روزنامه ایران

چشمک 26 میلیارد دلاری

مرتضی عبدالحسینی
خبرنگار
  قطر کشوری در جنوب غربی قاره آسیا که در شرق شبه جزیره عربستان، در خاورمیانه و در بخش جنوبی خلیج فارس واقع شده، بیش از 68 کیلومتر مرز دریایی با کشورمان دارد. این کشور به واسطه نفت و گاز از درآمد‌های هنگفت صادراتی برخوردار بوده اما در عین حال بازار مصرفی و وارداتی برای بسیاری از کالا‌های صنعتی، شیمیایی و... است. در دولت جدید چند دیدار در سطوح مختلف با مقام‌های قطری برگزار شده که یکی از محور‌های مورد تأکید، مسأله تجارت بین این دو کشور و توسعه آن بوده است. در 13 سال اخیر قطر 360 میلیارد دلار کالا و خدمات وارده کرده که سهم ایران کمتر از یک درصد آن بوده، این درحالی است که با کاهش ارتباط تجاری قطر با کشور‌های عربی، بازار این کشور در قبضه کشورهای غربی درآمده است. بررسی جزئیات ردیف‌های وارداتی این کشور نشان می‌دهد که در 18 گروه - کالا، ایران پتانسیل‌های صادراتی به این کشور دارد اما تلاش، پشتوانه سیاسی و صبر لازمه موفقیت در بازار قطر است. اشباع بازار قطر از تجار کشور‌های گوناگون، رقابت شدید در این بازار در حوزه‌های گوناگون کالایی و خدماتی، اقدامات نادرست برخی از تجار و بازرگانان ایرانی در کشور مقصد، کلاهبرداری شرکت‌های قطری از طرف‌های ایرانی و برخی تحریم‌های بین‌المللی از موانع پیش روی ایرانیان برای رقابت در بازار این کشور همسایه است.
 جهش 26 برابری اقتصاد قطر


کشور قطر به مساحت تقریبی 11 هزار و 500 کیلومتر مربع از جنوب با عربستان سعودی همسایه است و شهر‌های مهم آن شامل؛ وگره، خور، رأس الفان، دخان، زیاره، ‌ام سعید و پایتخت آن دوحه می‌شود. جمعیت این کشور را حدود ۱/3میلیون نفر تخمین می‌زنند که حدود ۸۰ درصد آن را خارجی‌هایی از کشورهای هند، پاکستان، بنگلادش، فیلیپین، اندونزی، تایلند، ایران و چند کشور عربی مانند مصر، یمن، سوریه، اردن، سودان و تعدادی از کشورهای شمال آفریقا و کشورهای اروپایی و امریکایی تشکیل می‌دهند. کشور قطر به‌دلیل مهاجرپذیری بالایی که بویژه در سال‌های اخیر در آن انجام گرفته است، دارای فرهنگ واحـدی نیست و حضور شمار کثیری از اتباع کشورهای مختلف، این کشور را به‌صورت ترکیبی از فرهنگ‌های مختلف درآورده که تنها حدود ۲۰ درصد جمعیت این کشور را قطری‌های اصیل تشکیل می‌دهند. این جزیره یکی از چند امیرنشین حاشیه جنوبی خلیج فارس است که از سال ۱۸۷۱ تا ۱۹۱۳ در تصرف ترکان عثمانی بود، سپس انگلیسی‌ها بر آنها حکومت می‌کردند و مدتی تحت حمایت کشور بحرین بود و سرانجام در سال ۱۹۷۱ استقلال خود را به دست آورد. قطر سومین منبع گاز جهان را در اختیار دارد که ذخیره آن تا ۲۰۰ سال تخمین زده می‌شود. اقتصاد این کشور کاملاً وابسته به نفت و گاز بوده و اکنون قطر به علت پیشدستی در بهره‌برداری از پارس جنوبی (به تعبیر آنها منبع شمال) توانسته بیش از ایران از این میدان مشترک بهره‌برداری کند. وضعیت اقتصادی قطر را باید در دو دوره قبل از 2000 میلادی و بعد از آن بررسی کرد. در دوره اول، قطر وضعیت اقتصادی مناسبی نداشت، زیرا تنها منبع درآمدی قطر از نفت تأمین می‌شد که آن هم رقم بالایی نبود و در عین حال از سایر درآمد‌های ترانزیتی، توریست و مبادلات بانکی و تجاری محروم بود. به گزارش وزارت اقتصاد قطر در سال 1372 دقت کنید: در این گزارش که بیانگر وضعیت بسیار بد اقتصاد این کشور است، تولید ناخالص داخلی 7 میلیارد دلار تخمین زده شده و میزان کسری بودجه نیز چیزی در حدود 2 میلیارد دلار بوده است. تولید ناخالص این کشور در سال پایانی 2020 تقریباً 26 برابر شده و کسری بودجه آنها در عملکردی منحصر به فرد در سال 2021 و 2022 به مازاد بودجه یک تا 2 میلیارد دلاری تبدیل شده. مشخص است که قطر با درآمد نفتی 55 میلیارد دلاری به خود حق می‌دهد در مناسبات جهان و منطقه دخالت کند. سوای از بعد اقتصادی، این کشور با تأسیس شبکه الجزیره نیز جایگاه ویژه‌ای در منطقه و جهان پیدا کرد و تا حدود زیادی از انزوا خارج شد.
