بی مهری 5 دولت به «توس»

عبدالهی - عسکری / قابل باور نیست اما واقعیت دارد؛ شورای ملی احیای توس که شهریور سال 1378 و دو ماه پس از بازدید رهبر معظم انقلاب از منطقه تاریخی توس و آرامگاه فردوسی تشکیل شد تا کنون و با گذشت 18 سال، فقط و فقط سه بار تشکیل جلسه داده است. درباره اهمیت تشکیل این شورای ملی مروری بر مقدمه مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی به تنهایی کفایت می کند: «رهبر معظم انقلاب اسلامی در بازدید از آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی در سال 1375بر ضرورت احیای مجموعه فرهنگی - تاریخی توس توسط دولت جمهوری اسلامی ایران و با تشویق و مشارکت سرمایه‏های بخش خصوصی تاکید کردند. به نحوی که مجموعه فوق درخور شان و جایگاه فردوسی و در ضمن معرفی ارزش آن به جهانیان، محلی برای تبادل فرهنگی باشد. بدین منظور شورای احیای مجموعه فرهنگی-تاریخی توس تشکیل می‏شود.» ترکیب اعضای شورا هم به خودی خود نشان می دهد که جایگاه آن در چه سطحی است؛ وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان رئیس شورا (ریاست شورا به رئیس سازمان میراث فرهنگی محول شد)، رئیس سازمان برنامه و بودجه، وزیر مسکن و شهرسازی (راه و شهرسازی)، استاندار خراسان، قائم مقام تولیت آستان قدس رضوی، رئیس سازمان میراث فرهنگی کشور به عنوان دبیر شورا و ... . از سال 78 که شورای عالی انقلاب فرهنگی (در جلسه شماره 448، مورخ 09/06/1378) تشکیل این شورا را مصوب کرد، 18 سال می گذرد و مشکلات توس همچنان پابرجاست و در مدت فعالیت پنج دولت (از سال 78 تا کنون) بی مهری ها به این منطقه تاریخی ادامه داشته است.
اگرچه برخی از این مشکلات رفع و شرایط نسبت به سال های قبل کمی بهتر شده اما «توس» هنوز برای دولت ها و پایتخت نشین ها جایگاه واقعی خود را پیدا نکرده است. نشانه واضح آن بی توجهی به شورای ملی احیای توس است که اگرچه بر مبنای دغدغه رهبر انقلاب در سال 1378 تشکیل شد، اما در سایه بی مهری قرار گرفت و نتیجه آن، مشکلات منطقه تاریخی توس است، مشکلاتی همچون حفاری های عمیق معادن غیر مجاز، کامل نشدن پرونده ثبت جهانی، تصویب نشدن طرح تفصیلی توس، بلاتکلیفی ساکنان این منطقه تاریخی، استفاده نکردن از ظرفیت مهم فرهنگی و گردشگری توس و ... . چهار سال قبل (آذر سال 92) و پس از سال ها خاموشی شورای ملی احیای توس، «نجفی» رئیس اسبق سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور در مشهد اعلام کرد: «برای رفع مشکلات این مجموعه تاریخی، شورای ملی احیای توس را احیا می کنیم... . معتقدم این شورا از زمان شکل گیری اش در سال 1378 تاکنون عملکرد خوبی نداشته است که امروز شاهد وضعیت نامناسب این منطقه تاریخی هستیم». البته از زمان این صحبت تا تشکیل جلسه شورا، حدود 9 ماه گذشت و رئیس سازمان هم تغییر کرد تا این که در 10 شهریور سال 93 جلسه شورای ملی احیای توس با حضور «سلطانی فر» رئیس اسبق سازمان میراث فرهنگی کشور تشکیل جلسه داد. با وجود این که همان زمان «لباف خانیکی» مدیرکل اسبق میراث فرهنگی استان اعلام کرد «بنا داریم جلسات بعدی این شورا را به صورت پیوسته و با فاصله زمانی کوتاه برگزار کنیم تا هر چه زودتر این منطقه را سامان دهی کنیم و به جایگاه واقعی خود برسانیم» اما این وعده کارگر نیفتاد و خلف وعده ها درباره تشکیل جلسات این شورا ادامه یافت. البته در 4 بهمن سال 94 بر اساس ابلاغ معاون میراث فرهنگی کشور درباره تشکیل شورای راهبردی توس، نخستین جلسه این هیئت هم در آرامگاه فردوسی برگزار شد. حالا از 19 شهریور سال 94 تاکنون 26 ماه می گذرد شورای ملی احیای توس همچنان در کمای مطلق به سر می برد. مکاتبات متعدد برای تشکیل جلسه شورای ملی احیای توس «سعید اکبریان» دبیر کمیته نجات توس نیز به خبرنگار ما گفت: بعد از تغییر دبیر شورای ملی احیای توس و واگذاری این مسئولیت از وزیر ارشاد به رئیس سازمان میراث فرهنگی کشور، این شورا تاکنون فقط دو جلسه تشکیل داده است. وی ادامه داد: بعد از تشکیل کمیته نجات توس به دستور شورای حفظ حقوق بیت المال از هشت ماه قبل تاکنون، این کمیته شش جلسه تشکیل داده و به بررسی مشکلات و معضلات توس پرداخته است. وی افزود: تاکنون چندین نامه برای دبیرخانه شورای ملی احیای توس ارسال کرده ایم که آخرین آن در 11 تیر امسال بود. اکبریان البته از تدوین سند راهبردی احیای توس با مشارکت همه دستگاه های متولی به عنوان یکی از دستاوردهای کمیته نجات توس خبر می دهد و تصریح می کند: به تازگی این سند راهبردی در شورای شهر