روزنامه آرمان امروز
1401/05/10
خاک ايران را عريان نکنيم
به گفته پدر هيدرولوژي آب‌هاي زيرزميني، براي مقابله با سيل قبل از هراقدامي،نياز به عمليات آبخيزداري و مديريت منابع آب داريم به اعتقاد محقق برجسته حوزه هيدرولوژي دانشگاه شيراز رعايت حريم رودها و حفظ جنگل‌ها تنها راهکار بنيادي براي مقابله با سيل است و اين در حاليست که ساخت و ساز در حريم رودها و توسعه باغات در اطراف آن و کاهش فضاي عبور آب موجب شده است تا در زمان سيل، آب با سرعت بيشتر حرکت کند و مخاطرات و خرابي‌هاي زيادي را بر جاي بگذارد. شهر «ونيز» روي آب شناور نيست، بلکه در يک جاي خليج مانند ساخته شده است. بالا آمدن آب دريا در اين شهر به‌غير از «مَد» معمولي است، به اين معنا که در «ونيز» به‌ويژه در بهار و پاييز سطح آب به اندازه‌اي بالا مي‌آيد که رفت‌وآمد را مختل مي‌کند و کوچه پس کوچه‌هاي شهر پر از آب مي‌شود. درست مانند سيل. «مَد» معمولي هنگامي که با طوفان و امواج همراه باشد، موجب بالا آمدن آب بيش از حد معمول مي‌شود، ولي اين مساله براي ساکنان «ونيز» يک امر عادي است و از سال 2003 پروژه سد دريايي متحرک در دست اجرا است تا از اين طريق با اين پديده بالا آمدن آب مقابله کنند. در هلند نيز در سال 1953 سيلي مهيب رخ داد و طي آن 1800 نفر قرباني اين سيل شدند و اين اتفاق موجب شکل گيري پروژه مهم «دلتا» در هلند شد، پروژه‌اي که نشان داد مي‌توان با اقداماتي، هم طبيعت را پاس داشت و هم از خطر سيل در امان بود. با بهره‌گيري از رويکردهاي علمي و دانش تخصصي، هم اکنون هلندي‌ها پرچمدار کنترل سيل در جهان هستند و به اين توانمندي شهرت دارند. «دلتا» مجموعه‌اي از پروژه‌هاي عمراني و ساخت و ساز در جنوب هلند است که با هدف حفاظت از منطقه وسيعي از زمين‌هاي اطراف دلتاي راين-موز-شلده از دريا انجام شده و شامل چندين سد، بند سيل‌گير، سد سلولي، آب‌بند، خاکريز و موانع طوفان است که از سال 1950 و کمي پس از جنگ دوم جهاني شروع شد و در سال 1997 با ساخت سد دفاعي تکميل شد. عمليات «دلتا» از سوي انجمن مهندسان عمران آمريکا به عنوان يکي از عجايب هفتگانه جهان مدرن اعلام شده است. توکيو به عنوان پرجمعيت‌ترين کلانشهر جهان همواره در معرض خطر سيل و آب گرفتگي قرار داشته، به گونه‌اي که بارندگي شديد همراه با زلزله‌هاي ويرانگر و سونامي، توکيو و شهر بندري يوکاهاما را مبدل به خطرناک‌ترين منطقه پرجمعيت جهان از منظر گرفتاري در اين بلاياي طبيعي کرده است، ولي ژاپني‌ها از يک روش کاملا متفاوت با عنوان «سامانه زيرزميني کنترل سيل» براي مقابله با سيل استفاده مي‌کنند. اين سامانه در واقع يک سازه زيرزميني عظيم است که از طريق تونل‌هايي ارتباط ميان آن برقرار مي‌شود.اين سازه زيرميني از 5 سيلو به ارتفاع 65 متر و قطر 32 متر تشکيل شده که با 6.4 کيلومتر تونل به يکديگر متصل شده‌اند. سيلوها در عمق 50 متري زمين قرار دارند و هر سيلو بطور مستقل داراي آبگير است. در انتهاي اين سامانه يک مخزن آب بسيار بزرگ در عمق 22 متري زمين قرار دارد که با طول 177 متر، عرض 78 متر و ارتفاع 25 متر. اين مخزن در واقع وظيفه تنظيم فشار سامانه را بر عهده دارد و با استفاده از پمپ‌هاي قدرتمند مي‌تواند هر ساعت 200 تن آب را به رودخانه «دوگاوا» تخليه کند. در ايران اما وضعيت به گونه ديگر است. ما نه تنها براي مقابله با سيل اقدام خاصي انجام نداده‌ايم، بلکه با تخريب جنگل‌ها و مراتع، به حريم رودها تجاوز کرديم و با ساخت و ساز در آنها و توسعه کشاورزي، مسير عبور آب را کاهش داديم و به گفته پروفسور رييسي، عضو هيات علمي دانشگاه شيراز اين اقدام موجب شده است که مسير عبور آب باريک‌تر شود و در نتيجه سرعت عبور آب به‌ويژه در زمان سيل افزايش يابد. وي معتقد است ما براي مقابله با سيل قبل از هر چيزي نياز به عمليات آبخيزداري و مديريت منابع آب داريم تا بر اساس اصول و محاسبات مهندسي اجازه ندهيم حريم رودها دستخوش تغيير شوند.اصلاح حريم رودها تنها راه رهايي از آسيب‌هاي سيل