 علاقه قطر به رابطه تجاری و سیاسی با ایران
باقر سخایی سفیر اسبق ایران که در مجموع 10 سالی عهده دار مقام سفارت در این کشور بوده است در مورد روابط ایران و قطر در خاطرات خود می‌نویسد: «روزی امیر قطر به من گفت که بسیار مایلم جمهوری اسلامی ایران بخشی از مناسبات تجاری با دوبی را به قطر منتقل کند و برای این کار ما حاضر هستیم تسهیلاتی از قبیل ویزا، بندر آزاد و... در اختیار ایرانیان بگذاریم.» به طور کلی روابط ایران و قطر در سه دهه گذشته در بعد سیاسی به جز در یک یا دو مورد خاص، همواره در عالی‌ترین سطوح بوده، تا جایی که این کشور در 8 سال دفاع مقدس، بی‌طرفی خود را بین ایران و عراق اعلام کرد و حتی زمانی که این کشور عضو شورای امنیت سازمان ملل بود، حاضر نشد به تحریم‌ها علیه ایران رأی دهد. این روابط حسنه با آغاز ناآرامی‌های سوریه و موضع ایران در مقابل این ناآرامی‌ها، رفته رفته تغییر کرد چرا که امیر قطر خواهان اعزام نیرو‌های عربی برای سرنگونی دولت بشار اسد بود. نقطه مقابل روابط سیاسی، روابط اقتصادی است که در طول سالیان متمادی رونقی نداشته و همواره سهم ایران از بازار قطر کمتر از حتی یک درصد بوده است. میزان واردات کالایی قطر در سال 1399 در حدود 26 میلیارد دلار بوده که سهم ایران با حدود 117 میلیون دلار صادرات به این کشور کمتر از نیم درصد بوده است. اوج روابط این دو کشور در سال 96 بوده که ایران با صادرات 248 میلیون دلار به قطر سهم 8/0 درصدی از بازار آنها داشته است. به طور کلی در 13 سال اخیر قطر 360 میلیارد دلار کالا و خدمات وارد کرده که سهم ایران تنها یک میلیارد و 727 میلیون دلار بوده است. تعاملات اقتصادی ایران با قطر با وجود داشتن فرهنگ و خلق و خوی مشابه و داشتن 268 کیلومتر مرز دریایی حداقلی محسوب شده و لازم است به خواست دو کشور تحولی در آن ایجاد شود. با همه اینها اما قطر به 3 دلیل علاقه‌مند به گسترش روابط سیاسی و اقتصادی خود با ایران خواهد بود: ۱. حفظ موازنه با عربستان که با وجود ارتباط سیاسی و فرهنگی با این کشور، همواره به‌عنوان یک دشمن بدان می‌نگریستند، ‌2.اهمیت و نقش جمهوری اسلامی ایران در منطقه و جهان و همچنین به‌عنوان بزرگترین همسایه شمالی این کشور که با آن مشکل مرزی ندارد و بهره‌مندی از ظرفیت‌های موجود در ایران جهت تأمین مایحتاج غذایی خود در موارد لزوم و احیاناً شرایط اضطراری، 3.داشتن مخازن گازی مشترک با ایران که بزرگترین و در عین حال تنها منبع گازی قطر تلقی می‌شود و با توجه به کمبود ذخیره نفتی آن کشور، ترجیح می‌دادند برای جلوگیری از به خطر افتادن بهره‌برداری از این منبع عظیم، روابط مسالمت‌جویانه‌ای با ایران داشته باشند.
