روزنامه شرق
1396/06/04
چالش‌های خانم سفیر
زینب اسماعیلی: جواد ظریف یک بار دیگر قصد دارد جور دولت را بکشد. موضوع اما حضور زنان در عرصه‌های بالای مدیریتی است؛ به سیاق چهار سال پیش که محمدجواد ظریف در اولین اقدام، سخنگوی دستگاه دیپلماسی را از بین بانوان پرتعداد وزارت خارجه انتخاب کرد.بانوان پرتعداد، بانوانی که شمار آنها در وزارت خارجه به 350 تا 400 نفر می‌رسد اما اغلب آنها کارمندانی هستند که در رسته اداری قرار دارند، درحالی‌که برای رسیدن به مقام سفارت یا دیگر مقام‌های وزارت خارجه باید مراحل متفاوتی را طی کنند که در خوش‌بینانه‌ترین حالت حدود 25 سال طول می‌کشد.
روز گذشته گفت‌وگویی با محمدجواد ظریف در ایسنا منتشر شده که او می‌گوید «در زمان تصدی من در وزارت خارجه اولین معاون زن در این وزارتخانه منصوب شد. در همین زمان بود که اولین سفیر زن بعد از انقلاب اعزام شد. اکنون نیز امیدوارم در این دوره جدید بتوانیم یکی، دو سفیر زن دیگر نیز داشته باشیم، البته نمی‌خواهم عددی را بگویم ولی در راستای تحقق این موضوع در حال برنامه‌ریزی و تلاش هستیم». اگرچه جواد ظریف در دور اول وزارتش این وعده را محقق کرد و اولین سخنگوی زن را منصوب و همان سخنگو را به‌عنوان اولین سفیر زن بعد از انقلاب نیز منصوب کرد اما قطعا اکنون برای تحقق این امر با مشکلات متنوعی مواجه است. مشکلات و سلسله‌مراتبی که انتخاب و انتصاب سفیر زن را سخت‌تر از سفیر مرد می‌کند.
هفت‌خان 25ساله
طبق اساسنامه وزارت خارجه برای انتصاب یک سفیر، او باید در رسته سیاسی به مقام «رایزن یک» رسیده باشد و بعد از آن با عبور از هفت‌خان امنیتی و مدیریتی و تأیید از سوی ریاست‌جمهوری به این سمت منصوب شود. علاوه بر همه اینها، کشور مقصد نیز باید فرد مربوطه را برای این سمت بپذیرد. یکی از آخرین نمونه‌های نپذیرفته‌شدن سفیر در کشور میزبان، ماجرای معرفی حمید ابوطالبی، به سمت نمایندگی ایران در سازمان ملل بود که واشنگتن به دلیل حضور او در جریان تسخیر سفارت آمریکا در ایران در سال 58، به او ویزا نداد و عملا انتصاب او در این سمت منتفی شد.
اما ماجرای انتصاب بانوان به سمت سفارت، حتی از این هم پیچیده‌تر است. وزیر خارجه در حالی وعده یکی، دو سفیر زن دیگر را داده که به‌طور خوش‌بینانه خانم‌هایی که اکنون در سمت‌های بالای وزارت خارجه هستند، عمدتا در مقام دبیر یک تا سه هستند یا به‌تازگی وارد مرحله رایزنی شده‌اند درحالی‌که برای قرارگرفتن جزء گزینه‌های سفارت به‌ترتیب باید مراحل زیر را بگذرانند تا تازه در مرحله انتخاب برای سفارت قرار گیرند.
طبق اساسنامه وزارت خارجه بعد از قبولی در آزمون استخدامی و ورود به این وزارتخانه، فرد برای اینکه وارد فرایند سمت‌های بالای رایزنی و سفیری شود باید آزمونی را بگذراند تا از رسته اداری وارد رسته سیاسی شود. از آن پس، طی مراحل سیاسی دو دهه طول می‌کشد. رسته سیاسی با دبیر سه، آغاز میشود و در ادامه دبیر دو و دبیر يك قرار دارد. فصل بعد این مراحل، رایزن سه، رایزن دو و رایزن يك است. مرحله بعد از منظر رتبه‌بندی سفیر است. هریک از این هفت مرحله، سه سال به طول می‌انجامد؛ علاوه بر اینکه برای گذراندن از دبیری دو به دبیری یک، فرد باید دوره‌ای چند ماهه بگذراند، آزمون مدیریتی و زبان نیز بگذراند و در آزمون قبول شود تا بتواند وارد مرحله بعد شود. همین مرحله در عبور از رایزنی دو به رایزنی یک نیز باید طی شود. اگرچه اداره امور اداری وزارت خارجه اینکه چه تعداد خانم الان در کدام یک از این مراحل قرار دارند را اعلام نکرده اما یک مقام آگاه می‌گوید شاید تعداد خانم‌هایی که از نظر اداری در مراحل نزدیک به سفیر قرار داشته باشند، یکی، دو نفر بیشتر نباشد که گویا آقای وزیر به پشتوانه همین تعداد وعده جدید را مطرح کرده است. با یک حساب سرانگشتی طی‌کردن مراحل اداری وزارت خارجه تا رسیدن به نقطه‌ای که فرد گزینه وزیر برای معرفی به‌عنوان سفیر باشد، حدود 21 تا 25 سال به طول می‌انجامد، این یعنی بیش از دوسوم از عمر کاری یک نیرو. از آنجا که دوره سفارت هر سفیر نیز حدود چهار سال است، سفرا بعد از پایان مأموریت نیز وارد مرحله بازنشستگی شده و فرصت اندکی برای انتقال تجربه‌شان به نسل بعد خواهند داشت.
