افزایش شکاف طبقاتی در ایران

سجاد وجدانیان- یکی از مسایلی که از دیرباز در اقتصاد مطرح بوده و هست، بحث توزیع ثروت و درآمد است.
توزیع ثروت و درآمد باید عادلانه باشد ولی این عدالت که خواسته عموم مردم است، به شکل فرمول قابل تعریف نیست. این آسیب سبب شده که برابری جای خود را به عدالت بدهد به این معنی که اقتصاددانان برابری را به جای عدالت اندازه‌گیری می‌کنند. نمونه آن منحنی لورنز و ضریب جینی است که درصد درآمد را به نسبت درصد جمعیت می‌سنجد. در صورتی که توزیع درآمد کاملا برابر باشد، منحنی لورنر تبدیل به خط راست با زاویه 45 درجه می‌شود و ضریب جینی صفر خواهد شد. در کشور ما ایران، ضریب جینی در سال 95 به 4046/0 افزایش یافت که این بالاترین رقم از سال ۱۳۸۲ تاکنون بوده است. به بیان دیگر شکاف طبقاتی بالایی میان اقشار مختلف مردم وجود دارد. این توزیع نابرابر درآمد، توزیع نقدینگی و ثروت را نیز نابرابر می‌کند. در خصوص این نابرابری همواره گفته می‌شود که 95 درصد نقدینگی کشور در اختیار تنها پنج درصد از افراد است یا مشابه این 95 درصد درآمد کشور در اختیار 5 درصد از مردم است. این اعداد یادآور اصل پارتو یا اصل 8020 (هشتاد بیست) است. پارتو اقتصاددان، جامعه‌شناس، مهندس، فیلسوف و نظریه‌پرداز ایتالیایی بوده که بر اساس مشاهدات، فرمولی برای توزیع نابرابر ثروت ابداع کرده است. او عنوان کرده بود که 80 درصد ثروت کشور در ایتالیا متعلق به تنها 20 درصد از مردم این کشور است.این اعداد بعدها عمومی‌تر شد و در سایر رشته‌ها نیز به کار گرفته شد. مثلا گفته می‌شد که 80 درصد از نتایج با 20 درصد از داده‌ها به دست می‌آیند یا 80 درصد از سود توسط 20 درصد از مشتریان به دست می‌آید. اما این اعداد فقط سوی مثبت ندارند بلکه سوی منفی نیز دارند مثلا 20 درصد از مردم ناراضی 80 درصد اعتراضات را به وجود می‌آورند. اگر‌چه برآورد پارتو یک اصل است و قانون نیست ولی یک اصل طلایی است که بر‌اساس آن باید روی 20 درصد از عوامل تمرکز کرد یا به بیان دیگر 20 درصد از عوامل، کلیدی هستند. اگر اعداد برآوردی پارتو را به ایران تعمیم و تطبیق دهیم، اعداد 80 و 20 تبدیل به 95 و 5 می‌شوند. اصل 8020 پارتو تبدیل به اصل 5/95 (نود و پنج، پنج) می‌شود. با استناد به اصل 955 برآوردهای زیادی می‌توان کرد. یکی از مهم‌ترین آنها در جهت مثبت این است که تنها پنج درصد از عوامل کلیدی هستند و منجر به تحقق 95 درصد از اهداف دولت می‌شوند. تمرکز دولت روی 5 درصد از منابع، 95 درصد از اهداف را تامین خواهد کرد‌ یا اینکه در جهت منفی 95 درصد تلاش دولت‌- خواسته یا ناخواسته- در جهت تامین منافع پنج درصد افراد است. در هر حال اعداد این برآورد قابل توجه است.
s.vojdanian@chmail.ir