روزنامه مردم سالاری
1398/05/06
آیا دیپلماسی بحران فعلی را حل میکند؟ - علی سعادت آذر*
نظام بینالملل همواره عرصه چالش دو دیدگاه متفاوت «حقوق بینالملل» و «سیاست بینالملل» بوده و خواهد بود. در مورد اینکه گفتمان حقوقی مسلط است یا مسیرهای دیپلماتیک و سیاسی کارهای مرتبط با دیپلماسی راه گشای مسایل بینالمللی است، بحثهای نظری فراوانی شده اما واقعیت آن است که گفتمان مسلط بر نظام بینالملل را ماهیت و ساختار روابط آن تعیین ميکند.نظام بینالملل که بعد از جنگ سرد وارد عرصه آنارشیک شده بود امروز بیش از پیش به مدلهای سیاسی «عملگرا» و «فرا عملگر» متکی است .
در این مدلها خروجیهای نتیجه محور ملاک عمل دولتهاست و بازیگران بیش از آنکه اسیر احساسات آرمانگرایانه شوند در چهارچوب «هزینه و فایده» رفتار ميکنند. نهایتا اینکه باید بپذیریم که نظام بینالملل به لحاظ «حقوقی، داوطلبانه» بسته بوده و به لحاظ «سیاسی و دیپلماتیک» باز است.
با این مقدمه باز گردیم به تنشهای موجود در جهان سیاست که موضوع خروج آمریکا از برجام و عواقب آن اگر مهمترین آنها هم نباشد از تأثیرگذارترین موضوعات در تحولات چند ساله جهان بوده است .
برجام یک تعهد حقوقی بینالمللی و چند جانبه بود و خروج آمریکا نشان از شکنندگی ساز و کارهای حقوقی است. اما این به معنی مفید نبودن آن نیست، چرا که ادامه موفقیت و یا به اصطلاح پا برجا ماندن آن به مکانیسمهای دیگری نیازمند است که یکی از آنها عرصه دیپلماسی است. به عبارت دیگر ساز وکارهای حقوقی برای اهداف و منافع ملی لازم است اما هرگز کافی نیست و مکملی چون دیپلماسی فعال ميخواهد.
نکته دیگر دراین است که امضای یک تعهد بینالمللی پایان کار نیست و اتفاقا شروع است و برای رسیدن به منافع مورد نظر درچهارچوب برجام باید از الگوهای دیپلماسی فعال چون چانهزنی، اقناعسازی در خارج بهره برد تا ضمن حفظ چهارچوب حقوقی برجام منافع حاصل از آن به بیشینه ممکن ارتقا یابد.
به هرحال بیش از چهار سال از امضای برجام ميگذرد و درکنار مزایای مادی این توافق دستاوردهایی نیز در حوزههای هنجاری و بین الاذهانی داشته است، این که ایران کشوری قابل مذاکره، قابل اعتماد و پایبند به معاهدات بینالمللی است از دستاوردهای ذهنی بزرگ برجام است، موضوع مهمی که حتی کشورهای باقی مانده در برجام را قانع به ماندن در برجام کرده است.
پنج کشور دیگر طرف ایران در برجام اگر امروز نميتوانند در قالب اینستکس کاری بکنند به خاطر این است که بیش از پیش دچار قائده «هزینه و فایده» در روابط خود با آمریکا هستند. در معمای حفظ برجام و برقراری یک مسیر مالی برای ایران و حفظ رابطه اقتصادی و سیاسی با آمریکا با اتکا به همین قاعده بازی عملگرایی بیش از حد اروپاییهاست.
قواعد حقوقی اجازه خروج از برجام را نميدهد و معادلات سیاسی اجازه دوری از آمریکا را. این نوسان تا جایی ادامه خواهد یافت که قدرت دیپلماتیک یکی از طرفین ماجرا را به یک تعادل برساند این نقطه تعادل جایی است که منافع کسب شده توسط طرفین، دیگری را آزار ندهد و مطمئن باشید محصول چانهزنی، مذاکره، نمایش قدرت و لفاظی است و این دیگر از مسیرهای حقوقی تأمین نخواهد شد.این موضوع را طرفهای باقی مانده برجام هم به خوبی ميدانند پس به اعتقاد بنده «مکانیسم ماشه» دست کم درمیان مدت فعال نخواهد شد، اظهارات فرانسه و سایر شرکای اروپایی به اینکه مکانیسم ماشه فعال نميشود نه از اراده آنها بلکه از ساختار پیچیدهای است که بر برجام حاکم شده است بر ميآید.
اتفاقات یک ماهه اخیر چون آتش سوزی نفتکشها، توقیف کشتیهای تجاری و نفتی، سقوط پهپاد آمریکا و اعزام ناوهای جنگی در منطقه، نمایش قدرت ایران و فشارهای حداکثری آمریکا و مهمتر از همه رفت و آمدهای سیاسی دیپلماتها همگی نشان دهنده تضاد منافع علیرغم وجود یک قائده حقوقی است.
البته با همه این توضیحات باید یادآور باشم که برجام و تنش ایران و آمریکا یک تکه از پازل تضاد منافع درمیان بازیگران فعال است و پیچیدگی و به هم پیوستگی این تضاد بیشتر از آن است که در روابط دو جانبه خلاصه شود، از تنش آمریکا و چین، روابط آینده امارات و عربستان و ترکیه و زیاده خواهیهای رژیم صهیونیستی گرفته تا آرزوهای روسیه در جهان شرق و منافع اروپاییها همه در وضعیت فعلی ایجاد شده سهیماند.
امثال روسیه و چین هم تا زمانی ایران را مستحق منافع برجام خواهند دیدکه منافع خودشان تأمین شود.
بیسمارک ميگفت که معاهدات بدون شمشیر توان حفظ جان حتی یک نفر را هم ندارند. واقعیت این است که در ساختار فعلی نظام بینالملل نیز بدون قدرت، دیپلماسی فعال و عملگرایی نميتوان امید چندانی به منافع ملی بهینه داشت.
* کارشناس ارشد مطالعات منطقهای
از دانشگاه تهران
منبع: خبرآنلاین
پربازدیدترینهای روزنامه ها
سایر اخبار این روزنامه
تحصیل بیش از ۶۰ درصد دانشجویان پزشکی براساس سهمیه
پیام پنهانی که نخست وزیر عراق به تهران آورد - حسن لاسجردی
آیا دیپلماسی بحران فعلی را حل میکند؟ - علی سعادت آذر*
خطاي استکبار و اقتدار ايران - منصور فرزامی
دولت و صداوسیما تعامل خوبی ندارند
تحصیل بیش از ۶۰ درصد دانشجویان پزشکی براساس سهمیه
شورش پشت دروازههای پکن
بابک زنجانی در زندان است
وزارت کشور و شورای نگهبان از انتخابات الکترونیکی استقبال کنند
کاهش تنش با تهران تنها راه لندن برای عبور از بحران
رایزنیهای بن علوی در تهران
حبس ابد برای پهلوان پدیده
حذف یارانه پردرآمدها کلید خورد