پرشتاب مثل آسیب های اجتماعی دانش آموزان

صادق غفوریان-نشست شورای اجتماعی کشور روز گذشته با حضور رئیس جمهور برگزار و در آن از اجرا، آسیب‌شناسی و ارتقای آیین‌نامه‌های اجرایی طرح نماد (نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان) گزارشی ارائه شده است. البته در انتشار خبر این نشست، به جزئیات این گزارش اشاره نشده است. اگر در این نشست و این گونه نشست ها به جزئیات و نتایج پیمایش در خصوص وضعیت آسیب های اجتماعی دانش آموزان اشاره و تشریح نشود، امری کاملا طبیعی و منطقی است. به هر روی این گونه اطلاعات، از منظر برخی دیدگاه ها، داده های محرمانه به شمار می آید که نشر آن به سوء استفاده و خوراکی برای رسانه های معاند تبدیل می شود.   تشر رئیس جمهور به دستگاه های متخلف در عین حال رئیس جمهور در موضوع این نشست و بررسی آسیب های اجتماعی، به دستگاه های متخلف و کم کار در این زمینه تشر زد و سازمان امور اجتماعی را مکلف کرد که عملکرد همه سازمان‌ها و دستگاه‌های مربوطه را به‌طور مداوم رصد کنند و سازمان‌هایی را که به وظایف خود در این زمینه عمل نمی‌کنند، به شورای اجتماعی معرفی کنند. رئیسی در این نشست با اشاره به طرح «نماد» (نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان) را از جمله طرح‌های مؤثر در زمینه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی برشمرد و ضمن تأکید بر اجرای کامل این طرح‌ها از دیگر سازمان‌ها و نهاد‌ها خواست به وظایف خود در این زمینه عمل کنند.   غربال 6.5 میلیون دانش آموز اما طرح «نماد» چیست و چه نتایجی در پی داشته است؟ برای کسب داده در این زمینه باید به توضیحات  سه روز قبل امیر تجلی، مدیرکل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش مراجعه کنیم. او می‌گوید: برنامه «نماد» و آیین نامه قانون حمایت از اطفال و نوجوانان، آموزش و پرورش را مکلف کرده، کلیه دانش آموزان مدارس دولتی و غیردولتی را از لحاظ تحصیلی و رفتاری مورد رصد و پایش قرار دهد که امسال بیش از شش میلیون و ۶۰۰ هزار دانش آموز غربال شده‌اند.   روند افزایشی و نوزایی آسیب های اجتماعی نکته دردناک درباره آسیب های اجتماعی به ویژه در نسل نوجوان، جوان  و دانش‌آموز که احتمالا پیش روی چشم اغلب جامعه است، روند افزایشی آن است. این دقیقا همان موضوعی است که مدیر کل امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش نیز در برایند بررسی هایش از این طرح به آن اشاره می کند: آسیب‌های اجتماعی در گذر زمان روندی افزایشی به خود گرفته است، ضمن این که این آسیب ها متنوع‌تر از قبل شده، سن افراد درگیر کاهش یافته، مشهودتر شده، جنبه تلفیقی ترکیبی پیدا کرده، خانواده‌ها درگیر شده اند و به نوعی با نوزایی در آسیب‌های اجتماعی مواجه‌ایم.   چرخه ای شدن آسیب های اجتماعی! تجلی به وجهی دیگر از یافته های جدید درخصوص آسیب های این نسل اشاره می‌کند: آسیب‌های اجتماعی چرخه‌ای شده، یعنی دانش آموزی که دچار رفتار پرخطر فرار از منزل شده، درگیر آسیب‌های بعدی هم می شود. این آسیب ها علت‌های متعددی دارند، بعضی از علت ها در گذشته بوده و همچنان اثر خود را حفظ کرده، بعضی از علت‌ها هم مربوط به چند سال اخیر است.   