روزنامه ابتکار
1396/04/25
در گفت و گو با یک کارشناس مسائل ترکیه بررسی شد ترکیه، یک سال پس از کودتا
گروه ایران و جهان- محمد رضا ستاری: روز گذشته نخستین سالگرد کودتای نافرجام ترکیه بود؛ کودتایی که شامگاه 24 تیرماه سال 95 توسط ارتش ترکیه کلید خورد و پس از ساعت‌ها با وجود آنکه عوامل این کودتا بخش‌های مهمی از قبیل پل‌های بسفر و سطان محمد استانبول و برخی مراکز دولتی در آنکارا را تحت کنترل خود در آورده بودند، با دستگیری و شکست کودتاچیان پایان یافت. در این رابطه دولت ترکیه به رهبری رجب طیب اردوغان طرفداران خود را در نقاط مختلف کشور به خیابان‌ها آورده و ضمن نشان دادن قدرت بسیج مردمی طرفداران حزب عدالت و توسعه، هزاران نفر از افرادی را که به تعبیر آنها با کودتا مرتبط بودند، دستگیر کرد.کودتای ترکیه را اگر در دو بازه زمانی انتخابات پارلمانی و رفراندوم اصلاح قانون اساسی قرار بدهیم، در می‌یابیم که در این دو مقطع زمانی اتفاقات تاثیرگذاری برای این کشور چه از منظر داخلی و چه از جنبه بین المللی رخ داده است. دولت ترکیه بلافاصله پس از این کودتا دست به تصفیه گسترده مخالفان و نیروهای عمده آلترناتیو برای دولت زد و از سوی دیگر توانست تقریباً چند ماه پس از این کودتا اصلاح قانون اساسی و در پی آن واگذار کردن اختیارات گسترده به رئیس جمهوری را از طریق یک رفراندوم سراسری به نتیجه برساند.
از سوی دیگر آنکارا با توجه به چالش‌های منطقه‌ای خود، در طول ماه‌های گذشته سردترین روابط با اتحادیه اروپا را تجربه کرده و دولت این کشور سال‌ها تلاش برای پیوستن به اتحادیه اروپا را نادیده گرفت. در همین رابطه شاید بتوان به طور قطع گفت که این کودتا یکی از مهمترین اتفاقات صحنه سیاسی ترکیه در طول بیست سال اخیر بود. کودتایی که هر چه از زمان آغاز و شکست آن سپری میشود، زوایای جدیدتری از آن آشکار میشود. در مورد چرایی انجام کودتا و علل شکست آن و این که چه کسی پشت پرده این کودتا بوده است، نظرات و تحلیل‌های مختلفی مطرح شده است؛ اما نکته مهم در بررسی این پدیده آن است که کودتای نا فرجام ترکیه، چه یک کودتای واقعی شکست خورده توسط ارتش باشد و چه طرحی برای فریب افکار عمومی توسط دولت حاکم، پیامدهای داخلی و منطقه‌ای آن اجتناب‌ناپذیر است.
به همین منظور در گفت و گو با دکتر اردشیر پشنگ کارشناس مسائل ترکیه به بررسی این مهم پردخته ایم.
استفاده اردوغان مهمترین پیامد کودتای نافرجام در ترکیه
این پژوهشگر ارشد مسایل خاورمیانه در ابتدای این گفت و گو در خصوص شرایط به وجود آمدن این کودتا و پیامدهای آن در عرصه سیاست داخلی ترکیه، توضیح داد: در خصوص اینکه دولت ترکیه در انجام کودتا دست داشته، خبر داشته یا بی خبر بوده، اظهارنظرهای متفاوتی صورت می‌گیرد. کمال قلیچداراوغلو رهبر اپوزیسیون این کشور اخیراً اشاره کرد که دولت در جریان وقوع کودتا قرار بوده است. البته در این زمینه
نمی توان به طور قاطع اظهارنظر کرد و پاسخ آن تا مدت‌‌ها مسکوت و در حد گمانه زنی باقی خواهد ماند.