به تصویب رسید و منتظر تصویب نهایی آن در شورای ملی احیای توس هستیم. وی با بیان این که مشکلات انبوهی در توس وجود دارد که نیازمند سازمان دهی است، اظهار کرد: معادن غیر مجاز و برداشت شن و ماسه در حریم توس یکی از موانع مهم ثبت جهانی توس بود و هم اکنون تمام این مشکلات برطرف شده است. ضرورت احیای ردیف ملی  دبیر کمیته نجات توس با اشاره به ضرورت تخصیص بودجه ملی برای احیای توس، بیان کرد: در دولت های گذشته ردیف ملی کمک به مجموعه تاریخی و فرهنگی توس به تصویب رسید اما هم اکنون این ردیف بی جان است و اعتباری هم ندارد. وی ادامه داد: ضرورت دارد با اختصاص بودجه ای مشخص و قابل قبول، این ردیف بودجه دوباره احیا و زنده شود تا زیرساخت های عمرانی و فرهنگی توس مجدد احیا شود. اکبریان افزود: با وجود این که شأن و جایگاه فردوسی و شهر توس بسیار بالاست، متأسفانه اعتبار ملی قابل قبولی برای توسعه و آبادانی توس اختصاص نیافته است و حداقل انتظار می رود به اندازه حافظیه و سعدیه بودجه های لازم به توس نیز اختصاص یابد. گزارش های جدی از لطمه های وارد شده به توس اما در این باره «نصرا... پژمانفر» نماینده مردم مشهد در مجلس شورای اسلامی با بیان این که توس در خراسان رضوی و شهر مشهد می تواند به عنوان یک فرصت و آبرو برای شرق و حتی کل کشور تلقی شود، اظهار می کند: فقدان برنامه ریزی و نداشتن مدل اساسی برای استفاده از این فرصت باعث ایجاد تهدیدی بزرگ برای سامان دهی میراث ارزشمند و ماندگار فرهنگی کشور شده است. وی ادامه می دهد: گزارش های جدی درباره لطمه خوردن بخشی از این میراث گران قدر به دست ما رسیده و این در حالی است که همه می دانیم میراث فرهنگی سرمایه ای است که بر خلاف بسیاری موارد دیگر، اصلا قابل احیا نیست. پژمانفر با انتقاد از بی تفاوتی درباره تعیین تکلیف وضعیت توس می افزاید: بسیاری از مردمی که در اطراف توس زندگی می کنند مایل به ادامه زندگی و فعالیت های عمرانی، کشاورزی و ساخت و ساز در همان منطقه هستند اما بلاتکلیفی طولانی مدت در این زمینه گاه باعث ایجاد ساخت و سازهای غیرمجاز در اطراف توس شده است. نایب رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی ادامه داد: در تمام جلسات کمیسیون فرهنگی مجلس به مدیران این سازمان برای موضوع توس تذکر داده ایم اما ساختار به گونه ای است که وقتی با یک وزارتخانه رو به رو باشیم تعاملات سازنده ای شکل خواهد گرفت اما وقتی پای یک سازمان در میان باشد که خود را ملزم به پاسخ گویی نمی داند نتیجه چیزی می شود که همه شاهد آن هستیم. تبدیل به وزارتخانه یا تحقیق و تفحص وی می افزاید: تبدیل میراث فرهنگی به وزارتخانه مهم ترین دستور کار مجلس برای ایجاد تحول عظیم در مسیر فعالیت این سازمان است، زیرا از جمله مشکلاتی که باعث شده این سازمان برای انجام اقدامات بزرگ و حتی اقدامات کوچک با مشکل مواجه باشد، ضعف شدید ساختاری در این سازمان است. وی تصریح می کند: اگر انتظار داشته باشیم سازمان میراث فرهنگی بتواند برای احیای توس تمام دستگاه‌ها را «سرخط» کند و حتی با برنامه‌ریزی مشخص از افق های پیش رو و آینده سخن بگوید، قطعا این امر شدنی نیست.پژمانفر با اشاره به تلاش های مجلس برای همراهی بیشتر میراث فرهنگی با مجلس اظهار می کند: بارها با مسئولان سازمان میراث فرهنگی در دوره های مختلف در این باره گفت وگو کردیم اما دولت مایل به وزارتخانه شدن سازمانی که در عرض یک سال سه بار رئیس آن عوض شده و به طور طبیعی به حیاط خلوت دولت ها برای انجام هر اقدامی تبدیل شده است، نیست. و ی در خصوص طرح تبدیل میراث فرهنگی به وزارتخانه نیز می گوید: این طرح حداکثر تا دو ماه آینده در صحن علنی مجلس به رأی گذاشته خواهد شد و در نهایت در صورت تصویب، باعث ایجاد جهش ساختاری بزرگ برای اجرای طرح های کلان کشوری در این سازمان می شود. پژمانفر می افزاید: در صورت رای نیاوردن تبدیل سازمان میراث فرهنگی به وزارتخانه نیز طرح تحقیق و تفحص از این سازمان در دستور کار قرار خواهد گرفت. وعده تشکیل شورای ملی احیای توس اما این که شورای ملی احیای توس چه زمانی تشکیل جلسه خواهد داد، موضوعی است که «احسان زهره وندی» مدیر پایگاه میراث فرهنگی توس درباره آن می گوید: در گفت وگوی حضوری که به تازگی با آقای طالبیان (معاون میراث فرهنگی کشور) داشتم، درباره تشکیل جلسه شورای ملی احیای توس گفت وگو کردیم که از ما درخواست شد گزارش فعالیت ها و مکاتبات خود را در این زمینه آماده و به تهران ارسال کنیم تا به زودی جلسه شورای ملی احیای توس تشکیل شود.