روزنامه خراسان

از جهنم 900 درجه ای تا رکوردهای گینسی!

جواد غیاثی-در حالی که این روزها همه حواس ها به اعداد و ارقام بودجه است؛ روزانه حدود نیم میلیون دلار نفت در رگ سفید در آتش می سوزد. بعد از این که چاه 147 این میدان نفتی هفتم آبان امسال فوران کرد و آتش گرفت، وزیر نفت اعلام کرد برای مهار آتش این چاه به یک ماه و نیم زمان نیاز است. اما اکنون حدود 50 روز از افتادن آتش به جان این چاه می گذرد و حداقل 11 بار یورش برای اطفای حریق انجام شده اما هنوز قامت 40 متری آتش در این میدان، حتی اندکی سر خم نکرده است. طبق گزارش های رسمی و مشاهدات میدانی، فشار خروج نفت و گاز و آتش از این چاه بسیار بالاست و دمای جهنمی 900 درجه ای در دهانه چاه باعث شده است حتی نتوان از 100 متری به آن نزدیک شد.این ناتوانی در اطفا در حالی است که وقوع حریق در میادین نفتی یک حادثه رایج است و تاکنون در صنعت نفت کشور بیش از 30 مورد آتش سوزی چاه نفتی رخ داده و حتی نام یکی از آتش سوزی های عظیم در تاریخ نفت کشور در کتاب رکوردهای گینس هم ثبت شده است. با این حال ناتوانی وزارت نفت در مهار این آتش با وجود لزوم آمادگی در برابر وقوع این قبیل حوادث  رایج در نفت، باعث مطرح شدن انتقادهایی از سوی برخی کارشناسان و نمایندگان مجلس هم شده است.در ادامه به دو موضوع خواهیم پرداخت: اول جزئیاتی خواندنی درباره علل فوران و آتش سوزی در چاه های نفتی، روش های اطفای آن و تاریخچه وقوع این حوادث و دوم: درباره شرایط چاه 147، سختی های اطفا، تلاش های انجام شده و البته انتقادهای موجود به وزارت نفت در این باره. چرا چاه های نفتی آتش می گیرد؟ فوران چاه و وقوع آتش در چاه های نفتی در ایران و جهان موضوعی متداول است به گونه ای که در تاریخ نفت ایران به طور متوسط  هر دو سال و نیم یک بار آتش به جان یک میدان افتاده است. اما علل این حادثه چیست؟ در پاسخ به موارد بسیاری اشاره شده است؛ از خطای انسانی تا ایراد تجهیزات و البته برخورد نظامی و جنگ. فوران ناگهانی گاز، از بین رفتن تجهیزات کنترل چاه به دلیل کیفیت پایین یا خطای انسانی در تنظیم تجهیزات باعث می شود به ناگاه، حجم عظیمی از نفت و گاز از میدان فوران کند. برخی ویدئوها که از لحظات فوران چاه در مناطق مختلف جهان منتشر شده به خوبی نشان می دهد که فشار بسیار زیاد محتویات میدان به سادگی تجهیزات سرچاهی و افراد مشغول به کار را چندین متر پرتاب می کند. حال اگر در اثر اصطکاک گرم شود یا این که از تجهیزات سرچاهی جرقه ای نیز با فوران نفت و گاز همراه شود، آتشی چندین 10 متری، اولین پیامد این همراهی نامیمون خواهد بود. درباره علل سوم یعنی جنگ نیز که همه چیز روشن است؛ هدف گیری چاه نفتی، حمله، شلیک و آتش؛ در دوران جنگ چند میدان کشور از جمله میدان دهلران به این دلیل مدت ها مهمان آتش بود. به آتش کشیده شدن 730 چاه نفتی کویت توسط صدام نیز یکی از تراژدیک ترین حوادث صنعت نفت در دهه های اخیر