روزنامه ایران
1396/12/15
راه‌های تحقق اتحادیه همکاری منطقه‌ای
مهراوه خوارزمی
«منطقه قوی» و«مجمع گفت‌و‌گوی منطقه ای» کلید واژه‌هایی هستند که از سوی رئیس جمهوری و وزیر امورخارجه بارها مطرح شده‌اند تا رویکرد سیاسی کشورمان به‌مناسبات منطقه‌ای‌اش را تبیین کنند. با وجود این رئیس جمهوری ایران در سفر هفته گذشته خود به استان هرمزگان و در نزدیک‌ترین فاصله به خلیج تاهمیشه فارس موضع و پیشنهادی را مطرح کرد که نشان می‌داد او و دولتش تنها به‌جنبه‌های سخنورانه این کلیدواژه‌ها نمی‌اندیشند. طرح پیشنهاد «تشکیل اتحادیه بزرگ منطقه‌ای» با حضور «کشورهای همسایه آبراه خلیج‌فارس و دریای عمان» و با دو هدف «تأمین امنیت به دست کشورهای منطقه بدون نیاز به بیگانگان» و «همکاری در حوزه‌های تجارت، گردشگری، صنعت و انرژی» کلیدی بود که روحانی برای گشایش گره اختلافات و تنش‌های حاکم بر منطقه پیش رو گذاشت. پیشنهادی که مطرح شدنش در یکی از تنش‌آمیز‌ترین ادوار رابطه ایران با برخی از کشورهای حاشیه خلیج فارس سبب پرسش‌های متعددی پیرامون آن می‌شد. از جمله اینکه طرح این پیشنهاد در شرایطی که مقامات کشورهایی چون عربستان سعودی، امارات و بحرین موضع‌گیری علیه ایران را جزء اساسی سخنرانی‌های خود قرار داده‌اند و از ورود به هیچ ائتلافی در برابر کشورمان دریغ نمی‌کنند و نیز در وضعیتی که مناسبات گسترده این کشورها با قدرت‌های فرامنطقه حس بی‌نیازی نسبت به ترمیم مناسبات منطقه‌ای را در آنها ایجاد کرده چه ضرورت و چه حاصلی دارد. پرسش‌هایی که در گفت‌و‌گوی «ایران» با علی اکبر سیبویه، هرمیداس باوند و علی اصغر زرگر، کارشناسان مسائل بین‌الملل و منطقه مطرح شد و آنها ارزیابی خود را از موضع اخیر رئیس‌جمهوری کشورمان و پیشنهاد تشکیل اتحادیه منطقه‌ای بیان کردند.
سیبویه: امیدوارم برای پیشنهاد خیرخواهانه ایران گوش شنوایی باشد
علی اکبر سیبویه، کارشناس مسائل منطقه و سفیر پیشین ایران در عمان پیشنهاد تشکیل یک نهاد همکاری منطقه‌ای در حوزه خلیج فارس را پیشنهادی دارای پیشینه چند ده ساله می‌داند.
او با یادآوری اینکه چنین طرحی چه در دوره پهلوی و چه در سال های پس از انقلاب اسلامی بارها از سوی ایران مطرح شده است، به «ایران» گفت: «در سال‌های گذشته این طرح همواره با استقبال کشورهای منطقه همراه بود. منتها آنچه مانع از تحقق آن بود مانع تراشی‌های قدرت‌های بزرگ فرامنطقه‌ای بود که از اتحاد کشورهای خاورمیانه و بویژه منطقه استراتژیک خلیج فارس جلوگیری می‌کردند.»
