جوابیه وزارت کار و سازمان برنامه درباره اشتغال‌زایی و پاسخ خراسان

دو  دستگاه دولتی مرتبط با اشتغال و آمار مربوط به آن با ارسال جوابیه ای، به گزارش خراسان با عنوان «اشتغال زایی یک‌ساله: 262 هزار نفر» پاسخ دادند. پاسخی که به طور ضمنی تایید گزارش خراسان است. گزارشی که مستند به گزارش اخیر مرکز آمار است. متن جوابیه های وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و همچنین سازمان برنامه و بودجه و توضیحات مختصر خراسان در ادامه آمده است. رکورد کاهش نرخ بیکاری 20 ساله وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی جوابیه ای ارسال کرده است که متن کامل آن به شرح زیر است: انتشار نتایج آمارگیری جمعیت نیروی کار از سوی مرکز ملّی آمار ایران در آخرین فصل سال 1401 (فصل زمستان) و جمع‌بندی آمار سالانه آن، نشانگر بهبود چشمگیر نرخ بیکاری و افزایش مسرت‌بخش تعداد کل شاغلان است. همواره پس از انتشار این آمار فصلی، فضای عمومی جامعه اعم از فعالان اقتصادی و مطبوعاتی، سوالاتی راجع به آمارهای قابل استناد و شاخص‌ها و منابع آماری مطرح می‌کنند که روشنگری دراین باره به اعتمادسازی و امیدبخشی به جامعه کمک شایانی می‌کند.هم اکنون نرخ بیکاری و جمعیت متناظر شاغل آن در کشور با سه منبع اصلی احصا می‌شود؛ منبع اول نمونه‌گیری فصلی مرکز ملی آمار ایران است که نرخ مشارکت فعال اقتصادی، نرخ بیکاری و نسبت اشتغال کشور را برای گروه‌های مختلف مانند دانش آموختگان، زنان، شاغلان 15 ساله و بیشتر و... برآورد می‌کند. منبع دوم آمار بیمه‌شدگان جدید (اجباری، حرف و مشاغل) سازمان تأمین اجتماعی است که به صورت فصلی و سالانه منتشر می‌شود. منبع سوم نیز سامانه ملی رصد اشتغال است که با بیش از 18 هزار کاربر فعال از دستگاه‌های اجرایی، تمامی خدمات اشتغال ایجادی سالانه کشور را بر حسب کد ملّی ثبت می کند.منبع اول یعنی مرکز آمار ایران آخرین نتایج آمارگیری خود را که فصل زمستان 1401 است، منتشر کرده و نتایج این آمارگیری نشان می‌دهد، نرخ بیکاری در کل سال 1401 به عدد 9 درصد رسیده است که در مقایسه با 20 سال اخیر عددی چشمگیر و بی‌سابقه است.دولت سیزدهم در مجموع با نرخ آمار سال 1400، به متوسط نرخ 9.2 رسیده که در مقایسه با دولت‌های گذشته، آماری امیدبخش است. آمار دولت‌های هفتم و هشتم با نرخ متوسط 12.8، دولت‌های نهم و دهم با نرخ 11.6 و دولت‌های یازدهم و دوازدهم با نرخ 11.08 همچنان نشان می‌دهد که نرخ بیکاری در دو سال اخیر با سیاست‌های جدید دولت سیزدهم در حوزه اشتغال و بهبود محیط کسب‌و‌کار به خوبی روند کاهشی داشته است.البته ممکن است در مقایسه یک‌ساله فصلی گاهی این نرخ کمتر یا بیشتر شود. به طور مثال در پاییز 1401 به نسبت مشابه شاهد کاهش نرخ بیکاری به میزان 0.7 درصد و در زمستان 1401 به نسبت مشابه شاهد افزایش 0.3 درصدی نرخ بیکاری بوده‌ایم که البته در مجموع سالانه نرخ بیکاری 9 درصد است.از طرفی حتی در زمستان اخیر با افزایش نرخ فصلی بیکاری نسبت به سال 1400 به میزان 0.3 درصد، همچنان آمار شاغلان در کشور که 23 میلیون و 436 هزار نفر است، در قیاس با سال 99 به میزان 300 هزار نفر بیشتر است که نشان می‌دهد در میان مدت این نرخ بهبود پیدا کرده است.بررسی اشتغال در بخش‌های عمده اقتصادی نشان می‌دهد که در زمستان ١٤٠١، بخش خدمات با 53.7 درصد بیشترین سهم اشتغال را به خود اختصاص داده است. در مراتب بعدی بخش‌های صنعت با 33.2 درصد و کشاورزی با ١٣ درصد قرار دارند.