روزنامه اعتماد
1397/03/03
استاد پتگر و دوران او
آیدین آغداشلونقاشی معاصر ایران مسیری فشرده و کوتاه شده و انباشته را، از اوایل قرن چهاردهم شمسی آغاز کرد. نقاشی مکتب زنده قاجار، خیلی پیش‌تر از آن، به‌وسیله محمد غفاری (کمال‌الملک) به شیوه هنر واقع‌گرایی اروپای قرن نوزدهم تغییر یافت و او که از ربع آخر قرن سیزدهم هجری قمری نقاش مهم و معتبر دورانش شده بود، این شیوه را ادامه داد و از طریق مدرسه و کارگاهش و شاگردان مستعدش اشاعه داد و تثبیت کرد.
کمال‌الملک در تبعیدی خودخواسته در سال 1319 شمسی در خراسان درگذشت و در فاصله کوتاهی پس از او، حدود پنج شش سال بعد او، این گروه مدرنیست‌هایی که در اروپا تحصیل‌کرده بودند به ایران بازگشتند و نهضت هنر مدرن نیمه قرن بیستم آنجا را تقلید و عرضه کردند و در طول این زمان مختصر، جهش و فشردگی و شتاب، به‌صورت خصلت و موقعیتی غیرقابل‌اجتناب درآمد و در همهمه و غوغای دورانی که در آن چشم‌ها به الگوهای غربی دوخته‌شده بود، از یک‌سو تقلید و نسخه‌برداری از هر سبک و مکتبی که در طول یک‌صد سال در هنر اروپا به‌تدریج و به دنبال هم‌شکل گرفته و پدید آمده بود لازم و واجب به نظر می‌آمد و از سوی دیگر به خاطر فرصت اندکی که در پیش‌رو بود مجال چندانی برای درنگ و خلاقیت اصیل فراهم نیامد و اکنون‌که نزدیک به یک‌صد سال از عمر و تاریخ غربی شدن نقاشی سنتی ایران گذشته است، شاید در نگاهی گسترده بتوانیم به موقعیت خاص آن نظر افکنیم و اوج‌ها و فرودها و کاستی‌ها و حلقه‌های گمشده آن را بهتر و درست‌تر ببینیم و درک کنیم.
جریان اصلی و شناخته‌شده‌ای که نقاشی غربی را به‌تدریج جایگزین هنر سنتی قرن سیزدهم هجری قمری ایران کرد، عموما به کمال‌الملک و شاگردان برجسته‌اش منتسب میشود، اما در تداوم آن تقریبا هیچ‌یک از شاگردان او - به استثناي دو تن- توجهی به مکتب امپرسیونیسم تکمیل‌کننده آن نشان ندادند و به همان شیوه آکادمیک همیشگی‌شان وفادار ماندند و اگر محور جریان‌های هنری رایج در اواخر عمر کمال‌الملک را به مدرسه و شاگردان او منحصر کنیم، شاید چنین به نظر بیاید که در فاصله چند سال میانی آکادمیسم کمال‌الملکی و کوبیسم ضیاءپور و دیگر پیشگامان آن روزها، جریان قابل‌توجه دیگری حضور موثری نداشته است که این نوع جمع‌بندی، البته اصالت و جامعیت ندارد.
از همان اوایل دهه سی شمسی چند جریان موازی در عرصه‌ی هنرهای تجسمی ایران حرکت می‌کردند و هرچند حضور بعضی‌شان، به خاطر تثبیت و گسترش آکادمیسم مکتب کمال‌الملک، چندان محسوس نبود اما قطعا - حتی اگرنه در زمان خود- تاثیر قابل‌توجهی باقی گذاشتند. طبیعتا در این جمع‌بندی، آن بخش و حوزه هنر واقع‌گرای غربی ایرانی مدنظر است چون در سوی دیگر، مکتب نگارگری تجدید حیات یافته و تغییر شکل داده معاصر در کار شکل گرفتن بود و با تاسیس هنرستان‌هایی چون هنرستان تبریز و اصفهان به احیاي هنرهای سنتی توجهی تازه مبذول می‌شد و هنرمندان مهمی چون میرزا آقا امامی در اصفهان و طاهرزاده بهزاد- که از عثمانی به تبریز آمده بود- کارگاه‌های خصوصی خود را نیز دایر کرده بودند.
اما مسیر عمده دیگری که هنر واقع‌گرای غربی را به هنر و فرهنگ ایران آن روزها عرضه می‌کرد از روسیه می‌آمد که خود، از قرن هجدهم میلادی به بعد، به غربی شدن جامعه خود راه داده بود و در مدتی کمتر از یک‌صد سال چنان جا افتاد که نسل پرشمار و پرباری از هنرمندان روس، نوعی رئالیسم روسی را توانستند شکل دهند و در اواخر قرن نوزدهم، ایلیا ریپین و پیروانش، به امپرسیونیسم فرانسوی در حال گسترش علاقه نشان دادند و آثار قابل‌توجهی را در این سبک به وجود آوردند. این نوع امپرسیونیسم روسی در میان هنرمندان ایرانی‌الاصل ساکن روسیه و قفقاز نیز رواج یافت و هنرمندانی از میان آنان - استادانی چون میرمصور و رسام ارژنگی و حبیب محمدی- به ایران آمدند و در تبریز و بعدها در رشت و تهران، کارکردند و به تعلیم روش‌های خود به شاگردان‌شان پرداختند. هنرمندان همین شاخه بودند که مستقلا و بدون پیروی از مکتب کمال‌الملک و شاگردان او امپرسیونیسم روسی- و بعدها رئالیسم سوسیالیسم روسی- را ترویج دادند و هنرمندان جوان‌تری چون پتگرها و عباس کاتوزیان و دیگران را تحت تاثیر تعلیم و دستاوردهای خود قرار دادند.
با تاسیس دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران، تنی چند از شاگردان کمال‌الملک - مانند استاد علی‌محمد حیدریان- و هنرمندان مدرنیستی که از دانشگاه‌های اروپایی فارغ‌التحصیل شده بودند و تعدادی معلمین خارجی: مدرنیسم را در حدی جدی رسمیت بخشیدند و جا انداختند و از سال‌های هزار و سیصد و سی به بعد به نحوی فزاینده همین روش دنبال شد تا دهه چهل شمسی که مکتب‌هایی تلفیقی چون «سقاخانه» و «خط- نقاشی» پدیدار شد که هدف دستیابی به «هنر محلی و ملی مدرن شده» را دنبال می‌کرد که همچنان تا به امروز هم تداوم یافته است.
سایر اخبار این روزنامه
شكست امريكا قطعي است
ازمذاكرات در مورد تلگرام تا توصيه واعظي به جناح‌ها
عشق و خون در 578 روز
استاد پتگر و دوران او
امريكا براي نفوذ در ائتلاف سائرون تلاش مي‌كند: ترس واشنگتن از صدر
دلايل دخالت برخي مسوولان در بازار خودرو: قانونگذار يا قيمت‌گذار
گزارشي از انتخابات هيات‌رييسه مجلس : درخواست كانديداتوري از عارف و پزشكيان
نقد و نظري بركتاب «پيدايش ناسيوناليسم ايراني»: ناسيوناليسمِ نا دَر كجا
ما و سناريوي ترامپ
آل سعود بر سر دو راهي
اقتصاد فرمان نمي‌پذيرد
فصل‌الخطاب
