روزنامه خراسان
1400/08/06
ماهواره های روی زمین مانده!
همزمان با اختلال بنزینی دوباره نقش ماهواره‌ها در انتقال اطلاعات کشور به میان آمده است آخرین وضعیت صنعت فضایی ما چگونه است؟ رعیت نواز- بعد از حمله سایبری به سامانه هوشمند توزیع سوخت در کشور که منجر به تعطیلی چند ساعته بسیاری از جایگاه‌های توزیع و بروز مشکلاتی در شبکه حمل و نقل کشور شد دوباره بحث ماهواره‌های ایرانی به میان آمد، شاید برای شما این سوال به وجود بیاید که حمله سایبری چه ربطی به ماهواره دارد؟ اما بد نیست بدانید که به گفته یک کارشناس و پژوهشگر امنیتی سال هاست بخش‌های مهم و حساسی چون ارتباط شبکه‌‌های بانکی کشور، جایگاه‌های توزیع سوخت و تعدادی از شبکه‌‌های زیرساختی دیگر، از طریق پهنای باند ماهواره به کاربران دولتی و خصوصی خدمات ارائه می‌کنند که ساخت فرانسه و کاناداست و مالکیتش هم در اختیار عربستان و امارات است. هر چند هنوز مشخص نیست که هکرها از چه طریقی توانسته‌اند به سامانه توزیع هوشمند سوخت نفوذ پیدا کنند و نیازمند بررسی‌های دقیق و کارشناسی نهادهای مسئول است، اما به نظر می‌رسد در کنار ریشه یابی همه جانبه این رخداد، باید آن را تلنگری دانست که موجب شد یک هشدار مهم یعنی ضرورت تامین زیرساخت‌های امن و بومی در بخش‌های مهم کشور بار دیگر مطرح شود. به همین دلیل در این گزارش سعی داریم به برنامه‌های فضایی ایران بپردازیم که به نظر می‌رسد در دولت قبل به آن‌ها به درستی عمل نشده و هم اکنون از برنامه بسیار عقب هستیم. اولین ماهواره ایران در فضا در دهه 50 شمسی یعنی 20 سال بعد از این‌که روسیه برای اولین بار ماهواره اسپوتنیک1 را به فضا پرتاب کرد قرار بود ایران هم دو ماهواره به نام‌های «ناهید» و «زهره» را با کمک خارجی‌ها به فضا بفرستد که البته این پروژه‌ها فقط در حد حرف بود و اصلا به مرحله عمل نرسید. پس از انقلاب اسلامی به دلیل وقوع جنگ تحمیلی برنامه ماهواره‌ای در ایران متوقف ماند تا این که از سال ۱۳۷۵ ماهواره «مصباح ۱» نقطه شروع فعالیت فضایی برای ایرانی‌ها شد هر چند این ماهواره هم هیچ گاه پرتاب نشد اما باعث شروع پروژه «سینا ۱» شد. ماهواره‌ای که در سال ۱۳۸۴ توسط روس‌ها به فضا رفت، ولی زودتر از پیش بینی‌های اولیه ارتباطش با زمین قطع شد. اما ایرانی‌ها ناامید نشدند. پس از آن تلاش‌های زیادی انجام شد که موفقیت‌آمیز نبود، ولی عاقبت ۱۴ بهمن سال ۱۳۸۷ ماهواره کاملا ایرانی «امید» با ماهواره‌بر «سفیر امید» به فضا رفت و خبرش مثل توپ در دنیا پیچید! ناسا (سازمان فضایی آمریکا) و تعدادی از مراکز نجومی جهان حرکت امید در مدار زمین را تأیید کردند و آن روز شد روز ملی فناوری فضایی در ایران. با «امید» ایران نهمین کشور دارای فناوری مستقل پرتاب ماهواره شد. برنامه چه بود؟ برای رسیدن به اهداف تصریح شده در سند نقشه جامع علمی کشور مصوب دی ماه 1389 و نیز سند جامع توسعه هوافضای کشور مصوب دی ماه 1391 که‌اندکی پس از ورود جدی کشور به عرصه پرتاب ماهواره‌ها و تکمیل چرخه فناوری فضایی به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید، قرار شد توانایی کامل پرتاب و به کارگیری ماهواره در 4 مدار طی 4 گام تثبیت شود. هدف نهایی در سند مذکور، به کارگیری ماهواره‌های سنجشی با دقت بهتر از 10 متر و ماهواره مخابراتی در مدار زمین‌آهنگ بود. 1- در گام اول، مدار 250 در 375 کیلومتر بیضوی به عنوان مداری برای گام اثبات فناوری و اثبات قابلیت در نظر گرفته شد. چهار پرتاب موفق ماهواره‌های «امید»، «رصد-1»، «نوید علم و صنعت» و «فجر» با «ماهواره‌بر سفیر-1» برای اجرای گام اول صورت گرفت. حداقل به همین تعداد (4 یا 6 مورد) پرتاب ناموفق نیز توسط «سفیر-1» ثبت شد که تعدادی در دولت دهم و تعدادی در دو دولت حسن روحانی رخ داد. 2 - برای گام دوم مدار 500 کیلومتر دایره‌ای با ماهواره‌بر «سیمرغ» (سفیر-2) تعریف شد و برای آن، ماهواره‌های مختلفی از جمله «طلوع»، «پیام، ظفر»، «پارس-1» و «ناهید-2» در نظر گرفته شدند که طبق برنامه، گام دوم باید تا سال 1400 تثبیت می‌شد. منظور از تثبیت، تزریق موفق ماهواره‌ها در این مدار و بهره‌برداری عملیاتی از آن‌ها و نیز بررسی