فرو رفتن آل‌سعود در جنگ درون‌خانداني

سيدرحيم نعمتي رقابت درون‌خانداني در آل‌سعود براي فتح پست‌هاي کليدي و به خصوص مقام پادشاهي اين کشور چيز جديدي نيست و سابقه‌اي طولاني داشته اما از دو هفته قبل که ملک سلمان، پادشاه آل‌سعود، پسر خود را به مقام وليعهدي رساند، اين رقابت رفته رفته به نوعي مبدل به جنگ درون‌خانداني شده است. حکم ملک سلمان در روز چهارشنبه 21 ژوئن باعث شد تا برادرزاده‌اش، محمد بن نايف، از مقام وليعهدي کنار گذاشته شود و محمد بن سلمان جاي او را بگيرد، هرچند اين حکم تأييد 31 رأي از 34 عضو هيئت بيعت را داشت اما نمي‌توانست اطميناني به انتقال مسالمت‌آميز وليعهدي را ايجاد کند. حالا با گذشت نزديک به دو هفته وضعيت درون آل‌سعود به آن حد از نزاع دروني رسيده که حتي حاميان منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي اين خاندان نگران از حال و روز آن باشند و نگراني‌هاي خود را به نوعي بيان کنند. رصد رسانه‌هاي امريکايي و از جمله وال استريت ژورنال و گزارش اخير مرکز مطالعات امنيت ملي در رژيم صهيونيستي نمونه‌هايي از بيان اين نگراني است که ترديدهايي نسبت به حاکميت بي‌دردسر محمد بن سلمان بر آل‌سعود را نشان مي‌دهند.  مرکز مطالعات امنيت ملي اين ترديدها را از زاويه‌هاي مختلف اقتصادي، نظامي و امنيتي بيان مي‌کند. از جهت اقتصادي، محمد بن سلمان باني سند 2030 آل‌سعود است تا اين خاندان را تا آن موقع از وابستگي تام و تمام به درآمدهاي نفتي نجات بدهد اما به نظر اين مرکز، راه خروجي که محمد بن سلمان از اين وابستگي ترسيم کرده باعث ايجاد موجي از نااميدي در محافل سعودي‌ها شده است. آل‌سعود تا کنون و به خصوص از ابتداي بهار عربي و با درآمدهاي نفتي يک نوع معامله با مردم عربستان مي‌کرد به اين نحو که با اختصاص بخشي از درآمدهاي نفتي براي رفاه عمومي، رضايت مردم را براي تداوم حاکميت خود مي‌خريد اما راه محمد بن سلمان تا 2030 اين معامله را به خطر انداخته است. اين مرکز مطالعاتي خطر مورد نظر را در گزارش خود با بي‌اعتمادي عمومي مردم در برابر وليعهد جديد بيان مي‌کند که از مردم مي‌خواهد رياضت‌هاي اقتصادي را قبول کنند و همين نيز «طوفاني از انتقاد را در رسانه‌هاي اجتماعي ايجاد خواهد کرد.» رسانه‌هاي امريکايي هم حال و روز محمد بن نايف را در اين دو هفته زير نظر داشته‌اند و پيش از اين خبر محدوديت‌هاي گسترده براي او را منتشر مي‌کردند که محمد بن سلمان هم محافظان مورد اعتمادش را دور او گماشته و هم اينکه رفت و‌ آمدهاي او را تا آنجا محدود کرده که در عمل او را در خانه زنداني کرده است.  حالا مقام‌هاي امريکايي به وال استريت ژورنال از گسترش سرکوب به ديگر اعضاي آل‌سعود و حتي فعالان اجتماعي خبر مي‌دهند و مي‌گويند که در ميان افراد احضار شده به وزارت کشور، برخي از فعالان و چهره‌هاي مذهبي ديده مي‌شوند تا به صورت مستقيم از آنها تعهد گرفته شود. اين نحو گسترش وسيع سرکوب و درگيري درون‌خانداني در حالي انجام مي‌گيرد که مجتهد، فعال سياسي و توئيترنويس مشهور عربستاني، در جديدترين افشاگري خود از تحرک تازه براي ملک سلمان پرده برمي‌دارد. مجتهد بارها از تحرکات پشت پرده آل‌سعود خبر مي‌داد و از نخستين کساني بود که رقابت پنهاني محمد بن سلمان با محمد بن نايف را رو کرده بود و حالا از تحرکي مي‌گويد که در آل‌سعود براي حمايت از احمد بن عبدالعزيز ايجاد شده تا با کنار زدن ملک سلمان از پادشاهي، او را به اين مقام برساند. احمد بن عبدالعزيز مثل ملک سلمان از هفت سديري مشهور است و مدتي هم وزارت کشور آل‌سعود را به عهده داشت که ملک عبدالله، پادشاه سابق آل‌سعود، او را از بيم قدرت گرفتنش کنار زد اما مخالفان ملک سلمان و پسرش در آل‌سعود به او روي آورده‌اند تا به اين وسيله مانع از رسيدن محمد بن سلمان به تخت پادشاهي باشند.  به نظر مي‌رسد محمد بن سلمان تاکنون تمام توجه خود را معطوف محمد بن نايف کرده تا او نتواند از توانايي‌ها و روابط امنيتي خود استفاده کند اما در اين شرايط و اوضاع بايد مراقب ديگر شاهزادگان آل‌سعود باشد که گزينه‌هايي غير از محمد بن نايف و توانايي‌هايش براي جنگيدن و سرنگون کردن او دارند. محمد بن نايف يا احمد بن عبدالعزيز يا ديگر گزينه‌ها تنها يک وجه از مشکلات محمد بن عبدالله است و مشکلات اقتصادي و پيامدهاي منفي تجاوز نظامي به يمن و چالش اقتصادي، سياسي و امنيتي با قطر ديگر وجوهي هستند که گريبان او را گرفته‌اند و باعث شده‌اند تا آل‌سعود به صورت کم‌سابقه‌اي درگير جنگ داخلي براي کنار زدن پدر و پسري از قدرت بشود.