پروفسور عزت‌الله رييسي، استاد رشته هيدروژئولوژي بخش علوم زمين دانشکده علوم پايه دانشگاه شيراز و پدر هيدرولوژي آب‌هاي زيرزميني در ايران در گفت‌وگو با ايسنا، در پاسخ به اين سوال که براي مقابله با سيل فناوري مورد نياز است يا مديريت، گفت: برخورد با اين حوزه قبل از هر چيزي به مديريت نياز دارد. بايستي حريم رودها رعايت شود و در اين زمينه نياز داريم که حريم‌هاي رودهاي کشور را اصلاح کنيم و راهي به غير از اين نداريم. چنانچه که امسال مشاهده کرديم در يکي از مناطق گردشگري، ساختمان‌هايي که در اطراف حريم رودها ساخته شده بود را خراب کردند. وي اضافه کرد: موضوع مهم ديگر در برخورد با مخاطره سيل اين است که طرح‌هاي عمراني که پيرامون رودها ساخته مي‌شود مانند پل‌هايي که در مسير رودها ساخته مي‌شود و يا ديواره‌هايي که در اطراف رودها احداث مي‌شوند، مورد بررسي قرار گيرند تا ببينيم که آيا اين سازه‌ها بر اساس محاسبه مهندسي تاسيس شده‌اند يا خير. بسياري از اين سازه‌ها بر اساس محاسبات مهندسي نبوده، بنابراين زماني که سيلي در منطقه‌اي رخ مي‌دهد، تخريب مي‌شوند.
رييسي تاکيد کرد: اينها بخش‌هاي فناوري است که بايد نسبت به آنها تجديد نظر شود و کشور نيز از نظر فناوري و علمي در اين حوزه کمبودي ندارد و هيدرولوژيست‌هاي کشور با اين موضوعات آشنا هستند ولي بايد مديريت شود. از اين رو تاکيد مي‌شود که در وهله اول حريم رودها رعايت شود و در وهله دوم، جاهايي که بدون در نظر گرفتن معيارهاي مهندسي، دستکاري شده است، مورد بازنگري قرار گيرد.
توانايي جذب خاک در جذب آب سيلاب
عضو هيات علمي دانشگاه شيراز به بيان اثرات فرونشست در جذب آب سيلاب پرداخت و خاطر نشان کرد: فرونشست در اين زمينه اثرات زيادي ندارد، چون اين لايه‌هاي سطحي خاک است که ميزان ورود به زير زمين را کنترل مي‌کند. به عبارت ديگر در فرونشست حجم آب زيرزميني کاهش مي‌يابد، ولي در سيلاب موضوع اين است که چه ميزان آب مي‌تواند در زمين نفوذ کند.
وي اضافه کرد: خاک اين خاصيت را دارد که در بارندگي‌هايي که تا 50 ميلي‌متر در ساعت رخ دهد، همه آن را جذب مي‌کند و زماني که اين ميزان به بالاتر از 50 ميلي‌متر مي‌رسد، رواناب، ايجاد مي‌شود. براي حفظ نفوذپذيري خاک حفظ مراتع و جنگل‌ها و اينکه خاک کشور را عريان نکنيم، بسيار حائز اهميت است. دکتر رييسي خاطر نشان کرد: از اين رو عدم زراعت در شيب و حفظ خاک توسط پوشش گياهي در کاهش آسيب‌هاي ناشي از سيل بسيار مي‌تواند مهم باشد؛ چرا که وجود پوشش خاک، سرعت سيلاب را مي‌گيرد. وي ادامه داد: مشکلي که ما در سيل داريم، اين است که در مدت کوتاهي، حجم زيادي آب از منطقه‌اي عبور مي‌کند، ولي اگر مراتع و جنگل‌ها حفظ شود، سرعت آب در برخورد با اين پوشش گياهي کم مي‌شود و اين موضوعي است که ما در ايران کمتر به آن توجه کرديم و باز هم تاکيد مي‌کنيم، در اين زمينه بايد به حفظ حريم رودها و حفظ مراتع و جنگل‌ها توجه کنيم تا از اين طريق سرعت سيل را کاهش دهيم و خسارات کم شود.
