روزنامه ابتکار
1396/04/24
وقتی کپی کردن بلای جان ترجمه می شود ما «کاپی» نمی خواهیم!
فاطمه امینالرعایابه قصد خرید کتابی از یک نویسنده خارجی می‌روید خیابان انقلاب. اسم کتاب را که به کتاب‌فروش می‌گویید با این سوال رو‌به‌رو می‌شوید: «کدوم ترجمه‌ش؟». کم نیستند کتاب‌هایی که مترجم‌های زیادی آن‌ها را ترجمه کردهاند اما آیا این همه ترجمه از یک کتاب لازم است؟ همه این ترجمه‌ها اصالت دارند؟
چندی است که خبرها و گزارش‌هایی در رسانه‌ها در رابطه با کپی‌کاری در ترجمه آثار نویسندگان خارجی مطرح شده است. اما آیا چنین ادعاهایی صحت دارند؟
فرید قدمی، مترجم آثاری مثل رمان «ولگردهای دارما» اثر «جک کرواک» و «بارش کلاه‌مکزیکی» اثر ریچارد براتیگان، وجود آثار کپی در میان ترجمه‌های ایرانی را تایید می‌کند و به «ابتکار» می‌گوید: متاسفانه این موضوع در کشور ما خیلی رایج است. افراد زیادی هستند که اصلا تخصص‌شان ترجمه کارهایی است که قبلا ترجمه شده‌اند. البته عملا ترجمه‌ای اتفاق نمی‌افتد. ادبیات کتابی را که یک مترجم دیگر کار کرده، کمی دستکاری می‌کنند و آن را دوباره به نام خودشان منتشر می‌کنند. بعضی‌ها حتی این زحمت را هم به خودشان نمی‌دهند و همان ترجمه قبلی را به نام خودشان منتشر می‌کنند.
میشود ترجمه‌های کپی را تشخیص داد
البته راه‌های مختلفی برای تشخیص ترجمه‌های کپی از ترجمه اصلی وجود دارد. این مترجم که خودش را قربانی همین مسئله می‌داند، در اینباره این چنین توضیح می‌دهد: وقتی ترجمه‌ای هیچ تفاوتی با ترجمه قبلی نداشته باشد آن کار مسلما کپی است. وقتی دو پراگراف از دو ترجمه را با هم مقایسه می‌کنید و می‌بینید دقیقا عین هم ترجمه شده‌اند، چه حدس می‌زنید؟ طبق احتمالات ریاضی امکان رخداد این نزدیک به صفر است. هر کلمه چندین معنی مشابه دارد، هر جمله می‌تواند چندین معنی داشته باشد. ترکیب جملات یا فهم جملات هم همین طور. چه‌طور دو ترجمه عینا مثل هم هستند؟ کسانی هم هستند که بدون خواندن متن اصلی، در متن فارسی دستکاری می‌کنند. ممکن است مترجم اصلی اشتباهی در ترجمه کرده باشد این دسته از کپی‌کاران در ترجمه‌های بعدی همه آن اشتباه را تکرار کردهاند. مسلما چنین اشتباهی تصادفی نبوده.
او در مورد اتفاق مشابهی که برای یکی از آثارش افتاده می‌گوید: من شعر «زوره» آلن گینزبرگ را حدود سال 82 ترجمه کردم. در آن ترجمه اشتباهی داشتم. آن موقع چون کامپوتر نداشتم این متن را پرینت گرفته بودم و از روی آن ترجمه می‌کردم. پرینتر حرفR را خوب پرینت نگرفته بود و من آن حرف راP خواندم و کلا ترجمه کلمه غلط شد. بعد از من هفت هشت نفر این شعر را ترجمه کردهاند و همه در ترجمه آن کلمه همان اشتباه را تکرار کردند. مسلما همه پرینتر‌ها در چاپ این حرف این کلمه خاص مشکل نداشته‌اند. پس میشود متاسفانه می‌توان نتیجه گرفت آن کتاب دوباره ترجمه نشده. قدمی ترجمه چندباره از یک اثر پرفروش را هم محل شک و ایراد می‌داند و می‌افزاید: وقتی یک نویسنده خارجی، بیست رمان دارد و یک رمان از او در کشور چاپ میشود اتفاقا خوب هم می‌فروشد چه دلیلی وجود دارد که چندین نفر دیگر هم دوباره آن را ترجمه کنند این نویسنده کتاب‌های زیادی دارد. می‌توانند کتاب‌های دیگر او را ترجمه کنند. چرا همه همان کار پرفروش را ترجمه می‌کنند؟
نبود کپی‌رایت، بی‌توجهی برخی ناشران و مطبوعات عوامل تشدید‌کننده
او با اشاره به عدم وجود کپی‌رایت و نقش آن در دامن زدن به معضل ترجمه‌های کپی، ادامه می‌دهد: علاوه بر نبود کپی‌رایت، موضوع دیگری که به این معضل دامن می‌زند، بعضی از ناشران ما هستند. بعضی از ناشران متاسفانه فقط دنبال پول هستند. مترجمی با ناشری کار کرده بود و در عرض یک سال 20 اثر را ترجمه کرده بود. آن ناشر چرا فکر نکرد یک مترجم چطور در یک سال 20 کتاب ترجمه کرده؟ شما صبح تا شب هم کار کنید، نمی‌توانید این همه کتاب ترجمه کنید. ولی متاسفانه برخی از ناشران تنها دنبال درآمد هستند و هیچ منع قانونی‌ای هم وجود ندارد و می‌تواند به راحتی ترجمه‌های کپی را چاپ کنند. مطبوعات هم در اینباره بی‌تقصیر نیستند. فرض کنید از کاری 49 ترجمه وجود دارد. پنجاهمین ترجمه در مطبوعات چنان در بوق و کرنا میشود که انگار این رمان برای بار اول است که ترجمه شده و در نقطه مقابل هم به کارهای خلاقانه و نو بی‌توجه هستند.
