ناكارآمدي سازوكارهاي بين‎المللي درغزه

از زمان تاسيس سازمان ملل متحد، قوانين بين‎المللي و سازوكارهاي قانوني مختلفي براي جلوگيري از قتل عامي كه امروز در غزه شاهد آن هستيم، به‎وجود آمده است. اما در طول 75 سال گذشته هيچ‎يك از اين سازوكارها در مورد فلسطين كارآمد نبوده است. در پي نسل‌كشي در رواندا و بوسني در دهه 1990، سازمان ملل متحد تصميم گرفت يك هنجار بين‎المللي جديد ايجاد كند كه از بروز اين‌گونه جنايات عليه بشريت جلوگيري كند. اين هنجار يا تعهد، «مسووليت حفاظت يا R2P » ناميده مي‎شود. «مسووليت حفاظت R2P » يك قانون نيست بلكه يك «اصل » است كه ريشه در حقوق بين‎المللي بشردوستانه دارد و مربوط به حاكميت و درگيري مسلحانه است. اين اصل مي‎گويد: «اگر كشوري نتواند از شهروندان خود در برابر آسيب‎هاي جدي محافظت كند، جامعه بين‎المللي موظف است براي حفاظت از آن شهروندان مداخله كند. » اين مداخله مي‎تواند به روش‎هاي مختلفي انجام شود: از تحريم‌هاي سياسي و اقتصادي گرفته تا تعقيب جنايي بين‎المللي و به‎عنوان آخرين راه‌حل، مداخله نظامي-‌با مجوز شوراي امنيت‌-
از آنجا كه غزه يك سرزمين اشغالي بدون دولت شناخته شده است، مسووليت رفاه ساكنان آن بر‌عهده قدرت اشغالگر يعني رژيم اشغالگراسراييل است. طي سال‎ها، شوراي امنيت سازمان ملل متحد در بيش از 80 قطعنامه شوراي امنيت، از جمله در مورد بحران در جمهوري آفريقاي مركزي، ساحل‌عاج، جمهوري دموكراتيك كنگو، ليبريا، ليبي، مالي، سومالي، سودان جنوبي، سوريه و يمن، از R2P اصل مسووليت حفاظت استفاده كرده است. از 7 اكتبر 2023، بيش از 33000 فلسطيني كشته شده‎اند، عمدتا زنان و كودكان و حدود 73000 نفر زخمي شده‎اند. مراكز بهداشتي كه تحت حمله يا محاصره قرار گرفته‎اند ديگر قادر به مداواي زخمي‎ها نيستند. با وجود نشانه‎هاي روشن فاجعه انساني و محكوميت گسترده بين‎المللي فجايع غزه، پاسخ جهاني دربرابر اين نسل‌كشي بسيار ملايم و كند و محدود به درخواست آتش‎بس و كاهش حملات نظامي بوده است.
چرا اصل شناخته شده «مسووليت حفاظتR2P » تا اين حد در بحران غزه غايب است و به آن استناد نمي‎شود؟ چرا شاهد اقدامات جدي مثل «تعيين مناطق پرواز ممنوع» يا «اعمال تحريم‎هاي اقتصاي عليه رژيم اسراييل‌» يا «هر نوع مداخله نظامي براي محافظت از فلسطيني‎ها در برابر جنايات اسراييل‌» نيستيم؟! شكست سازوكارهاي بين‌المللي در بحران غزه را در عوامل زير بايد جست‌وجو كرد:
ماهيت نظام بين‌الملل
كاربرد R2P بيشتر تحت‌تاثير منافع سياسي و پويايي قدرت ميان بازيگران نظام بين‎الملل است تا اصول حقوق بشردوستانه. اين ناسازگاري نه تنها اعتبار R2P را تضعيف مي‎كند بلكه نشان‌دهنده يك ناكارآمدي عميق‌تر در رويكرد نظام بين‎الملل به حقوق‎بشر و حفاظت است.