اما همه اینها تنها مراحل و سلسله‌مراتب قانونی و مشخص انتخاب یک سفیر است. مسائلی مانند ملاحظات امنیتی و سیاسی جزء موضوعاتی است که دست‌کم قاعده آن در سطح رسانه‌ها مشخص نیست. با همه اینها این سؤال ذهن را قلقلك می‌دهد که آیا مردان سفیر فعلی همه این مراحل را گذرانده‌اند؟
محدودیت قانونی
جواد ظریف در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه سعی داریم اگر بتوانیم این زنان را از داخل ساختار وزارت خارجه انتخاب کنیم، ادامه داد: البته با برخی از محدودیت‌های قانونی در این ارتباط مواجه هستیم. براساس نظرات سازمان بازرسی کل کشور، کارشناسان داخل وزارت خارجه برای رسیدن به مقام سفیری باید سلسله‌مراتبی را طی کرده باشند. این قرائت از قانون ممکن است به‌عنوان یک تبعیض منفی علیه کارکنان وزارت خارجه عمل کند ولی به‌هرحال این قرائتی است که دوستان در این سازمان از اساسنامه و مقررات استخدامی وزارت خارجه دارند. در همین چارچوب ما با یک رشته محدودیت‌های قانونی مواجه هستیم، البته نه محدودیت‌هایی که ناشی از فشارهای بیرونی باشد و به جرئت می‌توانم بگویم که هیچ فشاری در این زمینه از بیرون به وزارت خارجه وارد نشده است. برای استفاده از زنان در رده‌های مدیریتی وزارت خارجه نیز هیچ فشار بیرونی وجود نداشته که بخواهد مانع تحقق این موضوع شود.
یک مقام آگاه می‌گوید ممکن است وزارت خارجه برای رفع این سخت‌گیری قانونی به تبصره‌ای دست بزند تا این هفت‌خان را بردارد.
مرضیه و منصوره
اکنون وزارت خارجه یک سفیر زن دارد که اولین تجربه وزارت خارجه بعد از انقلاب اسلامی است، مرضیه افخم بعد از دو سال حضور در سمت سخنگویی دستگاه دیپلماسی که خیلی هم زیر ذره بین بود، به‌عنوان سفیر ایران در مالزی منصوب شد. او کارش را در این سمت مانند سفرای دیگر با قاعده کلی، سکوت و دوری از رسانه‌ها انجام می‌دهد. اگرچه اتفاق ویژه‌ای را در رابطه دو کشور نمی‌توان برشمرد، اما دست‌کم می‌توان گفت اتفاق عجیب‌وغریبی نیز رخ نداده است.
سال 92 نیز که موضوع انتصاب سفیر زن مطرح شد، پیش‌تر از مرضیه افخم، نام منصوره شریفی، مدیرکل حقوق‌بشر، قرار داشت. او اگرچه در فاصله سال 87 تا 90 معاون سفیر ایران در ژاپن و کاردار این سفارت بود، اما انتصابش به سمت سفارت از همان ابتدای وزارت خارجه ظریف منتفی شد، آن‌هم به دلایل خانوادگی که بعدها بیشتر درباره آن توضیح داده شد. شریفی و همسرش، مجید شبستری که اکنون سفیر ایران در یونان است، هر دو از پرسنل وزارت خارجه هستند که به‌طور هم‌زمان نمی‌توانند در مأموریت باشند. آن زمان نیز قرار بوده که آقای شبستری به مأموریت یونان اعزام شوند و به این دلیل خانم شریفی نمی‌توانست به مأموریت برود. ازهمین‌رو، طبق قوانین داخلی وزارت خارجه اکنون او در مرخصی بدون حقوق و در همراهی همسر به سر می‌برد. خانم افخم و خانم شریفی که دو گزینه ظریف برای سفارت بودند، یک ویژگی مشترک دارند، بسیار ملاحظه‌کارند و این ویژگی شخصی، همراه با نگرانی‌های مدیریت زنانه، شکل ویژه‌ای به کار آنها می‌دهد.
