منتشر شده است.مؤمنی: استخراج مبانی توسعه در اندیشه شهید بهشتی
فرشاد مؤمنی استاد دانشگاه، سخنان خود را با بیان این نکته آغاز کرد که امروز می‌بینیم در اداره اقتصاد و جامعه ما کیفیت دانایی‌هایی که به کار برده میشود هر روز نازل‌تر از قبل میشود. این استاد اقتصاد، از این مسأله نتیجه گرفت که این امر، نشان می‌دهد نیازمند باز شدن باب گفتوگو هستیم و سپس تأکید کرد که در اندیشه‌های شهید بهشتی درس‌های بزرگی وجود دارد که می‌توانیم از آنها یاد بگیریم و اگر باب گفت‌و‌گوهای جدی بر محور اندیشه‌های شهید بهشتی در سطح ملی گشوده شود مردم و آینده کشور بشدت نفع خواهند برد.
عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه با اشاره به اینکه ابعادی از ژرف نگری را در اندیشه‌های شهید بهشتی می‌بینیم که به طرز حیرت انگیزی لوازم اعتلا بخش در اندیشه‌های ایشان دیده شده، عالی‌ترین نمود این مسأله را در کتاب «پیامبری از نگاهی دیگر» آن شهید دانست و افزود: برای من شگفت‌آور است که بحث‌های شهید بهشتی از متفکران توسعه هم بالاتر رفته است. بشر با این همه فراز و فرودی که طی کرده الان بیش از هر دوره دیگری به این نتیجه رسیده که اگر در جامعه علم در امور تخصصی حاکم باشد آن جامعه پیش‌بینی‌پذیر میشود. اما در عین حال شهید بهشتی می‌گویند نقطه عزیمت این مسأله، ضابطه محوری به جای شخص محوری است.
به باور مؤمنی، شاید نجات دهنده‌ترین درسی که آقای بهشتی می‌توانند به همه مسلمانان بدهند همین ضابطه‌مندی است و ایشان ضابطه محوری را راه نجات جامعه اسلامی می‌داند.
استاد دانشگاه علامه طباطبایی اضافه کرد: شهید بهشتی می‌گوید پیامبران نیامده‌اند تا بساط مرید و مرادی راه بیندازند و هیچ پیامبری هم نباید بت شود. از این رو این مسأله یا این حکمت را به بحث می‌گذارد که چرا مسلمانان به نام پیامبرشان خطاب نمی‌شوند و سپس نتیجه می‌گیرد؛ چون قرار است یک نظم مبتنی بر جامعه شکل بگیرد، حتی پیامبر هم استثنا نمی‌شود.
فرشاد مؤمنی با بیان اینکه شهید بهشتی به شکلی منحصر به فرد، میان نظریه عدالت با نظریه اخلاق، مالکیت، سیاست و برخورداری‌های سیاسی بحث‌هایی را مطرح کرده‌اند که به معنای دقیق کلمه میشود از آن یک نظم اجتماعی توسعه‌گرا دریافت کرد، اظهارکرد: ما به این دلیل به بحران برخورده‌ایم که از این موازین عبور کرده‌ایم.
او در تشریح نظریه عدالت در اندیشه شهید بهشتی، گفت: ایشان می‌فرمایند اصل عدالت یک عنوان اولی است که محکوم عنوان ثانوی قرار نمی‌گیرد. در مسیر عدالت یکی از نکات کلیدی آزادی انتقاد از رهبران است و هر قدر این امر خدشه‌دار شود، امکان اعتلابخشی خدشه دار میشود.
عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: آن‌طور که من از منظومه اندیشه‌ای شهید بهشتی متوجه می‌شوم ترکیب خردمندانه عدالت و آزادی شکل‌دهنده نظم مورد نظر اسلام است و از آن طریق افق‌هایی به روی اقتصاد و جامعه باز میشود. به عنوان یکی از دقیق‌ترین آنها، مسأله مشارکت مردم در سرنوشت اقتصادی و سیاسی خودشان است. ایشان متر و معیارهایی مطرح می‌کند که میشود مشارکت مردم در سرنوشت خودشان و شیوه‌های بدلی را مورد ارزیابی قرار داد تا سطح آگاهی مردم بالا بیاید.
مؤمنی، در تشریح جایگاه حزب در اندیشه شهید بهشتی اضافه کرد: شهید بهشتی می‌گوید جامعه‌ای که قادر به کار سازمان یافته نباشد امکان ندارد بتواند از دستاوردهای معجزه همکاری برخوردار شود.
او با بیان اینکه جامعه‌ای که منزلت پیش‌بینی‌پذیر بودن امور را می‌داند هرگز دروغ نمی‌گوید که اعتماد اجتماعی را از دست بدهد، ادامه داد: از دل رویکردی که در ساحت و نظر عمل شهید بهشتی به مسأله سازماندهی دارند، چه افق‌هایی باز میشود. شما می‌توانید وابستگی ذلت‌آور به دنیا را مشاهده کنید تا ببینید چه هزینه‌هایی می‌پردازیم.
فرشاد مؤمنی، بازگشت به اندیشه‌هایی همچون اندیشه شهید بهشتی را یکی از راه‌های حل بحران‌های امروز ایران دانست و افزود: ما می‌توانیم با یک گفت‌و‌گوی اعتلابخش از موفقیت افتخارآمیز در دوره‌هایی که با مشکلات بزرگتر از امروز مواجه بوده‌ایم و اندیشه برعکس آن رمزگشایی کنیم.
