روزنامه ایران
1401/02/10
صدای پای آب از دل تاریخ
بیتا میرعظیمیخبرنگار
گروه گنجینه آب و سازه‌های آبی تاریخی استان خوزستان، بیش از ۵۸۳سازه آبی تاریخی را در قالب طرح شناخت نویافته‌های تاریخی و سازه‌های آبی استان شناسایی کرده است. به گفته مدیریت گردشگری و مهندسی عمومی سازمان آب و برق خوزستان، برای شناسایی این سازه‌های آبی تاریخی، جای جای خوزستان پیمایش شده و در موقعیت‌های مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. این اقدام منحصربه‌فرد، بستر مناسبی را برای ثبت ملی و جهانی این گنجینه آبی فراهم نموده و همزمان فرش قرمزی را برای توسعه طرح گردشگری مسیر محور پهن نموده است؛ طرحی که به‌واقع به درک امروزی جامعه از آب و پاسداشت آن کمک نموده و به تبع آن حفظ و نگهداری آثار تاریخی و فرهنگی آب و استفاده کمی و کیفی آن، غنای بیشتری را به فرهنگ اقوام ایرانی خواهد افزود.
معرفی سازه‌های آبی تاریخی به مردم
«سمیه خطیبی»، رئیس گروه گنجینه آب و سازه‌های آبی تاریخی استان خوزستان در گفت‌و‌گو با «ایران» می‌گوید: گروه گنجینه آب و سازه‌های تاریخی، در تلاش است تا سازه‌های آبی و تاریخی را شناسایی کرده و ضمن حمایت و حفاظت، آنها را به بطن جامعه معرفی کند؛ با این هدف که ضمن حفاظت از این سازه‌ها، پیام‌ها و نحوه برخورد انسان گذشته و نگاه حفاظت‌گرایانه نسبت به آب را ترویج داده و به‌نوعی در زمان امروز تسری دهد. وی می‌افزاید: در این پروژه، حوضه‌های آبریز مناطق و شهرستان‌های مختلف در استان خوزستان به‌صورت پیمایشی مورد شناسایی قرار گرفته و داده‌های مرتبط با آنها استخراج شده و برای جانمایی و مستندسازی مکانی و کارکردی هر اثر نیز شیوه‌هایی استاندارد اتخاذ شده است.
توسعه گردشگری مبتنی بر مسیر محور
در همین حال «احسان ایروانی»، مهندس مشاور در حوزه میراث فرهنگی و گردشگری درخصوص استخراج اطلاعات و داده‌های سازه‌ها نیز به «ایران» می‌گوید: در ابتدا ما یک شناسنامه اولیه 2 یا 3 صفحه‌ای در هر سازه‌ای اعم از دسترسی به جاده اصلی و فرعی، طول و عرض جغرافیایی، موقعیت اطراف و هر شرایط کالبدی دیگری را استخراج کردیم. منتها از میان 600سازه شناسایی شده، مقرر شد تا داده‌های افزون‌تری از 300سازه استخراج شود. این داده‌ها شامل استخراج نقشه‌های متعدد برای مستندسازی، تصاویر متنوع هوایی با کمک پهپاد و تصاویر زمینی بود.
وی می‌افزاید: در همین راستا برای اولین‌بار نقشه‌هایی با مقیاس یک پنجاهم استخراج شد که به‌واسطه تفاهم میان سازمان آب و برق خوزستان و پایگاه میراث جهانی، رونمایی شده و تحویل پایگاه داده شد.
این مهندس مشاور در حوزه میراث فرهنگی و گردشگری با اشاره به تنوع بسیار گسترده سازه‌های آبی در استان خوزستان می‌گوید: سازه‌های آبی تاریخی استان خوزستان تاکنون در قالب ۲۲گونه مختلف مورد شناسایی قرار گرفته است. همچنین محصول این کار تولید 13 -12 هزار صفحه اطلاعات است که نزدیک به دو هزار و صد صفحه آن به‌صورت نقشه استخراج شده است. در عین حال اطلاعات به روز است و در نرم‌افزارهای مختلف درج شده و مستندسازی شده است. همچنین تداوم این پروژه بر طرح راهبردی توسعه گردشگری مبتنی بر سازه‌های آبی تاریخی و مسیرمحور استوار است.
