پایان بازی برد-برد

امین نائینی‪-‬ زمانی که پس از 10 سال مناقشه، ایران و کشورهای 1+5 برسر اختلافات هسته‌ای به توافق رسیدند و نام برنامه جامع اقدام مشترک را به خود گرفت، یکی از مهمترین مباحثی که در تهران و پایتخت‌های سایر کشورهای این توافق مطرح می‌شد استفاده از کلید واژه «بازی برد-برد» بود. رویکردی که دو طرف یک اختلاف بتوانند به نوعی به مصالحه برسند که هیچ یک خود را بازنده ندانند. هرچند درباره برجام گروه‌هایی در تهران و واشنگتن چنین گزاره‌ای را قبول نداشتند با این حال توافق هسته‌ای به عنوان نقطه عطفی در زمینه حل اختلافات میان ایران و غرب شناخته شد. در مقابل بازی برد-برد، بازی دیگری که در روابط بین‌الملل هواداران بسیاری دارد بازی با حاصل جمع صفر است، یعنی سود یکی قطعا به ضرر دیگری است. موضوعی که در دیدگاه‌های دونالد ترامپ به خوبی ملموس بود که او برجام را توافقی به ضرر ایالات متحده و به سود ایران می‌دانست و در مقابل محافظه کاران در ایران عکس چنین تصوری را داشتند که توافق هسته‌ای یکسره به نفع ایالات متحده است و سودی برای ایران ندارد. بازگشت تحریم‌های آمریکا از سال 2018 و اقدام واکنشی ایران در برداشتن گام‌های کاهش تعهدات هسته‌ای تصمیماتی بود که برجام را از یک بازی برد-برد به بازی با حاصل جمع صفر کشاند.
آخرین تحول در توافق هسته‌ای را باید تصویب پیش نویس بریتانیا، فرانسه و آلمان در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی علیه ایران دانست. در واقع با این اقدام اخیر به محوریت این سه کشور اروپا نیز برای اولین بار در طول توافق نقش خود را تغییر داد و وارد عرصه بازی با حاصل جمع صفر شد. در واقع تصویب قطعنامه اخیر را باید از این جهت مهم دانست که دیگر هیچ یک از بازیگران اصلی برجام این توافق را برد-برد نمی‌دانند. حالا شرایط به پیش از برجام نزدیک و نزدیک‌تر می‌شود و هرکدام از طرفین به دنبال این خواهند بود که سود حداکثری خود را بدست‌آورند و کمترین سود طرف مقابل را برنمی تابند. این روند اهمیت بازیگران اصلی در توافق‌های بین‌المللی را نشان می‌دهد. به رغم اینکه ایران، اروپا، چین و روسیه بعد از خروج آمریکا از برجام توسط ترامپ تاکید کردند که آنها در این توافق می‌مانند اما در عمل خروج ایالات متحده به عنوان یک بازیگر اصلی به مرور ماهیت معادلات در این توافق چندجانبه را عوض کرد. در شرایط کنونی حتی اگر در عمل برجام به پایان نرسیده باشد و بار دیگر همه طرف‌ها بر لزوم حفظ آن تاکید کنند اما در اصل ماهیت این توافق از بازی برد-برد به بازی با حاصل جمع صفر تبدیل شده است. در چنین شرایطی آنچه قابل پیش‌بینی است همکاری نیست بلکه رقابت و جدل ویژگی‌های حاکم بر چنین شرایطی است.