روزنامه خراسان

اخوان ثالث در جست و جوی «ایران فرهنگی بزرگ»

اصرار او بر حفظ لهجه خراسانی در گفت‌وگوهای روزمره‌اش به همان اندازه بود که بر بهره‌گیری درست و به‌موقع از کلمات تأثیرگذار باستانی. مهدی اخوان ثالث (۱۰ اسفند ۱۳۰۷ – ۴ شهریور ۱۳۶۹) شاعر سرشناس خراسانی است که علاوه بر زبان و ادبیات، موسیقی ایرانی را نیز به‌خوبی می‌شناخت و از این شناخت، همواره به نفع برگزیدن وزن‌های مناسب و گوش‌نواز برای شعرش بهره می‌برد به طوری که شعر او را (با وجود استفاده از کلمات فراوان باستانی درشعرش که در روزگار ما رایج نیست) می‌توان ازجمله موسیقی پذیرترین شعرها دانست. تسلط بر ادبیات کهن، انعکاس تحولات اجتماعی در شعر، مردمداری، حقیقت‌جویی و... نیز از دیگر ویژگی‌های شعر این شاعر معاصر به شمار می آید. به مناسبت سالروز درگذشت اخوان ثالث که به «فردوسی زمانه ما» نیز معروف است، با دکتر علیرضا قیامتی و دکتر یامان حکمت، دو تن از استادان زبان و ادبیات فارسی که پژوهش‌های زیادی درباره ذهن و زبان شعر اخوان داشته‌اند، گفت‌وگو کرده‌ایم.   شناخت کامل ادبیات، از رودکی تا نیما دکتر قیامتی با اشاره به شناخت گسترده مهدی اخوان ثالث از ادبیات کهن و به‌ویژه شعر فردوسی گفت: پس از فردوسی به‌جرئت می‌توان گفت که هیچ شاعری بیش از اخوان از فرهنگ، زبان باستانی و اسطوره‌های ایرانی در شعرش بهره نبرده است، به همین دلیل و دلایل فراوان دیگر این شاعر را می‌توان پس از فردوسی، ایرانی‌ترین شاعر کشورمان نامید. وی افزود: درزمینه بهره‌گیری همزمان زبان باستانی و روزگار ما، اخوان را باید پلی میان شاعران دیروز و امروز دانست. او زبان نو و کهن را بدون این که اسیر افراط ‌وتفریط شود با مناسب‌ترین شکل ممکن درشعرش به‌کاربرده است. اخوان ثالث، جزو معدود افرادی بود که ادبیات فارسی را از رودکی تا نیما به‌خوبی می‌شناخت. علاوه بر این، همراه کردن زبان کهن فارسی با گویش محاوره‌ای خراسان از دیگر ویژگی‌های برجسته شعر اوست.  آرزوی احیای ایران فرهنگی بزرگ این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: در مؤخره کتاب «از این اوستا» اخوان آرزوی  احیای ایران فرهنگی بزرگ را مطرح می‌کند. او همیشه، همان هیبت و شکوه ایران را در شعرش ترسیم کرده که در شاهنامه فردوسی شاهد آن هستیم. این شاعر نامدار معاصر معتقد بود ما درگذشته و امروز با کوچک بینی و سیاه نمایی، ظلم بزرگی به ایران و خودمان کرده‌ایم. او معتقد بود باید خوبی‌های ایران را بیشتر ببینیم. همواره دلش می‌سوخت که ایرانی‌ها اسطوره‌های غربی را می‌شناسند اما با اسطوره‌های خودشان بیگانه‌اند و در همین راستا می‌گفت: «من درد و دریغم می‌آید که ایرانی‌ها «قصه المجانین» بیگانه‌ها را دانسته اما قصه‌های بزرگ ایرانی را ندانسته‌اند.» روایت‌های شاهنامه وار وی خاطرنشان کرد: مهدی اخوان ثالث، بیش از هر شاعر دیگری، فردوسی را ستایش کرده و مجذوب این خداوندگار سخن فارسی بود. همین شیفتگی باعث شده شعر او مشابهت‌هایی ازنظر کیفی و مفهومی با شعر فردوسی داشته باشد. به‌عنوان‌مثال زبان حماسی و روایی اخوان بیشترین تأثیر را از شاهنامه گرفته است. او دریکی از شعرهای معروفش از ارادتش به فردوسی و ایران‌پرستی (به معنای نگهبان ایران بودن) سخن می‌گوید و در شعری دیگر به دیگر شاعران موردعلاقه‌اش یعنی خیام و حافظ اشاره می‌کند و می‌گوید: «پیر پرورده فردوسی و خیامم  لیک، شیرها خورده زپستان توأم ای شیراز/ چون دو همسایه پسر، شیر زیک دایه خوران /محرم حرمت دامان توأم ای شیراز». قیامتی تصریح کرد: اخوان با زبانی اسطوره‌ای و درآمیختن آن با کلمات امروزی، بدون این که ما متوجه شویم چونان مردی که از پس تاریخ باستان آمده، با ما به گفت‌وگو نشسته و داستان و روایت‌هایش را بامهارتی شعبده گون، برای ما تعریف می‌کند و ما را در خلسه‌ای عمیق فرومی‌برد. این، دیگر هنر اخوان است. اگرچه در شعر او ما با کلماتی مانند  اندر، دودیگر، شنیدستم، نماندستم و... روبه‌رو می‌شویم اما احساس نمی‌کنیم این زبان، زبان هزار سال پیش است. اخوان ناامید نبود، درد ملتش را فریاد می‌زد وی خاطرنشان کرد: برخی معتقدند که شعر اخوان، شعر ناامید است؛ اما این نوع  نگرش اخوان را باید از منظری دیگر نیز بررسی کرد. در خوانش شعر او باید به این نکته توجه داشت، اتفاقاتی که در کودتای 28 مرداد رخ‌داده بود به‌عنوان درد یک ملت، همواره اخوان را آزار می‌داد و او که شاعر روزگار خود بود درد مردم را فریاد می‌زد. این شاعر نیمایی سرا در دورانی که کشور درگیر کودتای 28 مرداد و ... بود شعر سروده و البته امیدواری‌هایی درباره آینده در پس شعرش نهفته است.  