ایروانی همچنین با اشاره به عدم ثبت بیش از ۵۰درصد این سازه‌ها در فهرست آثار ملی تصریح می‌کند: در تفاهمنامه میان سازمان آب و برق خوزستان با اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان مقرر شده این اتفاق طی فرایند و مراحلی انجام شده و پس از سیر مراحل در زمره فهرست آثار ملی کشور قرار خواهند گرفت.
اطلس جامع آثار آبی تاریخی و گردشگری
«محمد‌امین ایزدجو»، مدیر بخش گردشگری و مهندسی عمومی سازمان آب و برق خوزستان نیز به «ایران» می‌گوید: برای شناسایی این 583سازه آبی تاریخی، جای جای خوزستان پیمایش شده و در موقعیت‌های مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. این کار بسیار دشوار بود؛ زیرا این سازه‌ها معمولاً کنار جاده‌ها قرار نگرفته و در دشت‌ها و کوه‌های صعب‌العبور قرار داشتند که در اغلب موارد نیز برای شناسایی آنها از محلی‌ها کمک گرفته شده است.
وی با اشاره به چنین بانک اطلاعاتی منحصر‌به‌فردی می‌گوید: تا جایی که بنده اطلاع دارم تاکنون در استان‌های دیگر این اقدام اساسی و زیربنایی با چنین گستردگی انجام نشده است. در حقیقت ما برای هر اثر، موقعیت آن را ثبت کرده و جنس مصالح به‌کارگرفته شده، تاریخچه و وضعیت کنونی آن را با دقت بسیار احصا کردیم. پس از آن نیز از هر اثر، فیلم و تصاویر متعددی تهیه شد.
ایزدجو تصریح می‌کند: با توجه به اینکه این اطلاعات ارزشمند و تخصصی بوده و تنها متخصصین می‌توانستند از این اطلاعات استفاده کنند، تصمیم گرفتیم داده‌ها را جذاب‌تر کرده و دسترسی عموم مردم به آنها را راحت‌تر نماییم. با همین رویکرد با همکاری مشاوری دیگر، سامانه‌ای جامع تحت‌عنوان «آبگون» طراحی شد. آبگون، اطلس جامع سازه‌های آبی تاریخی خوزستان و ایران است. سامانه آبگون بر بسترGIS قرار گرفته و اطلاعات مربوط به هر سازه با کلیک روی آن سازه، به‌صورت کامل و جامع در دسترس کاربران قرار می‌گیرد.
یادداشت
به سوی گردشگری مسیرمحور
مجتبی گهستونی
پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی و محیط‌زیست
در سال‌های اخیر، آشنایی با طرح جامع مدیریت آثار و سازه‌های آبی تاریخی خوزستان فرصتی برایم فراهم آورد تا با ابعاد گوناگون این طرح آشنا شوم. اقدامی که در راستای توسعه گردشگری آب منجر به شناسایی صدها سازه آبی تاریخی شده و گامی به سوی توسعه گردشگری مسیرمحور محسوب میشود.
سازه‌های آبی تاریخی استان خوزستان تاکنون در قالب ۲۲ گونه مختلف مورد شناسایی قرار گرفته که این سازه‌ها در ۲۴ شهرستان استان پراکندگی دارد. تنوع و تعدد سازه‌های آبی شناسایی شده مشتمل بر سازه‌هایی از جمله قنات، نهر، کانال، کاریز، سیفون، سی‌سرا، سفته، حمام، حوض، سازه‌های سنگی، سد، چشمه، چاه، پل، بند، بیاره، آب انبار، آباره، آسیاب و بند آن هم در طول ادوار مختلف تاریخی است.
اما گردشگری مسیرمحور چه تفاوتی با گردشگری مقصدمحور دارد که مورد توجه متولیان امر قرار گرفته است. با توسعه گردشگری مسیرمحور، زمینه‌های لازم برای انتخاب مورد پسند مخاطب فراهم میشود. در گردشگری مسیرمحور، گردشگران مسیر را مورد بررسی و واکاوی قرار داده و تمام مکان‌ها و آدم‌ها، سوغات و آیین‌هایی که به نوعی دیدن‌شان برای گردشگر می‌تواند مهم باشد را از نظر می‌گذرانند تا به مقصد برسند. اما در گردشگری مقصدمحور، گردشگر بدون توجه به هیچ کدام از آنچه که می‌تواند جاذبه محسوب شود از مبدأ به مقصد رهسپار میشود.
با توجه به اینکه بیش از ۵۰ درصد این سازه‌ها هنوز در فهرست آثار ملی به ثبت نرسیده و در تفاهم با اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان خوزستان مقرر شده این اتفاق طی فرایند و مراحلی انجام شود، انتظار می‌رود که دفتر ثبت آثار اداره کل میراث فرهنگی خوزستان ثبت آثار را در اولویت قرار دهد.