قبل از اینکه بخواهیم تاثیر وقوع کودتای ترکیه را بر سیاست داخلی و خارجی این کشور بررسی کنیم لازم است به یک نکته کلیدی و بسیار جدی اشاره شود. در طی سه سال اخیر مجموعه اقدامات، برنامه‌ها و روندهایی که از سوی دولت ترکیه در سیاست داخلی این کشور پیگیری و رونمایی شده، معطوف به یک هدف جدی بوده است. این هدف تلاش برای زمینه‌سازی برگزاری رفراندوم قانون اساسی و تغییر نظام سیاسی این کشور از پارلمانی به ریاستی بود. به همین منظور بود که اردوغان تمام داشته‌های خود را صرف این مهم کرد، به طوری که این کودتای نافرجام مهمترین رویدادی بود که به وی برای تغییر ساختار سیاسی ترکیه یاری رساند.
در این میان رئیس جمهوری ترکیه بلافاصله پس از کودتا به بهانه برخورد با عوامل موثر آن، یک تصفیه گسترده چند صد هزار نفری را در ترکیه شروع کرد و تمام مخالفین و منتقدین را به صورت تدریجی منفصل و اخراج کرد؛ به طوری که بیش از 160 هزار نفر روانه زندان شده و فضای کشور به شدت امنیتی شد.
اردوغان همچنین از پارلمان این کشور مجوز وضعیت فوق العاده را بدست آورد، امری که نه تنها اختیارات دولت را گسترده‌تر کرد بلکه پاسخگویی را نیز به همان میزان کاهش داد. در نتیجه رئیس جمهوری ترکیه از فرصت این کودتای نافرجام به بهترین نحو برای از میان برداشتن مخالفین خود استفاده کرد. در این میان نه تنها افرادی که به ظن برخی مشکوک به حضور و هواداری از کودتا بودند منفصل و بازداشت شدند، بلکه بسیاری از افراد و رهبرانی که در شب کودتا حضور آنها در خیابان‌ها و درخواستشان از مردم برای حمایت از دولت از عوامل موثر خنثی شدن کودتا بود نیز بعدها بازداشت و از کار اخراج شدند. در میان این افراد تعداد قابل توجهی از نمایندگان پارلمان و احزاب منتقد وجود دارد که سرشناس ترین آنها صلاح الدین دمیرتاش رهبر سومین حزب پارلمان و به عبارتی دومین حزب بزرگ اپوزیسیون است. همین عوامل سبب شد که تمام مخالفین و منتقدین که بعضاً از افراد موثر و صاحب نفوذ بودند پیش از برگزاری رفراندوم بازداشت شده و از دسترس عموم خارج شوند. متعاقب همین مساله این رفراندوم تامل برانگیز با اختلافی اندک به نفع حزب حاکم رقم خورد که یکی از پیامدهای آن برطرف شدن موانع قانونی برای باقی ماندن اردوغان بر قدرت است. لذا اعتقاد من این است که مهترین پیامد این کودتا استفاده ای بود که اردوغان از آن کرد.
از سوی دیگر همانطور که اشاره شد، بازداشت‌ها و انفصال خدمت‌ها از سویی یکجانبه گرایی دولت را پررنگ کرد و از سوی دیگر شکست خود کودتا منجر به تقویت دمو کراسی در ترکیه نشد و اردوغان از این فرصت برای ایجاد اتحاد ملی و همگرایی دموکراتیک احزاب در ترکیه نه تنها بهره برداری نکرد، بلکه ضربه ای جدی نیز به آن وارد آورد.
به اعتقاد من دموکراسی ترکیه بازنده هم خود کودتا و هم شکست کودتا بود. این امر تحت تاثیر رفتار اردوغان و حزب حاکم در فردای این واقعه بود و تا امروز نیز ادامه یافته است. در هر حال به نظر
می رسد استاندارهای حقوقی، دموکراتیک و زمامداری بهینه در ترکیه از سر وقوع این کودتا از یک طرف و نوع برخورد دولت با آن از سوی دیگر دچار افت شده و این روند نزول شان همچنان در ترکیه ادامه دارد. به عنوان نمونه تغییر قانون اساسی باعث شده که استقلال نسبی دستگاه قضایی در ترکیه مخدوش شود؛ امری که با مخالفت جدی مردم و احزاب رقیب مواجه شده است.