بوده است. رگ سفید؛ یکی از رکوردداران فوران همان گونه که اشاره شد تاکنون بیش از 30 مورد حریق در صنعت نفت کشور ثبت شده است؛ آن گونه که در کتاب اطفای حریق چاه های نفت و گاز ذکر شده؛ دقیقا 32 مورد. در حالی که سی و دومین حریق 26 فروردین ماه 92 در چاه 120 رگ سفید رخ داده بود، سی و سومین مورد هم 7 آبان امسال باز در میدان رگ سفید رخ داد؛ این بار در چاه 147. اولین آتش سوزی ها در رگ سفید در سال های 1344 و 1345 به دلیل خطای انسانی رخ داده بود. در کنار رگ سفید میادین اهواز، مارون و دهلران هم جزو میادین پرحادثه کشور بوده اند. در نقشه زیر موقعیت میدان رگ سفید در سواحل خلیج فارس و در نزدیکی مرز استان های خوزستان، بوشهر و کهگیلویه و بویر احمد را مشاهده می کنید. دیگر میدان های پرحادثه مثل اهواز هم در این تصویر قابل ملاحظه اند. بزرگ ترین حادثه فوران تاریخ نفت جهان در قم اما عجیب ترین حادثه آتش سوزی در صنعت نفت نه در سواحل جنوب بلکه در قم رخ داده است. همه چیز از سحرگاه روز چهارم شهریور 1335 در چاه شماره پنج میدان نفتی البرز در شمال شهر قم، شروع شد؛ یک فوران عظیم و یک آتش بی سابقه. طبق آن چه در کتاب رکوردهای گینس ثبت شده است ارتفاع آتش در این میدان به 52 متر بالاتر از دکل حفاری می رسید. این آتش تا 100 روز مهار نشد و طی آن روزانه 125 هزار بشکه نفت در آتش سوخت. آیت ا... عبدا... جوادی آملی، در توصیف این آتش سوزی این گونه گفته اند: "حدود 60 سال پیش چاه نفتی در اتوبان قم - تهران فوران کرد که بر اثر آن همه جاده را قیر فرا گرفت و آتش زبانه می‌کشید. در آن زمان یک مهندس در کشور پیدا نشد که بتواند این چاه نفت را خاموش کند و دولت وقت مجبور شد تا از کشورهای دیگر متخصصانی را برای مهار آن به ایران بیاورد". برای مهار این آتش سرانجام شرکت نفت بعد از تحقیقات دریافت که مهار این آتش فقط از عهده یک نفر بر می آید؛ کین لی، حفار آمریکایی که یک پایش را در نبرد با خروش چاه های نفتی از دست داده بود. او با قرارداد چرب ساعتی چهار هزار دلار از زمان امضای قرارداد تا بازگشت به آمریکا، به ایران آمد و توانست سرانجام آتش البرز را فرونشاند. آن گونه که پایگاه عصر نفت گزارش کرده در اثر این فوران اطراف این چاه تا سال‌های سال از نفت سیاه بوده است و هنوز هم مسافرانی که از فراز قم پرواز می‌کنند، می‌توانند این لکه سیاه نفتی را مشاهده کنند. تصویر زیر یکی از معدود عکس های به یادگار مانده از این آتش سوزی تاریخی است.  روش های اطفای حریق های نفتی شاید سوال کنید که چرا مهار آتش چاه های نفتی تا این اندازه سخت است که بعضا ماه ها طول می کشد و آن قدر تخصصی است که گاهی فقط از عهده یک نفر بر می آید؟ پاسخ را باید در چند عدد و رقم جست وجو کرد؛ فشار بیش از 1200 پی اس آی در دهانه چاه که هر چیزی را به بیرون پرتاب می کند؛ دمای حدود هزار درجه ای که نه تنها همه چیز را ذوب می کند بلکه اجازه نزدیک شدن به محل آتش را نه به افراد و نه به تجهیزات نمی دهد. اما تعدد این اتفاقات باعث شده است روش های مدونی برای مهار آتش چاه های نفتی ایجاد شود که به طور کلی به دو دسته تقسیم می شوند؛ ·  مهار سطحی که طی آن از دهانه چاه به آتش حمله می شود. در یکی از روش های مهار سطحی، سیمان یا گل در حجم زیاد به وسیله ابزاری به نام استینگر (Stinger) به چاه تزریق می شود. استینگر حالت مخروطی شکل دارد و از طرف باریک تر به چاه نزدیک می شود و ضمن مسدودتر کردن دهانه، مواد به چاه تزریق می شود تا آتش مهار شود. برای نزدیک کردن استینگر به دهانه چاه در حرارت  هزار درجه ای از نوعی جرثقیل به نام آتی واگن (Athey Wagon)، استفاده می شود.اما روش های سطحی در بسیاری موارد مثل هنگامی که قطر لوله چاه یا فشار بسیار زیاد باشد کارآمد نیست. بنابراین از روش چاه کمکی استفاده می شود. در این حالت یک چاه انحرافی در کنار چاه اصلی حفر می شود تا از پایین به جریان نفت و گاز حمله کند و آتش از زیر مهار شود. تصویر زیر نحوه مهار آتش با استفاده از چاه انحرافی را نشان می دهد. رگ سفید و 11 یورش بی نتیجه اما در میدان رگ سفید چه می گذرد؟ این میدان که هفتم آبان ماه گذشته یعنی 50 روز قبل فوران کرد و دچار حریق شده و دو نفر را به کام مرگ کشانده است. این آتش هنوز هم «هل من مبارز» می طلبد و بیش از 11 بار تلاش انجام شده هنوز به نتیجه نرسیده است. مسئولان و دست اندرکاران از سختی کار و تفاوت این میدان می گویند. مثلا مکوندی، فرمانده عملیات مهار آتش این چاه ضمن مقایسه رگ سفید با میدانی مثل نفت شهر که قبلا دچار حادثه شده بود، می گوید: "در نفت‎شهر بیش از ۱۰ بار عملیات مهار از سطح با استفاده از ۹ استینگر انجام شد تا عملیات به نتیجه رسید. اما نکته این جاست که در نفت‎شهر، فوران‎گیر مستقیم بود و فشار سطح ۹۶۰ پی‎اس‎آی و فشار مخزن ۱۶۵۰ پی‎اس‎آی بود؛ حال آن که در رگ‎سفید فشار سطح ۲۴۰۰ پی‎اس‎آی و فشار مخزن حدود ۳۴۰۰ ‎پی‎اس‎آی است و شیرهای فوران‎گیر به صورت ۳۰ درجه کج شده‎اند و نشتی شدید دارند. به گفته وی، در چاه ۱۴۷، شیر فوران‎‏گیر در جای خود محکم نیست و این نبود ثبات، مانع نشستن استینگر و هدایت آن به درون فوران‎گیر می‎شود". در همان روزهای ابتدایی اعلام شد که علاوه بر استفاده از روش های مهار سطحی، عملیات مهار از پایین نیز در دستور کار قرار گرفته و مقدمات احداث چاه انحرافی انجام شده اما تاکنون همه تلاش ها بی نتیجه بوده است. البته منتقدان راجع به مدیریت ضعیف، استفاده از روش های تکراری و تجربه کم برخی مدیران حاضر در رگ سفید انتقاد دارند. مجلس وارد می شود در حالی که 11 آبان ماه امسال وزیر نفت اعلام کرده بود که برای مهار آتش این چاه حدود یک ماه و نیم (45 روز) زمان لازم است، برخی نمایندگان کمیسیون انرژی مجلس می گویند که اگر با طی این زمان آتش مهار نشود مجلس به این موضوع ورود می کند. در این باره خادمی، نماینده مردم ایذه ونایب رئیس کمیسیون انرژی چند روز قبل گفت: بررسی گزارش های نهایی بعد از خاموش شدن چاه انجام می‌شود البته اگر چاه دیر خاموش شود و بیش از 45 روز از آتش‌سوزی در چاه 147 رگ سفید بگذرد وارد موضوع می‌شویم و جلساتی در زمینه علل مهار نشدن چاه برگزار خواهد شد. رگ سفید آتلیه عکاسی شده است؟ البته برخی کارشناسان مواضعی تندتر هم راجع به کم کاری در مهار این آتش اتخاذ کرده اند. مثلا علی اکبر پونده نژادان، مدیر  سابق HSE شرکت ملی حفاری با رد توجیهاتی مثل دمای بالا یا نبود امکانات ،به سابقه کشور در مهار چندین آتش در زمان کوتاه تر اشاره کرد و  در یادداشتی نوشت: به راستی جای تعجب دارد که این همه خدم و حشم مدیران دور آتش گرد آمده اند و بدون هیچ اطلاعی از دانش مهار آتش چاه نفت چنان در صحنه خودنمایی می کنند که گویی ایشان قرار است آتش را مهار کنند؛ هدف فقط نمایش حضور است". وی می افزاید: "در حادثه آتش سوزی چاه در نفت شهر همه افرادی که در لوکیشن حضور داشتند کمتر از 300 نفر بودند  ولی عجیب است که در رگ سفید حدود 700 نفر در منطقه حضور دارند. همه این هرج و مرج به این دلیل است که قهرمانان شرکت ملی حفاری به حاشیه رانده شوند و این باور در اذهان مسئولان کشور ایجاد شود که فلان مدیر بود که آتش را مهار کرد". برخی رسانه ها مثل عصر نفت نیز از دورنگه داشته شدن بسیاری از افراد باسابقه مهار آتش از این حادثه و از بی پاسخ ماندن تماس های آن ها برای حضور و نقش آفرینی در منطقه خبر داده اند.با این حال باید دعا کنیم که تلاشگران این حوزه بدون حادثه بتوانند این آتش مخرب را مهار کنند و البته مدیران هم باید برخی ابهامات را پاسخ دهند.  منابع: 1- کتاب اطفای حریق چاه های نفت و گاز،فرزاد قربانی، 93 2- پایگاه خبری-تحلیل عصر نفت 3- پایگاه خبری رسمی وزارت نفت (شانا) و پایگاه انرژی امروز  
لینک منبع خبر
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
افزایش ۳۵ درصدی حقوق بازنشستگان تأمین اجتماعی (خراسان)به امید دیدارِ «یسنا» (شهروند)پرونده‌ای که باز است (اعتماد) آمریکا با آتش بازی نکند؛ سلاح‌هایی در اختیار داریم که فکرش را هم نمی‌کنید (کيهان)
سایر اخبار این روزنامه
قوانین یک ساله ای که ۳۰ ساله شدند! بازیگران پرحاشیه مثل سحر قریشی جای هنرمندان بزرگ را گرفته اند از جهنم 900 درجه ای تا رکوردهای گینسی! وعده وزیر علوم برای تعیین جایگزین جدول 14 تبدیل «رویای آمریکایی» به «توهم آمریکایی» دولت اختلافی و رسالت اجماع سازی! شمخانی: بساط حفاظت شخصیت ها را باید جمع کنیم لاریجانی: قانون اصل 44 باید یک بار دیگر اجرایی شود وعده جهرمی برای ارائه بسته های رقابتی اینترنت ویژه کم مصرف ها قیمت شیر سر رفت! برقی سازی خط آهن مشهد- تهران رسما کلید خورد ناس باعث کاهش سن ابتلا به سرطان دهان می شود پای ظریف هم به پرونده پرسپولیس باز شد جهش امکانات رفاهی و درمانی فرهنگیان، در آینده ای نزدیک پاسخ جهانگیری به نوبخت