دو راهی سخت اوکراین مقابل روسیه

ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه دو شنبه شب اعلام کرد که مسکو استقلال دونتسک و لوهانسک را به رسمیت شناخته و در کاخ کرملین قرارداد‌های همکاری و دوستی را با سران این جمهوری‌ها امضا کرد. دنیس پوشیلین و لئونید پاسچنیک، سران دونتسک و لوهانسک اوکراین از پوتین خواسته بودند که این مناطق را به عنوان جمهوری‌های مستقل به رسمیت بشناسد. طبق توافق با مسکو، نیرو‌های نظامی روسیه به عنوان نیرو‌های حافظ صلح در این دو منطقه حداقل به مدت ۱۰ سال مستقر می‌شوند که البته این مدت قابل تمدید خواهد بود.
هفته گذشته دومای روسیه با ارسال درخواستی از رئیس‌جمهور روسیه، خواست استقلال جدایی‌طلبان دونباس از اوکراین را به رسمیت بشناسد. تصمیم پوتین برای به رسمیت شناختن دونتسک و لوهانسک پس از برگزاری نشست شورای امنیت روسیه و رأی مثبت همه اعضای آن در این زمینه اتخاذ شد. به عبارت دیگر بین مقامات ارشد سیاسی، نظامی و امنیتی روسیه در این باره اجماع نظر وجود دارد. تحولات چند هفته اخیر و افزایش تنش‌ها و درگیری‌ها در شرق اوکراین که تحت عنوان دونباس شناخته می‌شود، احتمال وقوع تحولی بنیادین را درباره این منطقه به شدت افزایش داده بود. از فوریه ۲۰۱۴ که دولتی غربگرا در اوکراین با کمک غربی‌ها روی کار آمد، روس‌تباران دونتسک و لوهانسک به دلیل احساس تهدید از نزدیکی کی‌یف به اروپا و امریکا، خواهان استقلال از اوکراین شدند. با توجه به پیوند‌های وسیع تاریخی، فرهنگی، زبانی و اقتصادی بین این مناطق و روسیه، مسکو از آن‌ها در مقابل تهاجم ارتش اوکراین حمایت کرد. جنگ در شرق اوکراین هرچند با امضای توافقات مینسک در حالت آتش‌بس قرار گرفته، اما تا قبل از این نیز همواره درگیری‌هایی بین جدایی‌طلبان و نیرو‌های نظامی اوکراین رخ می‌داد. اما در چند هفته اخیر پس از تجمع عظیم نیرو‌های روسیه در مرز‌های غربی این کشور که همجوار اوکراین است و نیز در بلاروس، کشور‌های غربی به سرکردگی امریکا مدعی قصد مسکو برای حمله گسترده به اوکراین شدند؛ ادعایی که بار‌ها از سوی مقامات ارشد روسیه تکذیب شد.
اکنون با به رسمیت شناختن استقلال دونتسک و لوهانسک از جانب روسیه که با اقدام مشابه کشور‌هایی مانند کوبا، ونزوئلا، نیکاراگوئه و سوریه و نیز جنبش انصارالله یمن نیز همراه شده، به نظر می‌رسد روسیه قصد دارد یک بار برای همیشه تکلیف شرق اوکراین را که در سال گذشته بلاتکلیف بوده، روشن نماید. مسکو بار‌ها از دولت کی‌یف خواسته است که مفاد توافقات مینسک درباره شرق اوکراین از جمله اعطای خود مختاری به این منطقه را اجرایی کند. اما دولت اوکراین از اجرای این خواسته امتناع کرده و در مقابل به گفته سران دونتسک و لوهانسک اقدام به استقرار دهها هزار نظامی در نزدیکی دونباس و گلوله‌باران این منطقه و نیز عملیات نفوذی کرده است؛ به نحوی که درگیری‌ها در چند روز اخیر به‌شدت افزایش یافته است.
اکنون دولت غربگرای اوکراین که به امید حمایت غربی‌ها وارد عرصه تقابل با روسیه شده و در این راستا به‌شدت مسئله عضویت در ناتو را به‌رغم هشدار‌های متعدد مسکو دنبال کرده است ناچار است در قبال اقدام بی‌سابقه روسیه در به رسمیت شناختن دونتسک و لوهانسک واکنش نشان دهد. کی‌یف دو راه در پیش رو دارد. یا به امید ثمربخشی اقدامات تنبیهی غربی علیه روسیه که وعده تحریم‌های کمرشکن را علیه مسکو از جمله اخراج روسیه از سوئیفت و ممنوعیت صادرات کالا‌های اساسی روسیه داده‌اند بماند تا بدین ترتیب مسکو ناچار به عقب‌نشینی از اقدامات اخیر خود شود. بدین ترتیب دولت کی‌یف به جای راهکار نظامی ناچار خواهد بود به وضعیت موجود تن در داده و به دنبال حل این معضل بزرگ سرزمینی از راه‌های غیرنظامی باشد. ظاهراً این راهی است که ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین انتخاب کرده است. الکسی دانیلوف، دبیر شورای امنیت ملی و دفاعی اوکراین اعلام کرد که تلاش‌ها برای بازگرداندن مناطق دونباس و کریمه به کنترل اوکراین از راه‌های صلح آمیز صورت خواهد گرفت. راه دیگر این است که برای جلوگیری از سناریوی الحاق کریمه به روسیه در سال ۲۰۱۴، ارتش اوکراین مبادرت به حمله گسترده نظامی به دونباس و شکست جدایی‌طلبان کند و بار دیگر این منطقه را به قلمرو اوکراین بازگرداند. با توجه به دعوت سران دونتسک و لوهانسک از مسکو برای حضور نیرو‌های روسی در این مناطق به منظور حفظ امنیت آنها، این امر به معنای نبردی گسترده بین روسیه و اوکراین خواهد بود؛ جنگی که با توجه به قدرت آتش دو طرف به ویژه روسیه، بسیار خونین و مخرب خواهد بود. بدین ترتیب مشخص است که دولت اوکراین ترجیح می‌دهد با روسیه وارد جنگ تمام عیار نشود. در واقع سران غربگرای اوکراین با وعده‌های غرب و اقدامات تحریک آمیز به ویژه تلاش برای پیوستن به اردوگاه غرب و الحاق به ناتو که خط قرمز منافع و امنیت ملی روسیه محسوب می‌شود زمینه‌ساز اوضاع وخیم کنونی اوکراین شده‌اند. در واقع علت اتخاذ راهبرد تهاجمی از سوی ولادیمیر پوتین در قبال مسئله شرق اوکراین، انجام مأموریتی ناتمام دراوکراین، یعنی تضمین امنیت و بقای روسیه است و اگر مسکو به هر دلیل و هر شکلی در این تقابل بازنده شود، گام بعدی فروپاشی و تجزیه فدراسیون روسیه و به قدرت رسیدن غربگرایان در مسکو خواهد بود.