 سهم یک درصدی ایران از بازار قطر
براساس آخرین آمار گمرکی ایران در 10ماهه 1400 درحدود 0.3 درصد (117 میلیون دلار) از صادرات 38 میلیارد دلاری کشور به قطر بوده که نشان می‌دهد حتی اگر در مسائل سیاسی شریک خوبی با قطر بوده باشیم، در بعد اقتصادی پایین‌تر از حد انتظار ظاهر شده‌ایم. روند صادراتی ایران به قطر نیز مؤید همین نکته است، چراکه براساس نمودار، صادرات ایران به قطر همواره افزایش یافته اما مبلغ آن به قدری پایین است که اصلاً افزایش یا کاهش آن محلی از اعراب ندارد. کل تجارت ایران و قطر در 13 سال اخیر یک میلیارد و 940 میلیون دلار بوده که از این مقدار 220 میلیون دلار سهم صادرات قطر به ایران و باقی آن سهم واردات قطر از ایران بوده است. مجموع واردات قطر در 13 سال اخیر از ایران کمتر از یک درصد از واردات 360 میلیارد دلاری این کشور در طول این سال‌ها بوده است. روند صادرات به قطر از سال 1388 تا 1398 همواره صعودی بوده و از 65 میلیون دلار در سال 1388 به 234 میلیون دلار در سال 1398 رسیده اما در سال 99 با کاهش حجم مبادلات در حدود 167 میلیون دلار ثبت شده است. گرچه سهم صادرات ایران به قطر در سال 99 بسیار ناچیز است، اما بررسی آمارهای مبادلات ایران و قطر طی 13 سال اخیر نیز نشان می‌دهد تا سال 95 کل صادرات ایران به این کشور در هیچ سالی حتی به 150 میلیون دلار نیز نرسیده که این میزان در سال‌های مختلف همواره کمتر از 0.2 درصد از کل صادرات غیرنفتی ایران را شامل شده است. بررسی آمار 10ماهه 1400 نیز نشان از رشد اندک صادرات به قطر درمقایسه با مدت مشابه در سال 99 دارد، اما این رقم باتوجه به همسایگی دو کشور و میزان واردات قطری‌ها غیرقابل ‌قبول است.
غرب و فتح بازار‌های قطر
قطر کشوری است با حدود سه میلیون نفر جمعیت که حدود 80 درصد آن هم کارگران خارجی‌اند؛ اما یکی از بزرگترین دارندگان و صادرکنندگان نفت و گاز به جهان است. بر اساس داده‌های پایگاه شاخص‌های توسعه جهانی بانک جهانی در سال 1399 این بازیگر به اصطلاح اتمی (از نظر مقیاس‌های جمعیتی و وسعت سرزمینی) ثروتمندترین کشور در جهان اسلام از نظر سرانه تولید ناخالص داخلی محسوب می‌شود. نرخ سرانه دوحه به حدی بالا است که در رده بندی‌های جهانی، برخی از شاخص‌های اقتصادی این کشور نه فقط با کشور‌های خاورمیانه بلکه با اقتصاد‌های بزرگ اروپایی مقایسه می‌شود. همین موارد باعث شده که این کشور به یک بازار مصرفی تبدیل شود و دست آنها برای واردات انواع و اقسام کالا‌ها و خدمات باز باشد. آمارهای «آﻧﮑﺘﺎد» نشان می‌دهد در سال 2020 از مجموع 25.8 میلیارد دلار واردات کشور قطر، نزدیک به 4 میلیارد و 20 میلیون دلار آن از امریکا، یک میلیارد و 800 میلیون دلار از انگلیس، نزدیک به 1.5 میلیارد آن از آلمان، 834 میلیون دلار آن از فرانسه، 794 میلیون دلار آن از چین، 233 میلیون دلار آن از ژاپن و مابقی از سایر کشورهای جهان وارد شده است. بر این اساس 16درصد از بازار وارداتی قطر را امریکایی‌ها، 7 درصد آن را انگلیسی‌ها، 6 درصد را آلمانی‌ها، 3 درصد را فرانسوی‌ها و 3 درصد آن را چینی‌ها به تسخیر خود درآورده‌اند. در بین همسایگان نیز سهم ترکیه 2 درصد و سهم ایران فقط 0.6 درصد است. درمجموع 50 درصد از بازار وارداتی قطر در اختیار امریکا و پنج کشور اروپایی (انگلیس، آلمان، فرانسه، ایتالیا و سوئیس) قرار دارد.