آيا آب سيلاب قابل ذخيره‌سازي است
اين عضو هيات علمي دانشگاه شيراز در پاسخ به اين سوال که آيا آب سيلاب‌ها قابل ذخيره‌سازي و بهره‌برداري است، توضيح داد: رسوباتي که همراه با سيل مي‌آيد، حاوي حجم زيادي از سنگ ريزه‌ها و حتي سنگ‌هاي درشت است و اگر بخواهيم وارد سد کنيم، اين رسوبات، از ظرفيت سدها مي‌کاهد و اگر وارد تغذيه مصنوعي کنيم، اين سازه‌ها داراي ضخامت کمي هستند و در نتيجه موجب پر شدن آنها مي‌شود. از سوي ديگر اگر همراه اين سيلاب، رسوبات دانه‌ريز باشد، به مرور زمان خلل و فرج تغذيه مصنوعي را مسدود مي‌کند و موجب کاهش نفوذ خواهد شد. رييسي با تاکيد بر اينکه سيلاب‌ها داراي دوره بازگشت هستند، اظهار کرد: اين رخدادها هر 10 تا 20 سال يک بار به وقوع مي‌پيوندند؛ از اين رو از نظر اقتصادي به صرفه نيست تا براي جمع آوري آب‌هاي ناشي از سيلاب، برنامه‌ريزي خاصي صورت گيرد؛ لذا اين موضوعي که دائما مطرح مي‌شود چرا از آب سيلاب‌ها استفاده نمي‌شود، از نظر جنبه‌هاي علمي، صحيح نيست. اين استاد دانشگاه شيراز تاکيد کرد: در اين زمينه مساله اصلي که مطرح مي‌شود و بايد بر روي آن تکيه شود، اين است که رودخانه بخشي دارد که آب پايه از آن عبور مي‌کند و بخش ديگر آن حريم است که در اين بخش، آب رودخانه به ندرت عبور مي‌کند و تنها زمان سيل شاهد ورود آب به محوطه حريم رودها هستيم. با توجه به اينکه سيلاب داراي دوره بازگشت بوده و دوره بازگشت آنها نيز متغير است و زماني که اين دوره بازگشت طولاني‌تر مي‌شود، شروع به ساخت‌وساز و يا توسعه باغات در حريم رودها مي‌شود و با اين اقدامات، حريم رودها گرفته مي‌شود. وي در پايان گفت: در اين صورت با رخداد سيل، آب وارد کوچه‌ها و خيابان‌ها مي‌شود، ضمن آنکه سرعت عبور آب نيز افزايش مي‌يابد. اگر آب در حريم خود حرکت کند، به طور طبيعي در جريان است، ولي اگر مسير حرکت رود کاهش يابد، ارتفاع عبور آب دو، سه و يا چهار برابر شده و بر سرعت عبور آب افزوده مي‌شود و در نتيجه سيل آثار مخرب‌تري را بر جاي خواهد گذاشت.
سایر اخبار این روزنامه
آمادگی تهران برای بازگشت سریع به میز «وین»
حقوق بازنشستگان سکوت دولت و اخبار ضدونقيض
امیر اشرف آریان‌پور؛ ساده، مهربان و روان
انتظار تهران از آژانس در قبال برنامه اتمی تل‌آویو
رويا فروشان مسکن
کنش‌های متناقض «گروسی» و ضرورت هشیاری تهران
کیمیایی بزرگترین قربانی جریان ژورنالیستی
سردار بي سر پس از 8 سال به وطن باز گشت
حراج نخبه‌ها در وضعیت قرمز
خاک ايران را عريان نکنيم
امیر اشرف آریان‌پور؛ ساده، مهربان و روان
امدادرسانی چادرملو به مناطق سیل زده استان یزد
پاسخ ایران به تیراندازی و اقدام‌های تحریک‌آمیز طالبان
