پیام های رتبه بندی شرکت های بزرگ ایرانی

  مهدی حسن زاده - economic@khorasannews.com    سازمان مدیریت صنعتی که جزو زیرمجموعه های سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران و وزارت صمت است، هر ساله گزارشی تحت عنوان 500 شرکت برتر ایران منتشر می کند که به ویژه تاکید ویژه ای بر 100 شرکت برتر دارد. این گزارش، شرکت ها را از منظر میزان فروش، حجم دارایی، میزان سودآوری، تعداد شاغلان، میزان ارزش افزوده، میزان صادرات و چند شاخص مهم دیگر رتبه بندی می کند. این رتبه بندی از این جهت مهم است که تصویری معنادار از اقتصاد ایران را نشان می دهد. در حقیقت رسته فعالیت شرکت های بزرگ اعم از شرکت های شبه دولتی و خصوصی که در این رتبه بندی ارزیابی شده اند، نشان می دهد که اقتصاد ایران چه جنسی دارد. به طور مشخص بنگاه های اقتصادی برمبنای عوامل سه گانه تولید که شامل مواد اولیه (منابع طبیعی)، سرمایه و نیروی کار است، به چند دسته تقسیم می شوند. نخست، بنگاه هایی که مواد اولیه در آن ها عامل اصلی تولید است و سهم سرمایه و نیروی کار در ایجاد ارزش افزوده در آن ها کمتر از مواد اولیه است. مهم ترین مصداق این بنگاه ها، شرکت های استخراج نفت، معادن و شرکت هایی هستند که مواد اولیه را با فراوری حداقلی به دیگر زنجیره های تولید در اقتصاد تخصیص می دهند. دوم، بنگاه هایی که منابع مالی در آن حرف اول را می زند که بانک ها، بیمه ها، شرکت های سرمایه گذاری و شرکت های تجاری از آن جمله هستند. سوم، شرکت هایی که نیروی انسانی اعم از کار یدی و نیروی دانش و خلاقیت در آن محوریت دارد که طیف وسیعی از صنایع پیشرفته و دانش بنیان و خدمات تخصصی را شامل می شود. در عالم واقع مرز مشخصی بین این حوزه ها نیست. به عنوان مثال شرکت های نفتی و معدنی از منابع مالی برای توسعه فعالیت های خود و از دانش و فناوری روز برای ارتقای عملکرد خود استفاده می کنند. بنگاه های مالی و بانک ها نیز طیف وسیعی از متخصصان حوزه مالی و اقتصادی را استخدام می کنند تا متکی به دانش آن ها، فعالیت های خود را گسترش دهند. با این حال مرزبندی مفهومی بالا کمک می کند تا ببینیم اقتصاد یک کشور بیشتر بر کدام نوع از شرکت ها و مجموعه های اقتصادی اتکا دارد. نتایج رتبه بندی سازمان مدیریت صنعتی نشان می دهد که از نظر شاخص میزان فروش، سودآوری، ارزش افزوده و ارزش بازار، شرکت های مرتبط با نفت و گاز، پتروشیمی و فلزات، در رتبه های اول فهرست برترین شرکت های ایرانی هستند. از نظر دارایی نیز بانک ها و از نظر اشتغال زایی خودروسازان رتبه های بالاتر را در اختیار دارند. این رتبه بندی نشان می دهد که اقتصاد ایران بیش از هرچیز متکی بر منابع طبیعی از جمله نفت و گاز و معادن اداره می شود. حتی بانک ها هم که از قاعده منابع طبیعی مستثنا هستند، دارایی سرشار خود را مدیون رشد قیمت زمین و دارا بودن انبوه شعب و سایر املاک هستند. همه این ها نشان می دهد که اقتصاد ایران هنوز نتوانسته از چرخه اقتصاد نفتی و متکی بر منابع وارد عرصه اقتصاد متکی بر دانش شود و راه فراوانی در این مسیر دارد که باید آن را طی کند.