نتایج و تعیین اصلاحیه‌های مورد نیاز در ماهواره‌بر و ماهواره‌ها و تکرار آن هاست تا اطمینان از توانمندی عملی در مدار مذکور برای کلیه اجزای چرخه فناوری فضایی حاصل شود. 3- گام سوم برای تحقق اهداف سند توسعه هوافضا، مدار هزار کیلومتری سنکرون یا هماهنگ با خورشید بود. برای مدارهای بالاتر از 600 کیلومتر، ماهواره‌های نسبتاً سنگین با جرم بیش از 500 کیلوگرم یا ماهواره‌هایی سنگین‌تر با جرم 1000 کیلوگرم در نظر گرفته شده است. 4- گام چهارم و نهایی برای رسیدن به قابلیت بهره‌برداری کامل از فناوری فضایی، تزریق ماهواره‌های کاربردی در مدار 36000 کیلومتر است که باید در سال 1407 تثبیت شود. برای این منظور، از سال 1402 پژوهش‌های مختص آن شروع میشود که به طور عمده مربوط به ماهواره‌بر مختص آن به نام «سروش» است. چقدر از برنامه انجام شده ؟ از نیمه سال 1391 و پس از حادثه مربوط به «سفیر-1» و یکی از ماهواره‌های «فجر»، تا پایان دولت دهم خبری از پرتاب‌های فضایی نبود و با روی کار آمدن دولت یازدهم، برنامه فضایی کشور به ویژه در بخش ماهواره‌بر برای مدتی مورد بی‌توجهی قرار گرفت. حدود یک سال و نیم بعد از استقرار دولت دوازدهم، ماهواره «فجر» در بهمن 1393 پرتاب شد اما به دلایل نامعلومی به جای افزایش ارتفاع مداری با کمک تراستر قرار داده شده در آن، به یک باره دچار کاهش ارتفاع شد و خیلی زود از مدار خود به داخل جو غلیظ سقوط کرد. در اظهارات مسئولان دولت یازدهم ازجمله مرحوم ترکان صحبت از ماهواره‌ای به نام «تدبیر» شد که قرار بود اولین ماهواره‌ای باشد که در دولت روحانی پرتاب میشود که به رغم شایعاتی مبنی بر پرتاب آن در سال 92، اخبار رسمی از آن اعلام نشد. در خصوص ماهواره «دوستی» نیز محمدجواد آذری جهرمی وزیر سابق ارتباطات در سال 97 در توئیتر خود خبرهایی از آماده پرتاب بودن آن داده بود ولی بعدها دیگر اطلاعاتی از آن منتشر نشد. در نهایت، در تابستان 1398 در حالی که آذری جهرمی از قریب الوقوع بودن پرتاب ماهواره «ناهید-1» با ماهواره‌بر «سفیر-1» خبر میداد، انتشار تصویر آتش سوزی در سکوی پرتاب معراج متعلق به «سفیر-1» توسط رئیس جمهور وقت آمریکا در توئیتر خبر از بروز حادثه‌ای میداد که منجر به لغو پرتاب شده است. به گزارش تسنیم، به نظر برخی کارشناسان، ماهواره «ناهید-1» نیز به احتمال زیاد در این حادثه از بین رفته است. چه باید بشود؟ شاید بتوان به صورت منصفانه، پیوند خوردن برنامه فضایی کشور به عنوان یک نیاز بسیار مهم و کاهنده بسیاری از هزینه‌ها و فراهم کننده خدمات بسیار مهم برای بخش‌های کشاورزی و منابع طبیعی و مخابرات و ارتباطات به رفت‌وآمد دولت‌ها را مهم‌ترین عامل ضربه خوردن آن دانست که باید با برنامه‌ریزی، نگاه کلان‌تری به موضوع داشت. با این حال امید می‌رود که با تخصیص بودجه کافی و با نگاه دقیق به هزینه‌های خدمات فضایی که همچنان در این شرایط اقتصادی نامطلوب با اجاره ماهواره از کشورهای مختلف در حال صرف شدن است گام مهم دیگری برای بازگشت برنامه فضایی کشور به مسیر توسعه برداشته شود تا عقب ماندگی‌های سال‌های اخیر جبران شود. نباید فراموش کرد که این صنعت جدا از مباحث امنیتی که گوشه‌ای از آن در ابتدا مطرح شد بنا به تجربه 60 ساله در دنیا، دارای برگشت سرمایه 300 تا 400 درصدی بوده و گردش مالی این صنعت در سال‌های اخیر به 400 میلیارد دلار در جهان رسیده است. امروز که چهار سال تا افق 1404 باقی مانده باید دید دولت سیزدهم برای احیای فوری برنامه فضایی کشور چه برنامه‌هایی دارد.
سایر اخبار این روزنامه
حفره 170 میلیارد دلاری اقتصاد ایران در 23 سال
آغاز سزاوارانه یک «قهرمان»
حرفه ای برای آن ها که بی چشمداشت محبت می کنند
ماهواره های روی زمین مانده!
زاکانی در پی واکنش‌ها، حکم دامادش را لغو کرد
بازتولید نقش محوری ایران در افغانستان
بازدید میدانی رئیسی، عذرخواهی وزیر نفت
هشدارهای کاغذی پدافند غیرعامل!
گنده گویی اردوغان گلایه های رکورددار مشت زنی و حمام خون پشت درهای الیزه
یک قدم نزدیک تر به دور هفتم وین
دولت فراگیر؛ تنها راه‌حل مسائل افغانستان
ماجرای دستبرد « دلقک حقه‌باز» به حساب بانکی کسبه !
کشور زمرد یا کارتل ها؟