این مترجم ضمن بیان این نکته که هیچ نهادی برای حمایت از مترجمان وجود ندارد، می‌گوید: من تا حالا چیزی به نام انجمن صنفی‌ای برای مترجمان نشنیده‌ام. اگر انجمنی هم باشد، خیلی‌های‌شان فقط تبدیل به موسساتی می‌شوند که کسب درآمد کنند یا افراد بی‌صلاحیت با استفاده از آن انجمن یا NGO به اعتبار برسند. متاسفانه در کشورمان هیچ نهادی نداریم که اگر با ناشری به مشکل خوردیم از ما حمایت کند. اصلا در این زمینه خلاء قانونی داریم. وقتی کپی‌رایت نداریم حتی صنف هم کار به جایی نخواهد برد.
نهاد کارشناسی وجود ندارد
علیرضا بهنام، که در کارنامه‌اش ترجمه اشعار چارلز بوکوفسکی وجود دارد، با دیده شک به وجود داشتن یا نداشتن ترجمه‌های کپی نگاه می‌کند. او به «ابتکار» می‌گوید: همیشه ادعاهای این‌چنینی وجود دارد و متاسفانه مرجع درستی هم وجود ندارد که به این ادعاها رسیدگی کند یا آثار مورد بحث را کارشناسی کند. تا وقتی چنین مواردی در حد ادعا باشند، نمی‌شود در این زمینه اظهار نظر کرد. اما اگر به اثبات برسد، باید با کسی که تخلف کرده و حاصل دست‌رنج دیگران را به نام خودش منتشر کرده برخورد شود. ولی تا جایی که می‌دانم هیچ کدام از این موارد توسط کارشناسان تایید نشده. کلا اثبات این موضوع خیلی سخت است.
او علت بروز چنین اتفاقاتی را به گردن نبود سیاست ترجمه در کشور می‌اندازد و می‌افزاید: عنوان یک کتاب که روی بورس می‌آید همزمان ترجمه‌های زیادی از آن اثر به بازار می‌آید. ممکن است در این میان ترجمه کپی هم وجود داشته باشد. اما مسئله این است که ما از یک اثر بیست ترجمه احتیاج نداریم. باید بانک اطلاعاتی‌ای وجود داشته باشد که هر کس که ترجمه خود را زودتر در آن ثبت کرد، دیگر بقیه آن اثر را ترجمه نکنند و به دنبال ترجمه اثر دیگری بروند. اگر این اتفاق بیوفتد احتمالا اوضاع نظم می‌گیرد و بازار هم خراب نمی‌شود.
باید کپی‌رایت بومی داشته باشیم
بهنام با بیان این که زمانی باید کپی‌رایت فکر کنیم که دارای یک صنعت نشر قابل رقابت باشیم، افزود: در شرایطی که ما از نظر نشر شرایط صنعتی نداریم و کار نشر در ایران عمل اقتصادی‌ای نیست، طبیعتا پیوستن به کپی‌رایت، دست و پای ناشر ایرانی را می‌بندد و باعث میشود خیلی از اتفاق‌هایی در عرصه نشر رخ ندهد. بنابراین باید به ضابطه‌مند کردن داخلی و محلی فکر کنیم یعنی باید شکلی از کپی‌رایت را اجرایی کنیم که فقط داخل ایران موضوعیت داشته باشد و جلوی بی‌انضباطی ناشران را بگیرد، اما دست و پایشان را برای معرفی ادبیات جهان به ایرانیان نبندد. و این اتفاقی تا زمانی که مکانیزم‌های نشر و پخش‌مان گسترده شود و بتواند از نظر اقتصادی جواب یک رویکرد صنعتی به نشر را بدهد و برای ناشر هم بصرفد که با بازار جهانی متصل شود و معیارهای جهانی کپی‌رایت را بپذیرد، ادامه پیدا کند.
اثبات وجود ترجمه‌های کپی شاید در توان مترجمان نباشد. اما شاید انجمنی مثل انجمن مترجمان یا کانون نویسندگان با ورود در این زمینه و تلاش برای ارائه طرح‌هایی برای تصویب قوانینی در جهت حمایت از نویسندگان و مترجمان بتوانند جلوی چنین سودجویی‌هایی را بگیرد.
سایر اخبار این روزنامه
در نشست هم‌اندیشی شورای عالی سیاستگذاری اصلاح‌طلبان با منتخبین شوراهای کشور تاکید شد
زنان چه نقشی در حفاظت و تخریب محیط زیست دارند؟
مادران زمین
« ابتکار» وضعیت توافق هسته ای را در دومین سالگرد آن بررسی می کند
دو سال برجام
محمدعلی وکیلی
امید، چشمان نظاره گر مردم است
وقتی کپی کردن بلای جان ترجمه می شود
ما «کاپی» نمی خواهیم!
«ابتکار» آسیبهای ناشی از خشم مردم نسبت به خانواده متهم به قتل «آتنا اصلانی» را بررسی می‌کند
«ابتکار» از آخرین گمانه زنی های احتمالی کابینه دولت دوازدهم گزارش می‌دهد
گزینه‌های روی میز رئیس‌جمهوری
چند نکته درباره ماجرای غمبار «آتنا»
نگاهی دوباره به برجام
ده دلیل در ضرورت ادامه رسالت ظریف