محمدرضا بهشتی: ضابطه در رفتار، روزنه‌ای برای گشایش‌ها
محمدرضا بهشتی، فرزند شهید بهشتی و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران نیز در این نشست، سخنان خود را این طور آغاز کرد: سؤال اصلی این است که چرا دچار وضعیت فعلی هستیم؟ آیا این امر ناشی از اصل اندیشه‌ها، ارزش‌ها و جهت‌گیری‌های کلی است یا در مسیری که طی کرده‌ایم به آن اندیشه‌ها و ارزش‌ها کم توجهی کرده‌ایم؟
او یکی از مفاهیم مورد تأکید شهید بهشتی را فهم حرکت ضابطه‌مند و التزام به چنین حرکتی دانست و گفت: کسانی که ضابطه‌مند حرکت می‌کنند، امید به اصلاح دارند اما کسانی که پی در پی حرکت‌های بی ضابطه و بی نظم دارند، هیچ وقت درنمی‌یابند مشکل‌شان در کجا بوده است.
محمدرضا بهشتی اضافه کرد: مرحوم شهید بهشتی می‌گفت هر حرکتی تلاش نیست و گاهی وقت‌ها تقلا است. باید به درک مفهوم حرکت منضبط قانون‌مند رسید. البته، قانون چیزی نیست که مصادر قانونی صادر می‌کنند، بلکه قانون چیزی است که قرار است در کل جامعه حاکم شود. اگر چنین نباشد، این قانون به منزله دستورالعمل برای افرادی است بدون اینکه جامعیت این قانون را دانسته باشند.
او با اشاره به اینکه در طی سال‌های اخیر کشف اندیشه‌های شهید بهشتی میان نسل جوان درحال شکل‌گیری است و جوانان تلاش می‌کنند دریابند آیا می‌توانند در آن جهت گام بردارند، اضافه کرد: ضرورت دارد با توجه شرایط کنونی یک بازاندیشی در مبانی این حرکت داشته باشیم و یکی از چهره‌هایی که آشنا شدن با آنان می‌تواند در این جهت مفید باشد چهره مرحوم شهید بهشتی فارغ از اسطوره‌سازی‌ها و عواطف و احساس است؛ اگر این اندیشه توانست خودش را به محک بازاندیشی ما بگذارد چه بسا برای آینده ما راهگشا باشد.
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه مرحوم شهید آیت‌الله بهشتی از دوره جوانی که وارد عرصه سیاسی میشود اهل کار جمعی بود، ادامه داد: درباره حزب جمهوری اسلامی هم شرایط اختناق امکان شکل‌گیری یک حزب را فراهم نمی‌کرد و ایشان و جمعی از دوستان‌شان بررسی کردند در اولین فرصتی که امکانش فراهم شود، این کار را انجام بدهند.
فرزند شهید بهشتی ادامه داد: ایشان می‌گفت تأسیس حزب مسیری است که جامعه ما باید طی کند. ایشان توانایی ورود به گفتوگو با جوانان را داشت و توانایی ظرفیت اقناع را داشت. جالب است کسانی که اول انقلاب نسبت به این حرکت آقای بهشتی نقد داشتند، به فاصله چند دهه به اهمیت چنین تشکل‌هایی برای جامعه پی بردند.
او در پاسخ به سؤالی درباره نظریه ولایت در اندیشه شهید بهشتی، گفت: مرحوم شهید بهشتی در درجه اول قائل به «امامت امت» است و باید این مفهوم را باز کرد که نسبت بین آنها چقدر است. ما در دنیایی به سر می‌بریم که با تحولات سریع روبه‌رو هستیم و اگر نتوانیم دریافت خوبی از آنچه می‌گذرد داشته باشیم، دچار تصلب و جمودی می‌شویم که اتصال دوباره با واقعیت‌های شتاب دهنده هزینه‌آور خواهد بود.
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران افزود: هرچند افق شهید بهشتی نسبت به زمان خودش بلند است، اما این امر به معنای ماندن در گذشته نیست و رسیدن به یک مبدأ برای حرکت به سوی آینده است. هر جایی که نتواند خودش را با تحولات اندیشه همراه کند، فاصله‌اش با زمان ما بعید خواهد بود و معلوم نیست که امکان جبران فراهم شود.
سایر اخبار این روزنامه
دعوت روحانی از پژوهشگران برای بازگو کردن واقعیت‌های جنگ اقتصادی
بدانید که این همه پتانسیل تیم ملی نبود
دومین کنکور در سال‌های کرونا
اصلاح حقوق کارکنان صنعت نفت تا پایان تیر
قالیباف: دوربین‌ها در اختیار آژانس قرار نمی‌گیرد
تصمیم گرفته‌ایم در هر پدیده‌ای جزو کشورهای برتر باشیم
پلیس عذرخواهی کرد
کاهش فروش، افزایش اجاره‌بها
با تأمین نهاده دامداران، شیر گران نمی‌شود
دود «سزار» در چشم لبنانی‌ها
سلام ایران
بهشتی سیاستمدار متفاوت
ضرورت بازیابی سرمایه اجتماعی در جامعه
کوچک‌سازی دولت و جراحی‌های چند وجهی اقتصاد
ترکیب خردمندانه آزادی و عدالت
نگاهی به منظومه فکری شهید آیت‌الله بهشتی در چهلمین سالگرد شهادت
«منزلت جوانان» در نگاه شهید دکتر آیت‌الله بهشتی