سكوت و بي عملي جامعه بين‎المللي
از سال 2013، رژيم اسراييل در 45 قطعنامه توسط شوراي حقوق‎بشر سازمان ملل (UNHRC) محكوم شده است. 45 قطعنامه برابر است با تقريبا نيمي از تمام قطعنامه‎هايي كه اين شورا در مورد كشورها تصويب كرده است. از سال 1967 تا 1989، شوراي امنيت سازمان ملل متحد 131 قطعنامه به‎طور مستقيم در مورد درگيري عرب- اسراييلي تصويب كرد، اما هيچ‎كدام از اين قطعنامه‎ها اصلا يا به‎طور كامل اجرا نشده است.
مصونيت رژيم صهيونيستي از مجازات
كميسارياي عالي حقوق بشر سازمان ملل در آخرين گزارش خود در فوريه 2024، طيف گسترده‎اي از نگراني‎هاي جدي در مورد غزه را بيان كرد: قتل‎هاي غيرقانوني، گروگان‎گيري، تخريب اموال غيرنظامي، مجازات جمعي، آواره شدن اجباري، تحريك نفرت و خشونت، تجاوز جنسي و شكنجه. همه اين اعمال توسط قوانين بين‎المللي حقوق بشر و بشردوستانه ممنوع است. اما هيچ مجازات جدي عليه رژيم اسراييل اعمال نشده و اين رژيم طي 75 سال اشغال و 16 سال محاصره غزه از نوعي مصونيت بهره‎مند شده است. نمونه بسيار روشني از مصونيت رژيم اسراييل در حمله اول آوريل به اماكن ديپلماتيك ايران در دمشق ديده مي‎شود. طبق كنوانسيون‎هاي 1961 و 1963، محل‎هاي ديپلماتيك تحت هر شرايطي مصون هستند. اما در نشست تخصصي شوراي امنيت امريكا و برخي كشورهاي اروپايي اين نقض آشكار قوانين بين‎المللي را محكوم نكردند.
حمايت بي حد و حصر امريكا
ايالات‌متحده و برخي كشورهاي اروپايي به‎دليل منافع استراتژيك خود در منطقه، تمايلي به مداخله عليه اسراييل ندارند. براساس گزارش سال 2023 موسسه بين‎المللي تحقيقات صلح استكهلم، 69% از خريدهاي تسليحاتي اسراييل از شركت‎هاي امريكايي، 30 % از آلمان و 0.9% از ايتاليا است. ايالات‌متحده سالانه 3.8 ميليارد دلار به بودجه نظامي اسراييل كمك مي‎كند و علاوه بر آن 14 ميليارد دلار ديگر در فوريه 2024 تصويب كرد.
ماهيت نامتقارن اسراييل و فلسطين
رژيم صهيونيستي از سال 1948 به‎عنوان يك بازيگر دولتي توسط سازمان ملل شناخته شده است، در‌حالي كه فلسطين به‎ طور جهاني به‎عنوان يك دولت مستقل شناخته نشده است و معمولا به‎عنوان يك «دولت ناظر غير‌عضو »در سازمان ملل طبقه‌بندي مي‎شود.
وتو امريكا در شوراي امنيت
ايالات‌متحده از زمان تاسيس سازمان ملل متحد 88 بار از حق وتو استفاده كرده است كه 61 مورد عليه فلسطين و براي حمايت از رژيم اشغالگر اسراييل بوده است. پس از 171 روز جنگ در غزه، در 25 مارس شوراي امنيت قطعنامه 2728 را تصويب كرد كه طي آن خواستار آتش بس فوري شد، حتي در اين قطعنامه ايالات‌متحده نه تنها راي ممتنع داد، بلكه به‎طور شگفت‌انگيزي سخنگوي وزارت خارجه متيو ميلر گفت: «اين يك قطعنامه غير الزام‌آور است.» در شرايطي كه سازوكارهاي بين‎المللي موجود از حل بحران غزه ناتوان است، تنها گزينه باقيمانده ادامه فشار افكار عمومي و اقدامات جامعه مدني و توانمند‌سازي بازيگران غيردولتي براي احقاق حقوق فلسطينان است.
کارشناس مسایل بین الملل