مذاکرات هلسینکی و چشم‌انداز‌های پیش رو

دکتر صلاح‌الدین هرسنی* - اگر‌چه روابط خارجی روسیه و آمریکا بر سر مسایل منطقه‌ای و بین‌المللی همراه با چالش و معطوف به تنش بوده است‌ اما برخی ناظران مذاکرات هلسینکی و دیدار ترامپ با ولادیمیر پوتین را نقطه عطفی در تاریخ دیپلماسی این دو کشور و همچنین آغاز فصل جدید در روابط این کشور می‌دانند. با همه تفسیر‌ها و تحلیل‌هایی که بابت نزدیکی روابط از رهگذر مذاکرات هلسینکی از ناظران بین‌المللی شده است، اما به نظر نمی‌رسد مذاکرات هلسینکی آغاز ماه عسل مسکو- واشنگتن باشد. این مذاکرات قبل از اینکه استراتژیک باشد، نوعی تاکتیک برای امتیاز‌گیری است. بنابر‌این ماه عسل پوتین و ترامپ موقتی، مقطعی و در دراز‌مدت شکننده و ناپایدار است.
شکنندگی و ناپایداری روابط مسکو- واشنگتن از دلایلی ناشی است؛ اول آنکه بسیاری از نمایندگان کنگره آمریکا، دیدار هلسینکی را اسفبار و مایه خفت و شکست آمریکا خوانده‌اند. به واقع در نگاه قاطبه نمایندگان کنگره آمریکا، دیدار ترامپ با پوتین در هلسینکی شرم‌آور‌ترین و ننگین‌ترین کنشی بود که فقط رییس‌جمهوری‌ چون ترامپ می‌توانست آن را انجام دهد. این اقدام و کنش ترامپ در نگاه برخی از نمایندگان با‌نفوذ کنگره بیانگر آن بوده است که روس‌ها برگ برنده‌ای شخصی، مالی و حتی سیاسی علیه ترامپ دارند. به واقع رمزگشایی از طرز تلقی و نگرش بسیاری از نمایندگان کنگره بیانگر آن است که نگاه دوران جنگ سرد هنوز بر افکار و طرز نگرش این نمایندگان و حتی نخبگان سیاسی آمریکا چیرگی دارد، به این معنی که این نخبگان، روسیه را دشمن شماره یک آمریکا می‌دانند. در سطحی دیگر شواهد نشان می‌دهد که هم پوتین و هم ترامپ به جهت نیاز و رهایی از برخی مسایل مناقشه‌بر‌انگیز تن به چنین مذاکره‌ای داده‌اند. به این ترتیب دیدار هلسینکی نه نقطه عطفی برای از‌سر‌گیری روابط دیپلماتیک مسکو- واشنگتن بلکه بیشتر برای رفع حاجتی است که هم پوتین و هم ترامپ به آن نیاز‌مند بوده‌اند. به این ترتیب‌ هدف پوتین در این مذاکره و مماشات دیپلماتیک تصنعی و البته ساختگی آن بوده که او بخواهد بر سر ماجرای کریمه از غرب امتیاز بگیرد. در همین ارتباط همسویی تدریجی مسکو با تل‌آویو به عنوان هم‌پیمان استراتژیک واشنگتن برای به حاشیه راندن ایران در بحران سوریه بیشتر برای فروپاشی نظام تحریم غرب است. از طرف دیگر همنوایی پوتین با رویکرد‌های ترامپ، بیشتر تلاش برای حضور در مناسبات خاورمیانه در راستای حضور آمریکا در منطقه است و چه بسا ممکن است با تحقق منویات پوتین جهت‌گیری‌های مسکو تغییر یابد و همچون گذشته رویکرد مقابله‌جویانه داشته باشد. در مناقشات منطقه‌ای مانند برنامه هسته‌ای، موشکی وضعیت روشن است. اگرچه مواضع مسکو در این پرونده‌های لرزان و بی‌ثبات است‌ اما همسو با مواضع واشنگتن نیست. نزدیکی ترامپ به پوتین نیز بیشتر برای اتهام‌زدایی است‌ به این معنی که از شائبه مهندسی شدن انتخابش از سوی پوتین تبرئه شود. به همین خاطر است که می‌توان گفت مذاکرات هلسینکی پایان عصر تیرگی در روابط مسکو- واشنگتن نیست.
*مدرس علوم سیاسی و روابط بین‌الملل
S.Harsani.k@gmail.com