سیبویه با این تحلیل که «روحانی به‌عنوان یک سیاستمدار برجسته ایران و منطقه با علم به اوضاع و احوال خلیج‌فارس این پیشنهاد همگرایی را مطرح کرده است»، گفت: «کشورهای منطقه خلیج فارس به هم پیوستگی‌های متعدد فرهنگی دارند. اسلام یکی از مهم‌ترین پیوندهایی است که می‌تواند این کشورها را انسجام دهد. با این حال می‌توان از افزایش همکاری‌های اقتصادی و صنعتی که منافع همه این کشورها را دخیل می‌کند نیز به‌عنوان ابزاری برای حل تنش‌های سیاسی بهره گرفت و تجربه موفق بسیاری از اتحادیه‌های اقتصادی دور و نزدیک را تکرار کرد.»
سیبویه که بواسطه سال‌ها حضور در مذاکرات سیاسی میان ایران و کشورهای عربی و نیز دوران مسئولیت سفارتش در این کشورها شناخت خوبی از دیدگاه آنها درباره ایران کسب کرده است، در ادامه افزود: «پادشاهی عمان از جمله کشورهایی است که با توجه به مشترکاتش با ایران و شناختی که از سیاست کشورمان دارد همیشه پذیرای یک چنین تشکلی بوده است. برخی دیگر از کشورهای منطقه نیز یا روابط حسنه‌ای با ایران دارند یا اختلافات‌شان با ایران را مدیریت می‌کنند. اما مهم این است که همه کشورهای منطقه به این پیشنهاد لبیک بگویند و به دور از جنجال آفرینی مقدمه حل مشکلات از طریق گفت‌و‌گو را فراهم کنند.» سیبویه با بیان این اعتقاد که با گذشت 40 سال از انقلاب اسلامی خیرخواهی ایران برای همه ملت‌های منطقه به اثبات رسیده است، امکان تحقق همکاری میان ایران و کشورهای منطقه را با وجود تنش‌های موجود غیر ممکن ندانست و گفت:«نگاهی به تجربه اتحادیه اروپا نشان می‌دهد که حتی خونبار‌ترین درگیری‌ها و جنگ‌ها مانع از بروز همکاری در روابط آینده کشورها نیست. چنانکه اروپا با عبور از جنگ های جهانی و سال های جنگ سرد توانست منافع و رشد و شکوفایی خود را در اتحاد جست‌و‌جو کند. ما هم اگر خیر و صلاح خودمان را می‌خواهیم باید همین رویه را دنبال کنیم.» او در ادامه افزود: «جمهوری اسلامی ایران همیشه در مسیر ایجاد الفت و به هم پیوستگی قدم‌های بزرگی برداشته است. این پیشنهاد هم از سر خیرخواهی مطرح شده و امیدواریم در میان کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس گوش شنوایی باشد و به این ندای خیرخواهانه لبیک بگویند.»
سفیر پیشین ایران در عمان همچنین با رد نظر کسانی که معتقدند روابط فرامنطقه‌ای کشورهایی چون امارات و عربستان را از ترمیم رابطه‌شان با ایران بی‌نیاز کرده است، گفت: «طی 40 سال گذشته که من در بسیاری از ملاقات‌های مقام‌های کشورمان با مقام‌های عمان و امارات و سایر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس حضور داشته‌ام، همواره شاهد آن بودم که آنها معترفند به اینکه رونق اقتصادی‌شان را از رابطه با ایران دارند. حضور 400 هزار ایرانی در دوبی که همگی آنها منشأ اثر اقتصادی برای رشد و شکوفایی کشور امارات عربی متحده بوده‌اند موضوعی نیست که بتوان براحتی از کنار آن گذشت. رونق امروزامارات رهاورد تجار ایرانی است. بنابر این بی‌انصافی است که بگوییم چون اماراتی‌ها با فرامنطقه‌ای‌ها در ارتباط‌ند پس به ایران نیازی ندارند.» سیبویه درباره چرایی مطرح شدن پیشنهادهای ایران در این مقطع زمانی و با وجود تنش‌های جدی میان ایران و برخی از این کشورها گفت: «ضرب المثل‌ها برخاسته از حقیقت وقایع تاریخ است. ما در فارسی می‌گوییم در ناامیدی بسی امید است پایان شب سیه سپید است، ضرب المثل حکیمانه عربی نیز هست که می‌گوید «ای بحران اوج بگیر تا گشایش از فراسوی تو طلوع کند» بنابر این حتی در این مقطع نیز امکان تغییر در دیدگاه حاکم بر مناسبات وجود دارد. زیرا خیر و صلاح کشورهای منطقه در همزیستی مسالمت‌آمیز با جمهوری اسلامی ایران است و نه با دستورهایی که از غرب برای آنها می‌آید و فشارهایی که از طرف غرب اعمال میشود.»