در خور ذکر است، افزایش سهم گروه خدمات از حجم یک اقتصاد خبر خوبی تلقی می شود و این موضوع از نکات مثبتی است که اقتصادهای پیشرفته، دارای آن هستند. خدمات چه از نظر سهم در معاملات بین‌المللی و چه از نظر نقشی که در فرایند و تسهیل توسعه پیدا کرده، به تدریج به بخش اصلی و مؤثر اقتصاد کشورها تبدیل شده است. همچنین شایان‌‌ذکر است که خدمات کارآمد برای توسعه اقتصادی حیاتی و ضروری است، چرا که بسیاری از خدمات به ‌نوعی نهاده‌ها و ورودی‌های تولید کالاها و خدمات دیگر هستند، در نتیجه کیفیت و هزینه‌های آن‌ها بر عملکرد اقتصاد و رشد اقتصادی تأثیرگذار است.افزایش سهم این بخش در اقتصاد کشور نشان از رشد و توسعه اقتصادی و همچنین اشتغال‌‌زایی در کشور دارد. این رویکرد تغییر فعالیتی نه فقط در ایران که در همه دنیا در حال رخ‌دادن است. آمار اخیر نتایج دیگری نیز ارائه می‌کند، از جمله این که از مجموع 31 استان کشور 16 استان با کاهش نرخ بیکاری در زمستان 1401 با نسبت مشابه مواجه بوده و 19 استان نرخ تک رقمی بیکاری را تجربه کرده‌اند.منبع دوم احصای آمار اشتغال و نرخ بیکاری کشور، آمارهای سازمان تأمین اجتماعی است. مطابق آخرین آمار، تعداد بیمه‌شدگان اجباری در بهمن 1401 نسبت به اسفند 1400 با رشد 4.04 درصدی همراه بوده است. از طرفی تعداد بیمه‌شدگان حرف و مشاغل آزاد نیز در بهمن ۱۴۰۱ نسبت به اسفند ۱۴۰۰ رشد حدود ۱۵ درصدی را تجربه کرده است. همچنین تعداد برقراری‌های بیمه بیکاری نیز در مدت مشابه مذکور (بهمن ۱۴۰۱ نسبت به اسفند ۱۴۰۰) با کاهش ۴ درصدی همراه بوده است که این به معنای کاهش تعدیل و اخراج نیروی کار در سال است و در نهایت این آمار افزایش حدود 700 هزار نفری بیمه‌شدگان حوزه اشتغال در سال 1401 را نشان می‌دهد که البته، مشاغل غیررسمی را شامل نمی‌شود. بنابراین با این افزایش در نرخ‌های مثبت و کاهش برقراری بیمه بیکاری، می‌توان امیدوار بود که اشتغال رسمی، پایدار و باکیفیتی که بیمه تأمین اجتماعی را شامل شود، در بخش بزرگی از تقاضای نیروی کار شکل گرفته است. منبع سوم سامانه ملّی رصد اشتغال مستقر در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی است. این سامانه با بازنویسی و ارائه مدل جدیدی از فرایند ثبت اشتغال ایجادی مبتنی بر برنامه «زیست‌بوم ملّی اشتغال» در سال 1401 راه‌اندازی شد. تمامی اشتغال ایجادی به وسیله  دستگاه‌های اجرایی (دولتی و حاکمیتی) توسط بیش از 18 هزار کاربر دستگاه‌های اجرایی در این سامانه ثبت می‌شوند. نتایج تمام شماری این سامانه، ثبت اشتغال ایجادی سال 1401 را بیش از یک میلیون و 300 هزار نفر نشان می‌دهد. نکته حائز اهمیت و ابتکار ارزشمند دولت سیزدهم در این زمینه، بناگذاری نظارت هدفمند و دقیق بر این آمار ایجادی است. طرح پایش اشتغال کشور در وزارتخانه مذکور با سه مرحله نظارت پیامکی، تلفنی و میدانی در سال 1401 آغاز شده و با استفاده از توان بخش خصوصی در نظارت بر اشتغال ایجادی بخش دولتی و حاکمیتی مدل نوینی از نظارت عالی را ارائه کرده است. نتایج این صحت‌سنجی در بخش نظارت تلفنی که توسط اپراتورهای مرکز تماس اشتغال کشور که در سال 1401 با بیش از 270 هزار نفر از مجریان طرح‌های اشتغال‌زایی گفت‌وگو شده است و همچنین در بخش نظارت حضوری که توسط مراکز مشاوره و خدمات کارآفرینی به عنوان واحدهای نظارت فعالیت می کنند، حدود 140 مرکز با 700 ناظر با ثبت مکان دقیق (موقعیت طرح)، تصویر طرح و مشخصات مجری (فرد شاغل) اشتغال ایجادی و ثبت ‌شده در سامانه ملی رصد اشتغال کشور را به صورت میدانی نظارت می‌کنند که آمار این بخش از نظارت حکایت از حدود 71 درصد صحت آمار ثبت شده دارد که در نهایت با انجام مراحل صحت‌سنجی و نظارت میدانی طرح‌های اشتغال، اقدامات دستگاه‌های اجرایی به اشتغال بیش از یک میلیون نفر منجر شده