یک درصد؛ آسیب های پر خطر این مسئول بدون این که به فراوانی آسیب ها در جمعیت دانش آموزی اشاره کرده باشد، می گوید: دسته بندی مختلفی از آسیب‌های اجتماعی وجود دارد؛ یک درصد از آسیب‌های اجتماعی رفتارهای پرخطرند مانند اختلال سوءمصرف مواد، آسیب به خود، خشونت و فرار از منزل یا مدرسه که ویژگی این رفتارها مسری بودن آن است یعنی از دانش‌آموزی به دانش‌آموز دیگر سرایت می کند.   نماد به آسیب دیده ها رسیدگی می کند حال آن طور که این مسئول می گوید، قرار است نماد ضمن شناسایی دانش آموزان آسیب دیده، به آن‌ها مدد برساند: «دانش‌آموزانی که درگیر مسائل و آسیب‌های اجتماعی هستند نیازمندی‌های مختلفی دارند. ممکن است دانش آموزی درگیر اختلالات روان شناختی، فقر مطلق، نیازمند درمان، نیازمند خدمات مددکاری، بد سرپرست یا بی سرپرست، حتی جان دانش آموز در معرض خطر باشد، کودک کار یا کودک خیابانی یا جزو اتباع یا دارای معلولیت باشد؛ بنابراین از طریق نماد به آن‌ها رسیدگی می‌شود.»               باید نگران باشیم! رئیس انجمن مددکاری ایران حتما درباره این که امروز، چه آسیب هایی بیشتر متوجه دانش آموزان و افراد سنین پایین جامعه است، به ما می تواند کمک کند. با دکتر سید حسین موسوی چلک گفت وگو می کنیم و او تاکید می‌کند که ما امروز باید نگران کاهش سن و تنوع آسیب های اجتماعی باشیم. او می گوید: البته وقتی می گوییم آسیب های اجتماعی دانش آموزی الزاما به این معنا نیست که «مدرسه» محل بروز این آسیب هاست. بلکه ممکن است یک دانش آموز تحت تاثیر فضای جامعه و خانواده خود مبتلا به آسیب هایی شده باشد که طبیعتا بخشی از تبعات آن آسیب در محیط مدرسه بروز و نمود پیدا کند. موسوی چلک در تبیین این آسیب ها توضیح می دهد: اعتیاد، ارتباط با جنس مخالف(نه الزاما رابطه جنسی)، خشونت، فضای مجازی و اختلالاتی همچون افسردگی و اضطراب به عنوان محوری ترین مسائل و آسیب هایی است که در جامعه دانش آموزی با آن روبه رو هستیم. این جامعه‌شناس با اشاره به شرایط جدیدی که کرونا در ارتباطات فضای مجازی پدید آورد، می گوید: پس از کرونا، ارتباط نسل نوجوان و دانش آموز با فضای مجازی که از اقتضائات این دوره بود و به دنبال آن گسترش فیلترشکن ها و محتوایی که در پی استفاده از این امکان برای این نسل به وجود آورد، خود زمینه بروز بخش وسیعی از آسیب های نوزا و نوپدید شد. نسل کودک و نوجوان ما امروز، در فضای مجازی بدون فیلتر و  بدون محدودیت زمان و مکان گاهی با محتوایی روبه روست که ناخودآگاه بر او تاثیر نامطلوب می گذارد. قطعا ما امروز باید نگران آسیب هایی باشیم که از این ناحیه متوجه نسل نوجوان و جوانمان می شود، ما امروز حتما باید نگران کاهش سن و تنوع در ابتلا به آسیب های اجتماعی باشیم. رئیس انجمن مددکاری ایران ضمن تمجید از آموزش و پرورش که به برخی موضوعات از جمله ماده 6 قانون حمایت از اطفال ورود کرده اما معتقد است: آموزش و پرورش به میزان اهمیتی که موضوع آسیب های اجتماعی دارد، به آن توجه نمی کند. این نهاد همچنان بیشترین سرمایه گذاری اش را به مسئله آموزش معطوف کرده در حالی که لازم است، هم از نظر ساختار، هم بودجه و هم بازنگری در محتوای درسی زمینه ارتقای سلامت روانی و اجتماعی دانش آموز را بیش از گذشته فراهم آورد.