روزنامه آفتاب یزد
1395/12/24
ضیاء مصباح
در شب آخرین چهارشنبه اسفندماه هر سال (سه شنبه شب) ایرانیان همه با هم با شادی تمام و خوشحالی جشن میگیرند و آداب و رسوم زیبا و خاصی برگزار میکنند. ( امسال مقارن است با اول غروب تا پاسی از شامگاهان سه شنبه 24 اسفند ) این مراسم ریشه در آیینهای ملی و باستانی سرزمین پاک و بزرگ ما دارد و بعد از حدود 3750 سال کماکان باشکوه خاصی برگزار میشود و از قدیمیترین زمانهای تاریخ تاکنون پایدار مانده و حوادث روزگار نتوانسته است خللی بر آن وارد کند، به این دلیل که ایرانیان با تمام وجود از این گونه مراسم به خوبی مراقبت کرده و میکنند.آیین این شب بین تمام ایرانیان چه کرد و چه ترک و دیگر اقوام بلوچ و فارس، لر و ترکمن، عرب زبانان ایرانی و همه و همه اقلیتهای باهوش و با همت مذهبی و تمامی ایران تباران ... معمول است.
این جشن از سیستان و کرمان تا آذربایجانها،
از خراسان شمالی تا خوزستان، از گیلان و مازندران تا فارس و بوشهر و تمام این دشت وسیع که ایرانش مینامیم با شوق فراوان و دلبستگی خاص آشکار میشود. ایرانیانی که از دیار خود دور افتادهاند نیز آن را فراموش نکردند و هر کجا هستند آن را برپا میدارند.
این یادواره تشریفاتی گوناگون دارد: بخشی از این تشریفات عمومی و مشترک میان تمام مردم ایران و ملل دیگر آریاییاست و بخشی دیگر خصوصی است.
زیباترین و قدیمیترین آداب این شب آتش افروختن و جستن از آن و شادی کردن در کنار آتش است، زن و مرد، پیر و جوان در صحنخانه، در سر چهارراه وخیابانهای شهر و روستا از روی این اخگرهای افروخته یکی پس از دیگری جستن میکنند و...
هر بار میگویند، زردی من از تو سرخی تو از من، یعنی زردی بیماری و ناتوانی را از من بستان و سرخی، شادابی و تندرستی را که در خود داری به من ببخش.
چنانچه آتش افروزی درون خانه باشد پس از سوخته شدن، خاکستری را که از آتش میماند در خاکاندازی جمع و از خانه بیرون میبرند، آن کس که آن را بیرون برده در بازگشت در میزند و از درون خانه از او میپرسند کیستی؟ از کجا آمدی و چه آوردهای؟ پاسخ میدهد: که منم، از عروسی آمده و تندرستی آوردهام (امروز با زندگی آپارتمانی این مراسم محدودتر شده است). در آیینهای خاص میتوان به کوزهشکستن، آجیل خوردن، فال گوش ایستادن، گره گشایی، آش بیمار ، فال گرفتن و ... که در نقاط مختلف کماکان انجام میشود، اشاره کرد.
کوزه شکستن: این آیین در بسیاری از نقاط ایران معمول است و عقیده دارند بلاها و قضاهای بد را که در کوزه ریختهاند بعد از شکستن آن دفع میشود.
آجیل خوردن: در شب چهارشنبه سوری آجیلخوردن از رسوم و آداب مخصوص است و باید آجیل شور و شیرین باشد.
فال گوش ایستادن: کسانی که حاجتی دارند در این شب نیت میکنند و بر سر رهگذری به فالگوش میایستند، نخستین عابری که گذشت به سخن او توجه میکنند و آن گفته را در استجابت مقصود به فال نیک یا بد میگیرند.
گره گشایی: کسانی که بخت ایشان گره خورده و مشکلی در کارشان رخ داده گوشه پارچهای را گره زده بر سر راهی میایستند و از اولین کسی که گذشت میخواهند آن گره را بگشاید و عقیده دارند گره از کار فرو بسته به این ترتیب باز میشود.
آش بیمار: در خانهای که بیماری باشد باید در شفای او کوشید که بیماری او به سال دیگر که چند روز بعد است نرسد، برای این کار آشی میپزند که به آش بیمار یا آش امام زینالعابدین(ع) معروف است.