باوند: پیشنهاد روحانی برای اعلام نیت‌صلح جویانه ایران است
هرمیداس باوند بر خلاف سیبویه شکل نگرفتن اتحاد میان کشورهای عربی منطقه و ایران را نه نتیجه ممانعت‌های فرا منطقه‌ای بلکه حاصل یک شکاف داخلی می‌داند و در تأیید این استدلال به‌برخی وقایع تاریخی از جمله مخالفت اتحادیه عرب با حضور ایران در نشست این اتحادیه پس از قرارداد کمپ دیوید و اخراج مصر از آن اشاره کرد.
باوند در عین حال در گفت‌و‌گو با «ایران» ضمن یادآوری روابط ویژه ایران با سوریه، عراق و لبنان گفت: «رابطه با سوریه از زمان تجاوز عراق به ایران آغاز شد. رابطه با بغداد بعد از سقوط صدام و با حضور شیعیان در رأس دولت عراق ترمیم یافت و در مورد لبنان رابطه با حزب‌الله مؤثر بوده است.» او در ادامه با اشاره به تنش حاکم بر روابط ایران و عربستان، امارات و بحرین افزود: «این تنش‌ها سبب شده است که آنها همکاری شدیدی را با امریکا و حتی اسرائیل علیه ایران آغاز کنند. با این حال هدف ایران این است که با همه همسایگان روابط حسنه داشته باشد و وزیر امور خارجه نیز این موضع را بارها بیان کرده است. او افزود: اگر چه عمان، قطر و کویت رابطه متفاوتی با ایران دارند؛ اما دلبستگی امارات، عربستان و به تبع آن بحرین به امریکا و اسرائیل مانع از تحقق این نیت خیر در کوتاه مدت است و بعید است بزودی پاسخ مثبتی از سوی آنها دریافت کند.»
این کارشناس مسائل بین‌الملل در عین حال با تأکید بر اینکه سعی در حل مسالمت‌آمیز اختلافات و بحران الفبای سیاست خارجی است، گفت: «بنابر این پیشنهاد آقای روحانی حتی اگر استقبال نشود پیشنهاد سازنده و مثبتی است. زیرا به هر حال طرف مقابل در مقام ارزیابی و اندیشیدن به آن خواهد بود و ممکن است در آینده از آن استقبال کند. اما در حال حاضر و در شرایطی که شاهدیم آنها برای تصویب قطعنامه علیه ایران در شورای امنیت تلاش می‌کنند و مذاکره درباره فناوری موشکی و سیاست‌های منطقه‌ای ایران را به‌شرط حضور امریکا در برجام تبدیل کرده‌اند، تحقق آرمان تشکیل یک اتحادیه برای همکاری‌های منطقه‌ای بعید و دور از دسترس به نظرمی رسد.»
زرگر: پیشنهاد روحانی ایران هراسی را به چالش می‌کشد
علی اصغر زرگر، کارشناس مسائل منطقه و از استادان دانشگاه اما پیشنهاد رئیس جمهوری ایران را از منظر تأثیر آن در به چالش کشیدن موضع ایران هراسی مثبت ارزیابی می‌کند. او با این حال معتقد است که یک سوء‌تفاهم مانع از اجرایی شدن این پیشنهاد خواهد بود.
