کودتای دموکراتیک ارتش در پاکستان!

به نظر می‌رسد تصمیم هفته قبل عمران خان برای انحلال پارلمان راه نجات او برای فرار از رأی عدم اعتماد مخالفان در پارلمان باشد و او توانسته کرسی نخست‌وزیری را حفظ کند، اما مخالفت دیوان عالی پاکستان با این تصمیم، راه را برای رأی عدم اعتماد مخالفان هموار کرد. این فرایند سرانجام بعد از نشست طولانی ۱۴ ساعته مجلس به نتیجه رسید و دیروز مخالفان توانستند با اکثریت رأی به عدم اعتماد خان بدهند و او را از نخست‌وزیری پاکستان عزل کردند. این اولین بار در تاریخ پاکستان است که یک نخست‌وزیر نه با کودتا و دخالت مستقیم ارتش بلکه به صورت دموکراتیک و با رأی عدم اعتماد پارلمان برکنار می‌شود. با وجود این، به نظر می‌رسد که این بار هم ارتش نقش اساسی داشته و به نوعی صحنه‌گردان برکناری خان بوده است.
اگر قبول کنیم که ارتش نقش قابل‌توجهی در سقوط خان داشته، این نکته را هم باید در نظر داشته باشیم که به قدرت رسیدن خان در ۲۰۱۸ نیز به واسطه همین نقش ارتش در سیاست پاکستان بود. در واقع، ارتش در اواخر حکومت پرویز مشرف، رئیس‌جمهور پیشین بود که به فکر افتاد مشکل خود را با دو حزب اصلی مردم (PPP) و مسلم‌لیگ شاخه نواز شریف (PML-N) با خلق جریان سومی حل کند. این جریان حزب تحریک انصاف پاکستان (PTI) به رهبری خان بود. این حزب در انتخابات ۲۰۱۳ فقط توانسته بود ۳۶ کرسی از مجموع ۲۶۹ کرسی مجلس پاکستان را به دست بیاورد، اما در انتخابات دور بعد، کرسی‌های آن به ۱۱۰ رسید و توانست اکثریت نسبی کرسی‌های مجلس را به دست آورد و همین نیز بحث و جدل‌های زیادی را به پا کرد. مخالفان، عمدتاً انگشت اتهام را به سوی ارتش نشانه گرفتند که با کودتای نرم باعث پیروزی خان شده است. در هر صورت، ارتش موفق شده بود دو حزب اصلی را به حاشیه براند و دولتی همسو با خود را بر سر کار بیاورد.
با این حال، حمایت ارتش برای به قدرت رسیدن خان و ادامه این حمایت طی سه سال بعد در برابر انتقاد‌های مخالفان، باعث نشد که بین ارتش و خان اختلافی به وجود نیاید. در واقع، اظهارنظر ژنرال قمر جاوید باجوا، فرمانده ارتش، در مورد توقف حمله روسیه به اوکراین و حمایت ضمنی خان از روسیه و حتی سفر اخیر او به مسکو تنها نمایی از اختلاف خان با این فرمانده پرقدرت ارتش را نشان داد و اختلاف بین این دو قبل از این و بر سر تعیین رئیس سازمان اطلاعات نظامی پاکستان (آی‌اس‌آی) به اوج خود رسیده بود. گفته می‌شود که خان خواهان تمدید ریاست ژنرال حمید فیض بر این سازمان بود که بنابر گزارش‌ها، نقش تعیین‌کننده‌ای در به قدرت رسیدن او داشته، اما ژنرال باجوا افراد دیگری را پیشنهاد کرده بود. خان در نهایت با فشار ژنرال باجوا مجبور شد از سه نام پیشنهادی ارتش، ژنرال ندیم احمد انجم را برای ریاست این سازمان انتخاب کند. لازم به ذکر است که دوره فرماندهی ژنرال باجوا بر ارتش هشت ماه دیگر به پایان می‌رسد و چنین به نظر می‌رسد که عمران خان قصد داشته ژنرال فیض را به جای او منصوب کند. به این ترتیب، ارتش و به خصوص ژنرال باجوا نه‌تن‌ها دست از حمایت خود از عمران خان برداشتند بلکه حتی به مخالفانش نیز کمک کردند تا با رأی عدم اعتماد او را در صف طولانی نخست‌وزیرانی قرار دهند که نتوانستند دوره نخست‌وزیری خود را به پایان برسانند. این به معنای کودتای نرم ارتش علیه خان است، چنان که به قدرت رسیدن او نیز با کودتای نرم ارتش علیه دیگر احزاب اتفاق افتاد.