این طرح و محتوای تولید شده، زمینه‌ای برای ثبت ملی و جهانی شبکه سازه‌های آبی تاریخی استان خوزستان فراهم آورده و بهره‌مندی از تجربیات انجام چنین طرح‌هایی می‌تواند تسری‌دهنده در سطح کشور بوده و به درک امروزی جامعه از آب و پاسداری از آن یاری برساند.
در فرایند برنامه‌ریزی اقتصادی و سرمایه‌گذاری سازه‌های آبی تاریخی، طرح راهبردی که شامل مطالعات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی است ۲۹ زون برنامه جامع مدیریت آثار و سازه‌های آبی تاریخی به همراه زون‌های پیشنهادی تکمیل نویافته‌ها در دستور کار گنجینه آب قرار گرفت و 4حوزه کلان مدیریتی اقدام به تهیه پلان مدیریت استاندار کردند. همچنین 6مسیر اصلی گردشگری در 4حوزه راهبردی به همراه تعیین مزیت برتر و قابلیت‌های هر مسیر تعیین و بررسی شد.
در فرایند برنامه‌ریزی اقتصادی و سرمایه‌گذاری سازه‌های آبی تاریخی، تهیه اکشن پلان و تعیین طرح و پروژه‌های چابک و تدوین بسته‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری به منظور ایجاد زیرساخت‌ها و تهیه و تدوین بسته‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری بخش غیردولتی مدنظر بود.
در طرح جامع مدیریت آثار و سازه‌های آبی تاریخی خوزستان، منطقه‌بندی استان بر اساس شاخص‌های اجتماعی، فرهنگی، محیطی، اقتصادی و... که مبتنی بر بازدید میدانی و پرسشگری بود، اساس و شاخص‌های منطقه‌بندی پلان مدیریت با محوریت همگرایی قومی و فرهنگی، محیط طبیعی متناسب، زیرساخت، ظرفیت و پتانسیل، تناسب اقتصادی، گونه‌ها و بسترهای گردشگری، بافت کالبدی و استخوان‌بندی، تناسب سکونت و معیشت مورد بررسی قرار گرفت.
طرح جامع مدیریت آثار و سازه‌های آبی تاریخی قابلیت آن را دارد تا نظام جغرافیا و ساختار طبیعی، نظام فرهنگی، اجتماعی و مشارکت، نظام زیرساختی و مدیریت آن، نظام اقتصادی، سرمایه‌گذاری و حقوقی را هم مورد بررسی قرار دهد.
براساس طرح جامع مدیریت سازه‌های آبی تاریخی استان خوزستان که به همت مهندسی عمومی و گردشگری و گنجینه آب سازمان آب و برق خوزستان آغاز شد در مرحله اول و دوم بیش از 580 سازه آبی تاریخی شناسایی و مستندنگاری آنها توسط مشاور پروژه آغاز شد. این مهم در نتیجه پیمایش حدود 3 هزار کیلومتر مسیر ماشین‌رو و ۳۰۰ کیلومتر پیاده‌روی رخ داده است. توضیح اینکه طرح جامع مدیریت سازه‌های آبی تاریخی استان از سال ۱۳۹۶ آغاز و تفاهمنامه همکاری‌های مشترک در حوزه گردشگری بین وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و وزارت نیرو در سال ۱۳۹۸ امضا شد.
در حال حاضر تیم‌های کارشناسی در دو موضوع طرح جامع مدیریت سازه‌های آبی تاریخی استان خوزستان و تفاهمنامه همکاری وزارتخانه‌های نیرو و میراث فرهنگی با حضور مستمر در سطح استان، تمام ابعاد و جوانب امر را مورد بررسی قرار می‌دهند.
سایر اخبار این روزنامه
راه شهیدان حرم رضوی در خدمت به محرومان مشهد ادامه یابد
گلم برای خودم رؤیایی و برای هواداران تاریخی بود
رژیم صهیونیستی ازنفس افتاده است
بازو به بازو تا قدس
موج جدید انفجارها در افغانستان
عروج تا آوینی
سبقت 875 میلیون دلاری صادرات از واردات
به نام مناطق محروم به کام دانش آموزان لاکچری!
نزدیک شدن به رؤیای روزهای بدون کرونا
صدای پای آب از دل تاریخ
