دانشگاه بودجه می‌خواهد نه وزیر

با گذشت حدود یک ماه از سال‌تحصیلی و عدم‌معرفی وزیر علوم نوعی فضای بلاتکلیفی اجرایی در جامعه به چشم می‌خورد و دانشگاه‌ها نیز با وضع بودجه‌ای بغرنج همچنان بلاتکلیف هستند. گرچه بسیاری از دستگاه‌های کشور با این مساله درگیرند، اما اکنون دانشگاه‌ها به‌لحاظ کمبود بودجه در وضع فوق اضطراری هستند. از این رو باید وزیری باشد که در سطح دولت از منافع دانشگاه‌ها دفاع کند، اما مشاهده می‌شود که در این راستا خیلی نگرانی وجود ندارد. این سوال از بسیاری از دانشگاهیان پرسیده شده که اگر بودجه و اختیارات کم‌وبیش اجرایی به دانشگاه‌ها داده شود، آیا آنها می‌توانند به اداره خود بپردازند یا برای اداره خود به وزارت علوم نیاز دارند؟ در این راستا پاسخ اکثر قریب به اتفاق دوستان این بوده که دانشگاه هیچ احتیاجی به وزارت علوم ندارد که این بسیار نکته مهمی است. در حال حاضر بسیاری از دانشگاه‌های کشور به بلوغ کامل رسیده‌اند، چون دارای هیات علمی کامل بوده و از سیستم مدیریتی کامل برخوردارند و دارای بدنه کامل کارشناسی، شامل کارشناس آموزشی و کارشناس دانشجویی هستند و تقریبا در هیچ کاری نیست که به وزارت علوم وابسته باشند. از این رو مشخص نیست که چرا با دانشگاه‌هایی که بدین سطح از بلوغ رسیده‌اند، چنین برخوردی صورت می‌گیرد. به‌نظر می‌رسد مشکل در نگاه اصولگرایان تندرو به مقوله دانشگاه است. آنها معتقدند وزارت علوم کلید دانشگاه‌هاست و با وزارت علوم می‌توان دانشگاه‌ها را اداره کرد، در شرایطی که اصل ماجرا این است که واقعا دانشگاه‌ها برای اداره خود هیچ نیازی به وزارت علوم ندارند. اگر وزارت علوم می‌خواهد به عنوان ابزاری برای اعمال سیاست‌های سلیقه‌ای باشد، غیر از مزاحمت برای دانشگاه‌‌ها ثمره دیگری نخواهد داشت. در حال حاضر اغلب دانشگاه‌ها راضی هستند که وزارتخانه علوم کاری به آنها نداشته باشد و مرتب در مسائل داخلی آنها دخالت نکند. این اساسی‌ترین انتظار دانشگاه‌ها از وزارت علوم است، و برعکس، یکی از مسائلی که انتخاب وزیر را با دشواری مواجه کرده، این است که هر زمان مقام وزارت را که به شخصی دانشگاهی و وزین پیشنهاد می‌کنند و او می‌بیند که از وزیر علوم توقع دارند که به عنوان مهندس فرهنگی و کنترل‌کننده جریان تفکر در دانشگاه‌ها عمل کند این پست را نمی‌پذیرد. این مهم بدین خاطر است که اگر اعوجاج و اتفاقی رخ بدهد، وزیر علوم باید پاسخگو باشد. از این رو این نگاه به وزارت علوم نگاه سازنده‌ای نیست. تجربه این چندماه اخیر نشان داده که اگر مدیریت به دانشگاه‌ها سپرده شده و بودجه آنها به‌موقع تامین شود، برای اداره خود واقعا به وزارت علوم نیاز ندارند. حتی دانشگاه‌های علوم‌پزشکی نیز به وزارت بهداشت نیاز نخواهند داشت. عمده نیاز‌ها نیاز مالی و تدارکاتی است که ندارکات نیز به‌عهده خود دانشگاه است و وزارت علوم به خرید یا کار دیگری برای دانشگاه‌ها نمی‌پردازد. آنچه وزارت علوم را بزرگ و متورم می‌کند، دخالت‌هایی است که ممکن است در دانشگاه‌ها صورت گیرد. زمانی در وزارت علوم تشکیلات بسیار عریض و طویل معاونت دانشجویی را داشتیم که اگر از آنها پرسیده می‌شد چه کاری انجام می‌دهند، گفته می‌شد که بورسیه به خارج از کشور می‌فرستیم تا دکترا بگیرند و به کشور باز گردند و هیات‌علمی دانشگاه‌ها شوند. این درحالی است که اکنون به چنین امری نیازی نیست و اگر در معدود رشته‌هایی که افراد برای یادگیری برخی مهارت‌ها به خارج اعزام می‌شوند دانشگاه‌ها بودجه داشته باشند، به‌راحتی می‌توانند این کار را انجام دهند و فرصت‌های مطالعاتی خود را سامان دهند. از سوی دیگر در بسیاری از کشور‌ها چیزی به نام وزارت علوم وجود ندارد و نهادهای ملی هستند که به تقسیم بودجه‌ها می‌پردازند. البته مقصود این نیست که بگوییم وزارت علوم تعطیل شود، چون شرح وظایفی در قانون برای وزارت علوم وضع شده که اگر مسئولان ذیربط در این امر به آن شرح وظایف عمل کنند، کارهای بسیار خوبی می‌توانند انجام دهند، اما این وزارتخانه عمدتا ستادی و راهبردی است. از این رو باید بسیار کوچک و با سطح تخصصی بسیار بالا و با نگاه تخصصی بسیار ویژه باشد. اگر چنین وزارت علومی به‌وجود بیاید، شاید بسیاری از مشکلات حل شود.
* فعال سیاسی اصلاح‌طلب