فرد جایگزین شریفی در اداره کل حقوق بشر و زنان که در زیرمجموعه معاونت بین‌الملل و حقوقی وزارت خارجه تعریف میشود نیز خانمی است که البته سابقه سیاسی بیشتری از سکوت این اداره کل دارد. زهرا پیشگاهی‌فرد متولد 1334، استاد دانشگاه تهران، نماینده دوره پنجم مجلس شورای اسلامی، از اعضای مؤسس و عضو شورای مرکزی حزب اعتدال و توسعه است. او از نسب مادری به خاندان صدر می‌رسد. درحالی‌که در سابقه کاری او فعالیت در وزارت خارجه دیده نمی‌شود، احتمالا باید او را از دسته افرادی دانست که بنا بر ملاحظات سیاسی به وزارت خارجه فرستاده شده‌اند. غیر از خانم پیشگاهی‌فرد، چند معاون مدیرکل و چندین رئیس اداره در وزارت خارجه نیز از بین خانم‌ها منصوب شده‌اند.
شاید از خارج وزارتخانه
همه آنچه در بالا به آن اشاره شد، سلسله‌مراتب تعیین سفیر از داخل بدنه وزارت خارجه است، اما برخی سفرا با عنوان سفیر سیاسی شناخته می‌شوند که در تمام دنیا مرسوم است. در ایران نیز حدود 5 تا 10 درصد سفرا در این ترکیب قرار می‌گیرند. اگر در وزارت خارجه به این نتیجه برسند که فردی با رتبه و شرایط سفیر ندارند، از خارج از وزارتخانه، فردی برای این سمت انتخاب میشود. این نوع سفیر را که عمدتا از سوی ریاست‌جمهوری پیشنهاد میشود، سفیر سیاسی می‌گویند. افرادی با صلاحیت سیاسی، فرهنگی و امنیتی که بتوانند مسئولیت این کار را برعهده بگیرند. در سال‌های اخیر سفیر ایران در روسیه، باکو، اتریش و استرالیا ازاین‌دست هستند، از همین‌رو می‌توان این گمانه را مطرح کرد که دولت ناکام در معرفی وزیر زن می‌تواند گزینه‌های وزارت کابینه دوازدهم را برای انتصاب در مقام سفیر مطرح کند.
جواد ظریف درحالی‌که وارد چالش انتخاب سفیر زن شده، به ایسنا گفته «احساس می‌کنم برنامه‌اي مدون و هماهنگ برای ارتقاي زنان و استفاده از آنها در سطوح مدیریتی در وزارت خارجه و سایر دستگاه‌ها وجود نداشته است». او با تأکید بر اینکه حضور زنان در عرصه‌های مدیریتی باید راهبردی باشد، نه نمایشی و نمادین، ادامه داد: «اگر استفاده از زنان در عرصه مدیریتی نمایشی باشد، حتما نمی‌تواند در ایجاد یک نهاد در راستای حضور بیشتر زنان در سطوح عالی مدیریتی مؤثر باشد. مدیریت‌ها در سطح عالی چالشی هستند و نیاز دارد مدیرانی که استفاده می‌شوند توانمند بوده و به کار احاطه داشته باشند. مقداری در این حوزه احتیاط کرده‌ایم و این احتیاط در این راستا بوده که این حضور نمایشی نباشد، بلکه راهبردی باشد».
باید دید با این‌همه چالش و محدودیت آقای وزیر چه کسی را به‌عنوان خانم سفیر معرفی می‌کند.
سایر اخبار این روزنامه
چريكي كه شهردار شد
كابينه و يك همه‌دان ديگر
آنچه برای روحانی شگون ندارد
تهديد حريم خصوصي مردم
واكنش آيت‌الله جنتي به لطيفه‌ها
نجفي 21 رأي آورد
چالش‌های خانم سفیر
انتصاب بي‌كاران در هيئت‌مديره
تنبيه و سلب عضويت در انتظار عهدشکنان
سلطان بیمه شخص ثالث هنوز بدهی دارد
دخلي كه 37 هزارميليارد كم آورد
موضوع فراتر از «مشكلات آقاي پناهي» است
دولت را تعطيل مي‌کنم
توقف 2ساعته پروازها در كل كشور
محدودیت عکاسان مجلس و تحدید آزادی
نامه ظریف به موگرینی و آمانو