دکتر قیامتی گفت: مهدی اخوان ثالث، هیچ‌گاه و در هیچ دوره‌ای با دشمنان ایران همراه نشد و تا سال‌های پایانی عمرش، همیشه خودش را فرزند ایران می‌دانست. در فرازوفرودهای تاریخی، همواره شعرهایی برای ایران و درد مردمش گفته است. به‌عنوان‌مثال، این شاعر بزرگ، در اوج جنگ تحمیلی و هجوم «صدام» به ایران، شعرهای روحیه بخشی که نوید پیروزی و استقامت می‌داد سروده است. او در برخی از شعرهایش آن‌چنان به ستایش شهیدان پرداخت که این کار از عهده کمتر شاعری برمی‌آید. همیشه وقتی پای ایران در میان بود، همه اختلاف‌نظرهایش را کنار می‌گذاشت و به نفع ایران می‌سرود. شاعری دردمند و مردمدار دکتر یامان حکمت نیز درباره شعرهای اجتماعی و مردمداری اخوان گفت: اخوان را می‌توان یکی از اجتماعی‌ترین و مردمدارترین  شاعران دوران معاصر دانست. در تشریح این نکته که به چه دلیل شعر او همواره مضامین اجتماعی و سیاسی را با خود حمل می‌کرد باید گفت، او در دورانی زندگی می‌کرد که تحولات زیادی را در آن شاهدیم و همین تحولات در شعر او نیز تأثیر داشته است. تحولاتی ازجمله، کودتای 28 مرداد، نهضت ملی شدن صنعت نفت، کش‌وقوس‌های حزب توده، مبارزه‌های اجتماعی، مبارزه با استبداد، گفتمان‌های ملی و ضد ملی، تجدد، نوسازی و... که همگی در دهه 30 و 40 رخ‌داده است و تجلی این اتفاقات را در شعر او به‌روشنی شاهدیم. وی افزود: مهدی اخوان ثالث، تنهاشعری را شعر می‌دانست که نشان دهد، انسان در کدام سوی مبارزه ایستاده است و به همین دلیل است که ویژگی‌های جامعه‌ای که اخوان در آن زیست می‌کند را می‌توان به زیبایی در شعرهای او یافت. این استاد دانشگاه تصریح کرد: اخوان، در شعرش از نمادها و سمبل‌های زیادی بهره برده است. این کار درعین‌حال که باهدف مصون ماندن از نیروهای امنیتی آن روزگارانجام شده است، امری راهبردی بود زیرا استفاده از نمادها شعر او را از قیدوبند زمان و مکان خارج کرده و به همین دلیل است که شعرش همواره به زمان‌های بعد سفر می‌کند. این موضوع در شعر شاعران بزرگ دیگر مانند حافظ نیز وجود دارد. شعر حافظ با استفاده از همین ترفند از قرن هفتم به قرن ما سفر می‌کند. اوج شعرهای اجتماعی را می‌توانیم در مجموعه‌های «آخر شاهنامه» و «از این اوستا» بیابیم. راوی رنج بشر از قرن‌های گذشته تا امروز وی افزود: اخوان ثالث، همیشه در شعر و گفت‌وگوهایش از مردم دم می‌زند و به این طریق، دوگانه مردم و جامعه در شعر اخوان یکی می‌شود. شعر او رنج انسان جهان معاصر و گذشته را به‌خوبی در خودش بازتاب می‌دهد. با توجه به موضوعاتی که بیان شد او را می‌توان شاعری دردمند و مردمدار دانست که با زبان باستانی خود به گونه ای از رنج مردم سخن می‌گوید که ما به این باور می‌رسیم که مهدی اخوان ثالث، زبان گویای رنج بشری از قرن‌های گذشته تا امروز است.
لینک منبع خبر
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
زیبا کلام در اوین (اعتماد) جای صادق زیباکلام  در زندان نیست! (جوان)پیشنهاد تعطیلی روز میلاد امام رضا(ع) روی میز دولت (خراسان) اخبار ویژه (کيهان)
سایر اخبار این روزنامه
وعده وزیر برای عبور از تونل 5 ساله تورم بالا زندانی؛ دونالد ترامپ امید گیشه به ساکنان «ویلای ساحلی» و «هتل» ماجرای بازگشت قدرت تکلم با هوش مصنوعی غصه های کمبود معلم، معیشت، کیفیت و... مهندس آب، جوی خون به راه انداخت! روایت باقری از روند آزادسازی ارزها یخ اعتبارات آب مشهد را بشکنید اینک عصر چند قطبی اخوان ثالث در جست و جوی «ایران فرهنگی بزرگ» ترفندهای ایجاد حس‌خوب در لحظات‌معمولی ادعای بلومبرگ از توافق ایران و آمریکا بر سر نفت تردد 4450 تاکسی فرسوده در مشهد خاطره‌بازی با فوق‌ستاره‌های فوتبالی