روزنامه ابتکار
1399/06/10
چرا سینمای ایران کمتر به موضوع واقعه کربلا پرداخته است؟ سینما بدهکار عاشورا
گروه فرهنگ و هنر – در طول چند دهه گذشته تعداد فیلم‌های سینمایی و یا سریال‌های تلویزیونی که مستقیما به حادثه کربلا بپردازند بسیار اندک بوده است، تا آنجا که هنوز که هنوز است سریال «مختارنامه» و فیلم «روز واقعه» پای ثابت برنامه‌های تلویزیون در ایام محرم و صفر هستند. اما چرا با وجود اهمیت بسیار بالای واقعه کربلا کمتر کارگردان و نویسنده‌ای به سراغ ساخت چنین فیلم‌هایی می‌روند؟معمولا در تمام جهان، داستان‌هایی با محتوای مذهبی بسیار مورد توجه نویسندگان و کارگردان‌ها قرار می‌گیرد. در غرب فیلم‌های بسیاری درباره پیامبران ساخته شده است اما چرا در کشور ما کمتر به این مهم پرداخته میشود؟ قیام امام حسین(ع) و واقعه عاشورا یکی از کلیدی‌ترین ذخایر فرهنگ شیعی است اما کمتر کارگردانی مستقیما به سراغ ساخت فیلمی با محتوای قیام کربلا رفته است.
تجربه فیلمنامه‌نویسان و کارگردانان سینما و تلویزیون ایران در حوزه ثبت بصری این واقعه محدود به چند نمونه شاخص است. «سفیر» به کارگردانی زنده‌یاد فریبرز صالح را می‌توان مهمترین دورخیز سینمای ایران برای گام نهادن در این مسیر دانست. فیلمی با نقش‌آفرینی فرامرز قریبیان در نقش قیس بن مسهر که در سال ۶۱ مقابل دوربین رفت.
«سفیر» را فراتر از مصداق روایی‌اش، یکی از مهمترین تجربیات سینماگران ایرانی در زمینه ساخت فیلم‌های عظیم یا بیگ‌پروداکشن در سال‌های اولیه پس از انقلاب اسلامی نیز می‌توان قلمداد کرد. فریبرز صالح برای ساخت این فیلم به‌صورت مستقیم به واقعه عاشورا نپرداخته و با دستمایه قرار دادن سرنوشت یکی از سفیران امام، تلاش در بازنمایی انگیزه‌ها و زمینه‌های شکل‌گیری حماسه عاشورا داشته است. این تجربه اما تا سال‌ها در ویترین سینمای ایران یگانه باقی ماند.
بیش از یک دهه بعد بود که شهرام اسدی با فیلمنامه‌ای از بهرام بیضایی یکی از ماندگارترین تجربه‌های بصری را در حوزه روایت واقعه عاشورا، در کارنامه سینمای ایران ثبت کرد. روز واقعه باز هم با تاکید بر شخصیت‌هایی فرضی، بدون ورود به متن حوادث و وقایع روز عاشورا، تلاش در به تصویر درآوردن مضامین و مفاهیم نهفته در فرامتن این حماسه را داشت.
در حافظه بصری ایرانیان اما بی‌تردید تا امروز مهمترین روایت از متن و فرامتن واقعه عاشور را سیدداوود میرباقری به تصویر درآورده است. مجموعه تلویزیونی «مختارنامه» از منظر خط داستانی، صریح‌ترین و مستقیم‌ترین روایت بصری از واقعه عاشورا در عرصه نمایشی ایران نیز محسوب میشود. صراحتی که البته در مواردی موجب جرح و تعدیل این روایت در مرحله پخش هم شد.
کارگردانان سینما و تلویزیون ایران تجربه‌های پراکنده دیگری نیز برای به‌تصویر درآوردن واقعه عاشورا داشته‌اند اما در یک نمای عمومی و بدون در نظر گرفتن تجربه هنوز اکران‌نشده رستاخیز ساخته احمدرضا درویش، باید پذیرفت سه اثر سفیر، «روز واقعه» و «مختارنامه» بیشترین سهم را از حافظه بصری ما از «واقعه عاشورا» به خود اختصاص داده‌اند.
مجید مجیدی، کارگردان فیلم محمد رسول‌الله(ص) در پاسخ این سوال با بیان اینکه اینکه ساخت فیلم درباره امام حسین(ع) جزو آرزوهای اوست گفت: یکی از دغدغه‌های من همیشه این بوده که فیلمی در مورد ساحت مقدس امام رضا(ع) بسازم. ولی واقعیت این است پرداختن به این مقوله‌ها کار خیلی سختی است و احتیاط‌های زیادی برای آن وجود دارد. مثل فیلم احمدرضا درویش که زحمات زیادی برایش کشیدند و البته قطعا اجرشان محفوظ خواهد بود. اما واقعیت این است که به دلیل اهمیت این موضوع و حساسیت‌هایی که هست برای فیلمسازها ورود به این عرصه سخت میشود. برای ساخت همین فیلم محمد رسول‌الله(ص) حمایت‌هایی داشتیم اما کار بسیار سختی بود.