 پتانسیل 7 میلیارد دلاری صادرات به قطر
منطق اقتصادی حکم می‌کند که در کنار روابط سیاسی دوجانبه با قطر، حجم مبادلات اقتصادی با این کشور نیز به سطح قابل‌توجهی برسد. بررسی آمار‌های اقتصادی قطر نشان می‌دهد این کشور بزرگ‌ترین صادرکننده گاز طبیعی (LNG) به جهان است و تولیدات نفتی‌اش، حدود 0.5 میلیون بشکه نفت است که عمده آن به کشورهای آسیایی صادر می‌شود. همچنین 81 درصد صادرات قطر در حوزه صنعت، هشت درصد در زمینه خدمات و دو درصد نیز در بخش کشاورزی است. اما نگاهی به اقلام وارداتی قطری‌ها در سال 2021 نیز نشان می‌دهد با کاهش مبادلات اقتصادی بین این کشور و چهار کشور عربی، بازار کالایی بسیار گسترده‌ای در این کشور ایجاد شده که عمدتاً شامل آن دسته از کالاهایی هستند که برای ایران نیز این کالاها جزء مزیت‌های صادراتی است. منتهی اشباع بازار قطر از تجار کشور‌های گوناگون، رقابت شدید در این بازار در حوزه‌های گوناگون کالایی و خدماتی، اقدامات نادرست برخی از تجار و بازرگانان ایرانی در کشور مقصد، کلاهبرداری شرکت‌های قطری از طرف‌های ایرانی و مهم‌تر از همه مسائل تحریم‌های بین‌المللی از موانع پیش روی ایرانیان برای رقابت در بازار این کشور همسایه است. بر این اساس گروه‌های کالایی؛ «ماشین‌آلات صنعتی»، «ماشین‌آلات و تجهیزات الکتریکی» و «وسایل نقلیه زمینی» بیشترین واردات قطر را با حدود 8میلیارد و 283 میلیون دلار تشکیل داده‌اند که در بین آنها نیز «ماشین‌آلات صنعتی» با واردات 4 میلیارد و 834 میلیون دلاری در رتبه اول واردات قرار دارد. با وجود این اما این کشور سالانه حجم عظیمی از واردات 25 تا 30 میلیاردی خود را صرف واردات اقلام بخش کشاورزی و برخی اقلام صنعتی، آهن و فولاد و مواد خام معدنی می‌کند. گوشت و مواد غذایی، محصولات لبنی، عسل طبیعی، محصولات خوراکی با منشأ حیوانی (روغن‌ها و...)، سبزی‌های خوراکی، میوه و خشکبار، غلات، آرد، حیوانات زنده و پوست خام، مبل، چوب، مس و اشیای ساخته شده از آنها از جمله مواردی است که قطری‌ها در سال 2021 وارد کرده‌اند. همچنین مواد معدنی‌ای چون مس، آهن و فولاد، سنگ، نمک، گوگرد، گچ، سیمان و مواد صنعتی چون لاستیک و محصولات آن، صنایع‌دستی، بافتنی یا قلاب‌دوزی، محصولات سرامیک، مواد گچبری، فرش و سایر محصولات نساجی نیز از دیگر اقلام وارداتی قطر در سال 2021 است که همگی جزو مزیت‌های صادراتی ایران محسوب می‌شوند. بررسی جزئیاتی از ردیف‌های وارداتی قطر نشان می‌دهد که ایران در این 18 ردیف به‌دنبال تحول در صادرات به قطر باشد. 18 ردیف وارداتی قطر که در لیست کالا‌های صادراتی ایران هستند، شامل؛ «مصنوعات از چدن، آهن یا فولاد»، «مبل؛ مبل‌های طبی -جراحی؛ اسباب تختخواب و همانند آن»، «پلاستیک و اشیای ساخته شده از این مواد»، «حیوانات زنده و گوشت»، «محصولات شیمیایی متفرقه»، «آهن و فولاد»، ‌«مس و مصنوعات آن»، ‌«میوه و آجیل»، «شیر و محصولات لبنی، تخم پرندگان، عسل طبیعی»، «محصولات شیمیایی -معدنی»، «نمک، گوگرد، خاک و سنگ، گچ، آهک و سیمان»، ‌«سبزیجات»، ‌«محصولاتی از سنگ، گچ و سیمان»، ‌«صابون، مواد آلی تانسیواکتیف»، «انواع کفش، کلاه و چتر و همانند»، ‌«حیوانات زنده»، «چوب و اشیای چوبی» و «محصولات سرامیکی» می‌باشد. میزان واردات قطر از این 18 ردیف در سال 