زرگر در گفت‌و‌گو با «ایران» با اشاره به تفوق ایران در منطقه از حیث وسعت، جمعیت، خوداتکایی نظامی و برخورداری از طولانی‌ترین خط مرزی در خلیج فارس و دریای عمان گفت: «با توجه به این مؤلفه‌ها ایران همیشه معتقد بوده است که می‌تواند رهبری یک همکاری برای تأمین امنیت خلیج‌فارس بدون نیاز به حضور بیگانگان را برعهده داشته باشد. اما کشورهای عربی این موضع برآمده از واقعیات ژئوپلیتیک منطقه را نوعی برتری‌جویی تعبیر کرده‌اند. بنابراین با دیده تردید و سوء ظن به چنین پیشنهادی نگاه می‌کنند.»
زرگر با اشاره به امتناع‌های موجود در برابر هدف‌گذاری ایران از جمله تنش در روابط عربستان، امارات و بحرین با ایران و سیاست دوگانه برخی دیگر از کشورهای خلیج فارس در برابر ایران افزود: «برخی از این کشورها مانند عمان در برابر ایران نرمش دارند. قطر و کویت هم همواره سعی کرده‌اند که مناسبات خود با ایران را در توازن با حضورشان در شورای همکاری پیش ببرند. اما در مورد قطر اگرچه بالاگرفتن اختلافاتش با عربستان و امارات می‌تواند به صورت بالقوه سبب نزدیکی‌اش با ایران باشد اما واقعیت اساسی دیگر این است که این کشور مقر اصلی نیروهای امریکایی در خلیج‌فارس است. واقعیتی که سبب میشود دوحه نتواند چندان با آرمان به دست گرفتن امنیت منطقه و اخراج نیروهای فرامنطقه‌ای از آن همراه باشد»
با وجود این موانع زرگر پیشنهاد روحانی را از منظر سیاست بین‌الملل مهم ارزیابی کرد و ادامه داد: «اینکه وزیر خارجه عربستان مدام در مجامع مختلف بر طبل ایران هراسی می‌کوبد و ایران را به‌عنوان عامل بی‌ثباتی منطقه معرفی می‌کند، می‌توانست با عکس‌العمل منفی و شاید خشونت از سوی ایران مواجه شود. اما ایران به‌جای پاسخگویی خشونت آمیز، راه صلح و دوستی را نشان می‌دهد و به این ترتیب عملاً می‌گوید که همه آن مواضع علیه ایران بی‌اساسی است. این عکس‌العمل موضع ایران هراسی اعراب و عربستان را به چالش می‌کشد. بنابر این اگرچه ممکن است نتیجه پیشنهادهای ایران در کوتاه مدت مثبت نباشد اما گونه‌ای پاسخگویی است به موضع گیری‌های غیرمنطقی و مبتنی بر ایران هراسی. آن هم در شرایطی که آنها تبلیغات وسیعی را علیه ایران در صحنه بین‌الملل سازماندهی کرده‌اند.»
سایر اخبار این روزنامه
حساب منتقدان دلسوز از مخالفان سیاسی جداست
دست خالی مخالفان در ادعای اختلاس
تدارک دولت برای مهار تنش‌های آبی
نمایش 56 اثر موزه <لوور> در تهران
لاریجانی هنوز برنامه‌ای برای نامزدی ریاست جمهوری ندارد
دیگر صفحه‌ها
برهم خوردن برجام نقطه پشیمانی همگان است
راه‌های تحقق اتحادیه همکاری منطقه‌ای
قاهره ایستگاه اول سفر <بن سلمان>
چرا <کاسبی شهر> بعد از نیمه‌شب تعطیل است
ایران و فرانسه پیام یکدیگر را شنیدند
اصرار مخالفان دولت بر تخریب
رئیس مجلس: ایران و ترکیه در مبارزه با تروریسم ثابت قدم هستند
کمالوندی: کمتر از 48 ساعت به غنی‌سازی 20 درصد برمی‌گردیم
مد و لباس اهمیت هویتی و اقتصاد ملی دارد
حساب منتقدان دلسوز از مخالفان سیاسی جداست