است که این داده‌ها شامل اشتغال رسمی (بیمه‌شده) و اشتغال غیررسمی است. از طرفی اگر آمار اشتغال مستقیم دولت در قالب جذب دولت (رسمی، پیمانی و قراردادی) را در نظر بگیریم از مرز یک میلیون نفر عبور می‌کند. در نهایت بنابر آمار موجود در سه منبع متفاوت، دولت سیزدهم به رغم وجود تحریم‌ها، با در پیش‌گرفتن سیاست‌های مثبتی چون تعیین تعهد استانی و دستگاهی و نظارت سختگیرانه بر آن، تسهیل صدور مجوزها، نظام‌مند شدن پرداخت تسهیلات اشتغال، بهبود نقش تنظیم‌گری در رابطه بین کارگر و کارفرما و اهمیت ویژه به تولید دانش‌بنیان ذیل برنامه اقتصاد مقاومتی، تزریق منابع مالی در قالب تسهیلات ارزان‌قیمت (حدود 100 هزار میلیارد تومان) به کسب‌و‌کارها و طرح‌های اشتغال‌زا توانست دو سال پیاپی نرخ بیکاری را کاهش دهد و به رکورد کاهش بیکاری در ۳۰ سال اخیر با نرخ 9 درصدی بیکاری در سال 1401 دست پیدا کند که خود مؤید تحقق وعده دولت در کاهش این نرخ و ایجاد یک میلیون شغل سالانه است. وعده‌ای که انواع مدل‌های نظارت در سامانه رصد، آمارهای سازمان تأمین اجتماعی و مرکز آمار ایران همگی آن را (با تفاوت‌هایی اندک) تأیید می‌کنند. کاهش نرخ بیکاری دانش آموختگان، افزایش نرخ اشتغال زنان و افزایش نرخ مشارکت اقتصادی از دیگر موارد مؤید این آمار است. اطلاعات دقیق درباره آمار اشتغال و اشتغال از بین رفته از مرکز آمار دریافت شود سازمان برنامه و بودجه که مرکز آمار ایران ذیل نظارت این سازمان فعالیت می کند نیز با ارسال جوابیه ای توضیحاتی درباره آمار اشتغال و بیکاری ارائه کرد که متن کامل این جوابیه به شرح زیر است: با تدقیق در جمعیت‌ها و نرخ‌های بیان شده و همچنین بقیه درایه‌های ماتریس انتقال، به‌وضوح مشهود است که نمی‌توان اخبار را فقط بر اساس یک درایه از ماتریس منتشر کرد و برای رصد دقیق بازار کار، باید همزمان به تمام درایه‌های ماتریس انتقال توجه کرد. همان گونه که در جدول زیر مشاهده می‌شود، بر اساس نتایج طرح آمارگیری نیروی کار مرکز آمار ایران، جمعیت شاغل در زمستان سال 1401 نسبت به زمستان سال 1400 (بازه زمانی یک‌ساله) 263 هزار نفر افزایش یافته است. نیاز به توضیح است که منظور از افزایش جمعیت شاغل در بازه زمانی ارائه شده، خالص ایجاد اشتغال است. خالص ایجاد اشتغال عبارت از تعداد اشتغال جدید ایجاد شده منهای تعداد اشتغال از دست رفته است.  در پایان پیشنهاد می‌شود، اطلاع دقیق از آمار ایجاد اشتغال و اشتغال از بین رفته به انضمام اشتغال ناقص از مرکز آمار ایران دریافت شود. پاسخ خراسان ضمن سپاس از پاسخگویی دستگاه های دولتی، در متن جوابیه هر دو دستگاه، گزارش خراسان رد نشده است. در حقیقت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی 3 روش آمارگیری اشتغال را توضیح داده است که خراسان نیز بر مبنای یکی از این سه روش که توسط مرکز آمار انجام می شود، گزارش خود را تنظیم کرده است. واضح است که مرکز آمار، هم به این دلیل که دستگاه تخصصی ارائه آمار است و هم به این دلیل که علاوه بر اشتغال ایجاد شده به اشتغال از دست رفته نیز توجه دارد و خالص اشتغال را محاسبه می کند، مرجع دقیق تری برای اعلام آمار اشتغال است. چنان که سازمان برنامه و بودجه نیز که مرکز آمار ایران زیرمجموعه آن فعالیت می‌کند، به صراحت تاکید دارد: «اطلاعات دقیق درباره آمار اشتغال و اشتغال از بین رفته از مرکز آمار دریافت شود.» بنابراین بر همین مبنا نتیجه گیری گزارش خراسان که اشتغال زایی یک ساله را 262 هزار نفر اعلام کرده مورد تایید صریح سازمان برنامه و بودجه و مورد تایید ضمنی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نیز هست.