2021 چیزی در حدود 7 میلیارد و 450 میلیون دلار بوده که ایران می‌تواند لااقل بخشی از آن را به‌دست آورد. نکته قابل‌ تأمل دیگر این است که قبل از تحریم قطر از سوی متحدان عربستان، عمده این اقلام از سوی دو کشور عربستان و امارات و بخشی نیز توسط بحرین و مصر تهیه می‌شد که با تحریم‌های سال 2017، بازاری به مقیاس بیش از چهار میلیارد دلار فقط از ناحیه قطع یا کاهش روابط قطر با محور سعودی ایجاد شده است که بر اساس آمارهای منتشرشده از سوی آنکتاد، این بازار حالا در دست اروپایی‌ها و امریکاست. در بین کشورهای منطقه، گرچه ترکیه سهم قابل‌ توجهی در بازار قطر دارد، اما سهم ایران از بازار قطر بسیار ناچیز و قابل چشم‌پوشی است. بر این اساس در سال 1399ایران 167 میلیون دلار کالای غیرنفتی به قطر صادر کرده که این میزان تنها 0.5 درصد (مقداری کمتر از نیم درصد) از حجم کل صادرات غیرنفتی کشور در سال 99 (حدود 34 میلیارد دلار) است.

نیم نگاه

براساس آخرین آمار گمرکی ایران در 10ماهه 1400 درحدود 0.3 درصد (117 میلیون دلار) از صادرات 38 میلیارد دلاری کشور به قطر بوده که نشان می‌دهد حتی اگر در مسائل سیاسی شریک خوبی با قطر بوده باشیم، در بعد اقتصادی پایین‌تر از حد انتظار ظاهر شده‌ایم.
کل تجارت ایران و قطر در 13 سال اخیر یک میلیارد و 940 میلیون دلار بوده که از این مقدار 220 میلیون دلار سهم صادرات قطر به ایران و باقی آن سهم واردات قطر از ایران بوده است. مجموع واردات قطر در 13 سال اخیر از ایران کمتر از یک درصد از واردات 360 میلیارد دلاری این کشور در طول این سال‌ها بوده است.
منطق اقتصادی حکم می‌کند که در کنار روابط سیاسی دوجانبه با قطر، حجم مبادلات اقتصادی با این کشور نیز به سطح قابل‌توجهی برسد. بررسی آمار‌های اقتصادی قطر نشان می‌دهد این کشور بزرگ‌ترین صادرکننده گاز طبیعی (LNG) به جهان است و تولیدات نفتی‌اش، حدود 0.5 میلیون بشکه نفت است که عمده آن به کشورهای آسیایی صادر می‌شود. همچنین 81 درصد صادرات قطر در حوزه صنعت، هشت درصد در زمینه خدمات و دو درصد نیز در بخش کشاورزی است. اما نگاهی به اقلام وارداتی قطری‌ها در سال 2021 نیز نشان می‌دهد با کاهش مبادلات اقتصادی بین این کشور و چهار کشور عربی، بازار کالایی بسیار گسترده‌ای در این کشور ایجاد شده که عمدتاً شامل آن دسته از کالاهایی هستند که برای ایران نیز این کالاها جزء مزیت‌های صادراتی است.
لینک منبع خبر
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
رد اولتيماتوم قاليباف (اعتماد)عشق و خیانت در «قطب شمال » «مست عشق » عام هپسند و صعود سخت فوتسال (خراسان) تعطیلی شنبه یا پنج‌شنبه؟ (جوان)
سایر اخبار این روزنامه
می خواهم سال‌ها در پرسپولیس بدرخشم در جهاد امروز باید در خدمت مردم باشیم سه شرط توافق در وین لغو تحریم‌ها ، تضمین معتبر، پایان ادعاهای سیاسی کودکان روی موج کرونا ضربه تلفیق به بودجه 9 فرمان برای مقابله با قاچاق خسارت لجاجت «حافظه تاریخی» برای یک ملت چه ضرورتی دارد؟ برداشت طلای سیاه از مزارع کشاورزی ! چشمک 26 میلیارد دلاری نفوذ تجاری به آسیای میانه جزئیات مدل جدید قراردادهای نفتی ایران مسئولیت رهبران دینی هند در قبال مسلمانان جشنواره‌های فجر و هزار راه نرفته طرح انضباط بخشی موتورسواران متخلف سلام ایران