قبل از تهیه آش درب منزل همسایهها را میزنند و یا قاشق به ضرب مسین که همراه دارند میکوبند، صاحبخانه باید چیزی که بتوان در آش ریخت یا مقداری پول در آن ظرف بریزد، با آن مواد و پول لوازم آش را تدارک میبینند و آن آش را به بیمار و بقیه را به نیازمندان میدهند و معتقدند این آش هر دردی را شفا میدهد.
و بالاخره یکی از شیرین ترین آداب چارشنبهسوری که بیشتر جنبه بازی و تفریح دارد فال گرفتن با بولوئی (کوزه کوچک دهان گشاد) است، دختران جوان چیزی را که نشانهای از خود آنها باشد در کوزه میاندازند و اشعار مختلفی که بتوان با آن تفال کرد بر قطعه کاغذی نوشته و تا کرده در آن کوزه میریزند و از دختر کوچکی میخواهند دست در کوزه کرده کاغذی را بیرون آورد و یکی از حاضران آن شعر را میخواند و سپس همان دختر یکی از اشیاء را بیرون میآورد، آن شعر فالی است در حق صاحب آن نشانه.
در شهرهای مختلف کم و بیش امروز هم با همه تغییرات بنیادین، بخشی از این مراسم انجام میشود و در بعضی نقاط با آب و تاب بیشتر ...
مثلاً در بعضی از شهرها از روزنهی بخاری یا شومینه طنابی داخل اتاق یا سالن کرده به وسیله آن چیزی را طلب میکنند، صاحب مکان اولین چیزی را که در دسترس دارد به طناب میبندد و طناب را بالا میکشند آن چیزی که به طناب بسته شده است بیانگر پاسخ فال طناب به دست است، مثلا اگر پارهای نان باشد آن را به فال نیک گرفته که وفور نعمت و اگر شیرینی به طناب باشد نشانه شیرین کامی است و مثلا اگر جارویی به آن بسته شود آن را بد و به مفهوم خانه خرابی میدانند.
ناگفته نماند این جشن مانند بیشتر جشنهای ایرانی به ستاره شناسی بستگی دارد و مبدا همه حسابهای علمیتقویمیاست.
ایرانیان بزرگترین حساب گاه شماری جهان را در 1734 سال پیش از میلاد بنیاد نهاده و کبیسه را پدید آوردند (4سال یکبار ماه اسفند 30 روز میباشد - مشابه امسال ) و تاریخهای کهن را درست و منظم نمودند.
براساس منابع مختلف موجود جشن چارشنبهسوری در سال 1331 برای 3683 مرتبه و امسال برای 3747 بار برگزار میشود.
به همه جوانان عزیز که این مراسم و سنت دیرین را با آرامش و شادی و بدون خطر برگزار میکنند سال نو و نوروز باستانی را همزمان با این روز تبریک و شادباش میگوییم.
ضمناً قراری را که جوانان میهنمان به احترام فداکاری آتش نشانان شجاع در دوران خدمتشان با همه کمبودها و عدم استفاده از ترقه و آنچه که ضمن خطر آفرینی، آرامش و آسایش مردمانمان را مختل میسازد از یاد نمیبریم و به روان پاک شجاعان از دست رفته درود میفرستیم .
----------------------------
منابع:
1ـ فرهنگ دهخدا
2ـ سعید نفیسی ـ مجلهی مهر، شمارهی 11، سال اول، شماره 1، سال دوم
3ـ ذ ـ بهروز، تقویم و تاریخ در ایران از رصد زرتشت تا رصد خیام، مهر 1331
4ـ نشریهی شماره 2 انجمن ایران شناسی و شمارهی 15 ایران کوده (1331)
سایر اخبار این روزنامه
ضیاء مصباح
مانور وحدت چپ با سمفونی تفرقه راست
پیام نامه مشایی به رییس جمهور اسبق برای اصلاحطلبان!
نگاه درآمدزایی بلای میراث فرهنگی است
درگذشت ناگهانی علی معلم
یک کارشناس بازار کار در گفتگو با آفتاب یزد تشریح کرد
رئیس مجلس شورای اسلامی:
آنچههاشمی با خود نبرد و برای ایران گذاشت
فراکسیون امید هم از کاندیداتوری حسن روحانی حمایت کرد