روزنامه شرق
1399/05/30
فرهنگ خیریهای وابسته به دولت و خطرات آن
فرهنگ خیریهای وابسته به دولت و خطرات آن حمید شجاعی- تحلیلگر مسائل اداری در یک یا دو هفته اخیر اظهارات آقای فتاح، رئیس بنیاد مستضعفان، درباره تصرف اموال این نهاد توسط برخی سیاسیون و بازپسندادن آن بازتابها و واکنشهای متفاوتی را در سطح جامعه و همچنین اشخاصی که این املاک را در اختیار گرفتهاند، به وجود آورده است. بهعلاوه این موضوع دستمایه تحلیلها و ارزیابیهای بسیاری از فعالان سیاسی، اجتماعی و رسانهای شده و هرکدام از زاویهای به بررسی آن پرداختهاند. در این یادداشت فارغ از اینکه انگیزهها و انگیختههای مطرحشده در این موضوع چه بوده و چه نتایج، ثمرات و تبعاتی برای طرفین ماجرا بهدنبال داشته باشد، به خطرات دولتسازبودن خیریههای عمومی پرداخته است.گرچه سازمانهای خیریه و مردمنهاد از قدمت و تاریخ طولانی برخوردارند، اما در قرن اخیر بهدلیل ضعف، ناتوانی و کاهش نقش دولت در پرداختن به یکسری از امور عمومی و رفع نیازهای جوامع و همچنین کوتاهی و تمایلنداشتن بازار در ورود به بخشهایی که جنبه سودآورانه ندارد، سازمانهای مردمنهاد و خیریه متعددی با هدف رفع درد و رنج مردم به میدان آمده و وارد عرصه فعالیت عمومی شدهاند. به بیانی وضعیت جهان امروز و بروز مسائل مختلف برآمده از آن مانند جهانیشدن و سیاستهای توسعهای خاص، درحاشیهماندن برخی گروهها و هویتها، مشكلات زیستمحیطی و بهداشتی، همراه با كاهش نقش دولتها و ناتوانی آنها در حل مسائل یا بیتوجهی به اینگونه موارد، فعالان جامعه مدنی و تشكلهای داوطلب را بهعنوان نیروی مؤثر به صحنه آورده و پیگیر مطالبات اجتماعی كرده است. اینگونه سازمانها در پاسخگویی به بسیاری از مشكلات دنیای مدرن و پیگیری خواستهها و مطالبات اقشار مختلف، كمك به توسعه پایدار و ایجاد زمینهای برای مشاركت در توسعه، توانایی زیادی دارند و در واقع ركن سوم جامعه را تشكیل میدهند. مشخصه اصلی این تشکلها در «غیردولتی»، «غیرانتفاعی» و «غیرسیاسی»بودن آنهاست؛ بنابراین این تشکلها بهدلیل برخورداری از ویژگیهای برجستهای مانند داوطلبانهبودن، وابستگینداشتن به دولت و غیرانتفاعیبودن و همچنین توان کافی در شناخت نیازهای گروههای هدف (بهویژه افراد فقیر و کمتوان)، بالابودن انگیزه خدمت، دانش و اطلاعات تخصصی، حرفهایبودن و داشتن سرمایه اجتماعی بالا در بین جامعه از قدرت تأثیرگذاری و نفوذ مؤثری در طراحی، اجرا و پیشبرد اهداف و برنامههای اجتماعی برخوردارند و قادر به ارائه خدمات متعددی از جمله خدمات آموزشی، بهداشتی، توانمندسازی زنان، معلولان و فقرا، حفظ محیط زیست، معطوفکردن توجهات به مسائل و مشکلات اقشار ضعیف و محروم و در نتیجه کمک به رفع تبعیض، نابرابری و ایجاد عدالت اجتماعی را دارند و در کمک به رفع بسیاری از آسیبها و مشکلات اجتماعی نظیر احساس تبعیض و بیعدالتی در بین جامعه مؤثرند.
در ایران پژوهشهای انجامشده نشان میدهد تشکلهای مردمنهاد و خیریه به دلایل مختلف از جمله درونگروهی و بستهبودن و پوششندادن تمام گروهای نیازمند و همچنین سرمایه اجتماعی پایین نهتنها منجر به شکست در پیشبرد اهداف و برنامههایی مانند رفع فقر و محرومیت و برقراری عدالت اجتماعی شدهاند، بلکه احساس تبعیض، شکاف اجتماعی و تضاد بین دولت و ملت را نیز تشدید کردهاند. اصلیترین دلیل افول و کاهش سرمایه اجتماعی این تشکلها را میتوان به سیاسیبودن اشخاص مؤسس و عدم استقلال مالی آنها اشاره کرد. ازآنجاییکه به نظر میرسد افراد صاحبمنصب در قالب و پوشش خیریه به دنبال کسب اعتبار و شهرت سیاسی و اجتماعی باشند و با لابی و نفوذی که دارند بکوشند تا تحت عنوان کارهای خیریه امکانات عمومی را صرف کسب اعتبار سیاسی خود کنند و بهنوعی «رانت شهرت» برای خود و اطرافیان دستوپا کنند، بنابراین در تمام دنیا و از جمله قوانین کشورمان، راهاندازی و فعالیت تشکلهای خیریه را منوط به سیاسینبودن کرده است. دومین علت هم به نداشتن استقلال مالی و وابستگی به دولت برمیگردد. افراد یا تشکلهایی که وابستگی مالی به دستگاههای مختلف داشته باشند، نخواهند توانست انگیزه خیرخواهانه واقعی پیدا کنند و عموما توان خود را صرف رفع محرومیت، فقر و توسعه اجتماعی نخواهند کرد. بر همین اساس اینگونه تشکلهای وابسته وقتی در برابر قضاوت و ارزیابی افکار عمومی قرار میگیرند و با این پرسشها مواجه میشوند که واقعا اگر دلواپس و نگران محرومیت اجتماعی هستید، پس چرا توان و سرمایه مادی شخصی خود را به میدان نمیآورید و مستقل و بدون ارتزاق از دولت فعالیت خیریهای را راهاندازی نمیکنید؟ یا چرا بهجای سرمایهگذاری و فعالیت در مناطق نیازمند و بهشدت محروم مانند سیستان و بلوچستان، جنوب کرمان، هرمزگان، کهگیلویه و بویراحمد، ایلام و... در مناطق شمالی پایتخت یا شهرها و مناطق برخوردار فعالیت میکنید؟
احتمالا پاسخی قانعکننده نخواهند داشت و تا زمانی که پاسخ درخور و شایستهای که بتواند افکار عمومی را قانع کند، به این دو پرسش و پرسشهای مشابه داده نشود، جامعه این «فرهنگ»افکنی را نخواهد پذیرفت و قضاوت عمومی به سمت سوءاستفاده از موقعیت در پوشش تشکلهای خیریهای خواهد بود.
سایر اخبار این روزنامه
ترامپِ پیروز هم با تهران مذاکره نمیکند
سید حسن خمینی در راه پاستور؟
دادسراها مو را از ماست بکشند
از برجام خارج میشدیم همه هزینهها با ما بود
پرداخت پاداش مدیران به خودشان
افشاگری یامینپور و رنجبران علیه هم
عذرخواهی پرویز فتاح از حدادعادل
تقلب کنکور زير چتر كرونا
کلاه گشاد سوئیسی بر سر ایران؟
نه فقط تاج دیگران هم خسارت بدهند
فرهنگ خیریهای وابسته به دولت و خطرات آن
ایران مقابل تصویر آمریکای ترامپ یا بایدن؟
آتشفشانى كه زود خاموش شد