آتش‌سوزی هورالعظیم

علی فراهانی*- بخشی از تالاب هورالعظیم که حدود یک‌سوم از آن در ایران و دوسوم در عراق قرار دارد، ماه گذشته در عراق دچار آتش‌‌سوزی شد که آلودگی‌های زیست‌محیطی را برای هموطنان خوزستانی ما به بار آورد و صدها تن را به دلیل مشکلات تنفسی راهی بیمارستان کرد. این اتفاق واکنش‌ تعدادی از مسوولان را به همراه داشت و برخی مقامات دولتی و محلی، آتش‌سوزی در تالاب هورالعظیم را عمدی دانستند. در همان زمان عیسی کلانتری، رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست آتش‌سوزی را صددرصد عمدی ارزیابی کرد و گفت: 13 روز طول کشیده تا دولت عراق اجازه پرواز به هواپیماهای ایرانی بدهد تا نسبت به اطفای حریق اقدام کنند. بنابراین آتش‌سوزی تالاب هورالعظیم پرسش‌ و ابهاماتی را در ذهن تک‌تک ایرانیان به وجود آورده که آیا در صورت اثبات عمدی بودن آتش‌سوزی، دولت جمهوری اسلامی می‌تواند از دولت عراق شکایت و غرامت دریافت کند یا خیر؟
حدود یک ماه از آتش‌سوزی تالاب هورالعظیم سپری شده و تا امروز مسوولان نسبت به آن دست به اقدام قضایی نزده‌اند و دلیل یا دلایل آن هم روشن نیست. شاید طرح شکایت ایران از عراق و طلب خسارت سرنوشتی مانند غرامت جنگ هشت ساله پیدا کند چراکه بعد از 30 از پایان جنگ تحمیلی، روزها به سرعت از یکدیگر سبقت می‌گیرند و از دریافت غرامت جنگی ایران از عراق که به عنوان آغازکننده جنگ بود و طبق معاهدات بین‌المللی باید غرامت پرداخت‌ کند، هنوز خبری نشده است‌ در حالی‌که بارها نمایندگان مجلس به خصوص اعضای کمیسیون امنیت ملی در ادوار گذشته بارها و بارها بر توان پرداخت جنگی عراق به ایران تاکید کرده‌اند. برای بررسی حقوقی آتش‌سوزی تالاب هورالعظیم باید گفت اگر غیرعمدی یا ناشی از حوادث طبیعی باشد بحث پرداخت غرامت عراق به ایران منتفی خواهد شد و نمی‌توان شخص یا اشخاصی را در این حادثه مسوول دانست. اما در صورتی‌که مشخص شود آتش‌سوزی منشا انسانی داشته دو فرض مطرح خواهد شد؛ اول اینکه اگر این منشا انسانی باشد در آن صورت از نظر مدنی باید مطالبه خسارت شود و صلاحیت رسیدگی به آتش‌سوزی تالاب هورالعظیم با دادگاه‌‌های عراق است.
دوم اینکه اگر منشا آتش‌سوزی تالاب هورالعظیم دولت عراق باشد آنگاه این اتفاق موضوعی است که جنبه برخورد قضایی بین‌المللی خواهد داشت و در این رابطه باید مراجع بین‌المللی آتش‌سوزی را قضاوت کنند.مردم و هموطنان خوزستانی و هر شخصی که از آتش‌سوزی تالاب هورالعظیم متضرر شده‌‌ باید بدانند که طرح شکایت افراد حقیقی از دولت عراق قابل رسیدگی نیست زیرا اصل مصونیت دولت‌ها مانع از اقدام قضایی آنها خواهد شد‌ مگر اینکه اتباع و شهروندان ایرانی شکایت‌شان را به دولت متبوع خود ارجاع دهند تا حسب مورد دولت از جانب آنان علیه دولت عراق طرح شکایت کند. اما اگر منشا خسارت از طرف افراد خاصی باشد قطعا شهروندان ایرانی هر یک به فراخور و سهم خودشان حق مطالبه خسارت دارند و در نهایت این دعوی ناچارا باید در محل اقامت خوانده یعنی کسانی که در عراق مرتکب این امر شده‌‎اند طرح شود. در این صورت مردم ایران به خصوص هموطنان خوزستانی می‌توانند رسیدگی به آتش‌سوزی تالاب هورالعظیم و دریافت غرامت را از دولت جمهوری اسلامی علیه دولت عراق یا با طرح شکایت در دادگاه‌های عراق علیه افراد مطالبه کنند‌ که در صورت تحقق شاید این‌بار آتش‌سوزی تالاب هورالعظیم سرنوشتی مشابه غرامت جنگی ایران از عراق پیدا نکند و مردم به حق و حقوق خودشان برسند‌!
*روزنامه‌نگار