در این میان یک نکته ابهام آمیز در خصوص کودتا وجود دارد. کودتا توسط بخشی از ارتش به وقوع پیوست که طبق نشانه‌ها از افراد لائیک، ملی گرا و منتقد اسلام‌گرایی حزب عدالت و توسعه متشکل شده بودند. اما از همان شب کودتا بلافاصله شاهد نشانه روی انگشت اتهام دولت به سوی فتح الله گولن و هواداران وی شدیم. هر چند گولن در گذشته از متحدین اردوغان و یکی از عوامل پیروزی وی در انتخابات نخست وزیری بود، اما رئیس جمهوری ترکیه از فرصت و جو ایجاد شده برای تصفیه حساب با تمام منتقدین و مخالفین بهره برد. البته روندهای قبلی در ترکیه نشان داده که جامعه این کشور چنین رویه هایی را تحمل نمی‌کند و باید دید که در آینده چه تحولاتی در این راستا صورت خواهد گرفت.
سایه رقابت بر سر روابط ایران و ترکیه
پشنگ در ادامه در پاسخ به این سوال که ایران از ابتدای کودتا در ترکیه از معدود کشورهایی بود که از دولت این کشور حمایت کرد، اما در طول یک سال اخیر و به خصوص در چند ماه گذشته شاهد نوعی سردی بی سابقه در روابط میان تهران و آنکار هستیم، اظهار داشت: همانطور که اشاره شد اردوغان در داخل خود ترکیه هم همراهان خود را در شب کودتا راهی زندان کرد. برداشت‌های اردوغان در سیاست داخلی به سیاست خارجی این کشور نیز تعمیم یافته است. از نظر وی ایران دولتی شیعی است که خواستار نفوذ در منطقه و تبدیل شده به قدرت اول خاورمیانه است. ترک‌ها نیز به عنوان یک دولت ایدئولوژیکال و اخوانی چنین شانی را برای خود در نظر دارند؛ درنتیجه ایران را رقیب خود دانسته و همین امر است که در روابط دو کشور سایه انداخته است.
سایر اخبار این روزنامه
وزیر اطلاعات:
ایران با ناتوی اطلاعاتی مواجه است
نگاه اصلاح طلبان درباره شورای عالی سیاستگذاری چگونه باید باشد؟
اصلاح به جای حذف
«مریم میرزاخانی» نابغه ایرانی ریاضی پس از 4 سال مبارزه با سرطان در 40 سالگی درگذشت
جلال خوشچهره
مصلحت‌ها در انتخاب کابینه دوازدهم
چرا برای کابینه دوازدهم بر تغییر تیم اقتصادی دولت تاکید می شود؟
هارمونی اقتصادی بدون نت های فالش
علی‌اکبر ثقفی، کارگردان و تهیه‌کننده کهنه‌کار سینما:
فیلمساز چاله را نشان می‌دهد تا جامعه در چاه نیفتد
شورای سیاستگذاری اصلاح‌طلبان و فراکسیون ولایی مجلس برای دولت بعدی رایزنی و مشورت می‌کنند
ادعای تابش لیزر به بالگرد آمریکایی تکذیب شد
معاون پارلمانی رئیس‌جمهوری:
اخبار منتشر شده در مورد کابینه دولت دوازدهم گمانه‌زنی است
در گفت و گو با یک کارشناس مسائل ترکیه بررسی شد
ترکیه، یک سال پس از کودتا
دستور آملی لاریجانی برای تسریع در رسیدگی به پرونده آتنا اصلانی
معاون اول قوه قضائیه خبر داد
پرداخت وجوه سپرده‌گذاران کاسپین تا سقف ۲۰ میلیون تومان
شورای سیاستگذاری اصلاح‌طلبان و فراکسیون ولایی مجلس برای دولت بعدی رایزنی و مشورت می‌کنند
جابری‌انصاری:
حضور ایران در سوریه بنا به خواست دولت این کشور است
دو سالگی برجام و رویکرد آمریکا