او در نشست خبری رویداد فیلم کوتاه سوگ در خانه افزود: این حوزه و این ایام آنقدر ظرفیت‌های بزرگی در کل دنیا دارد که می‌طلبد چنین جشنواره‌هایی به جشنواره‌های بین‌المللی تبدیل شود. درحقیقت تنها جشنواره‌هایی که میشود عنوان جهانی به آنها داد همین مسائل مربوط به آقا امام حسین(ع) است. هر جای دنیا که بروی نام امام حسین(ع) برایشان آشنا است. مثلا شخصیتی مثل گاندی از امام حسین(ع) به عنوان شخصیت برجسته‌ای نام می‌برد.
مجیدی ادامه داد: خودم در تبت دیدم که در ایام ماه محرم بودایی‌ها چه عشق و علاقه‌ای به خود ایام محرم و به خصوص ساحت مقدس آقا امام حسین(ع) دارند. در شهر در این ایام با پرچم‌هایی که در میان آنها نام حضرت ابالفضل وجود داشت سقایی می‌کردند. وجوه مقدس آقا امام حسین(ع) و یارانش تنها به حوزه دین خلاصه نمی‌شود. فراتر از این حرف‌هاست. به واسطه این منش و رفتار ایام محرم میشود زیبایی‌های این ایام را به دنیا نشان داد.
«رستاخیز»، آخرین فیلمی که در این حوزه ساخته شد، به دلیل همین حساسیت‌هایی که مجیدی از آن سخن می‌گفت در سال ۹۴ تنها پس از یک روز، درپی اعتراض‌های غیر رسمی بخاطر به تصویر درآمدن چهره‌ای از حضرت ابوالفضل(ع) به دستور وزیر ارشاد وقت متوقف شد. بارها درباره امکان اکران مجدد این فیلم بحث‌هایی ایجاد شد اما در آخرین اظهارنظرهای مسئولان مرتبط حسین انتظامی، رییس سازمان سینمایی، گقت که این فیلم در سال ۹۸ مجوز عرضه در شبکه نمایش خانگی را گرفته است و اکران آنلاین آن از نظر سازمان سینمایی مشکلی ندارد. حال این سوال مطرح میشود که اگر اکران این فیلم به صورت اینترنتی مشکلی ندارد، چرا «رستاخیز» نمی‌تواند بر پرده نقره‌ای به نمایش درآید؟ تقی علیقلی‌زاده، تهیه کننده «رستاخیز» در پاسخ به این سوال گفته است: این سوال برای من به عنوان تهیه‌کننده و احتمالا آقای درویش به عنوان کارگردان هم مطرح است و همچنین این موضوع سوال افکار عمومی هم می‌تواند باشد. پاسخ آن چیست؟! یک فیلمی می‌تواند در شبکه نمایش خانگی عرضه شود با سکانس مورد بحث ولی در اکران نمی‌تواند، به ویژه اینکه اکنون وی‌اودی به اجبار و به عنوان یک راهکار ناگزیر، جایگزین اکران سینمایی شده است.
او افزود: برای یادآوری عرض می‌کنم که این بحث به سال ۱۳۹۴ برمی‌گردد، نامه‌ای از وزارت ارشاد برای جلوگیری از اکران فیلم آمد که اعلام کرد تا تامین نظر مراجع تقلید، اکران فیلم تعلیق میشود. حال سوال این است آیا بعد از گذشت پنج سال، نظر آقایان مراجع تامین شده است؟ آیا تشخیص وزارت ارشاد یا نظر آقایان مراجع تغییر کرده است؟ آیا شرایط فرهنگی و اجتماعی کشور باعث این گشایش است؟ من به عنوان تهیه‌کننده فیلم پاسخی به این پرسش‌ها ندارم. فقط می‌دانم وزیر تغییر کرده است و البته ترکیب سهامداران فیلم هم با تغییراتی مواجه شده و بخش عمده فیلم به فارابی تعلق دارد و از برجام فاصله گرفته‌ایم و در سال پایانی دولت هستیم.
اما او گفته است تمایلی به اکران آنلاین ندارد. علیقلی‌زاده دراینباره گفت: ما فعلا تمایلی به اکران آنلاین به مفهوم رایج در کشور نداریم. اگر فیلم «رستاخیز» در شبکه نمایش خانگی به نمایش دربیاید، قطعا برای مخاطب، پس از تماشای فیلم این ابهام به وجود می‌آید که اساسا چرا در این سال‌ها، این فیلم به نمایش درنیامد و چه چیزی مانع نمایش آن شد؟! به هرحال خارج از وضعیت فعلی و کرونا، شروع عرضه فیلم «رستاخیز» با اکران سینمایی در ایران در اولویت ما بوده است.
با وجود صحبت‌های تهیه‌کننده «رستاخیز» شاید پاسخ به پرسش‌های مطرح شده درباره علت ساخته نشدن فیلم‌هایی با موضوع قیام عاشورا مشخص باشد. اما باید این پرسش را از مسئولان مرتبط پرسید که چه چیزی بیش از ثبت این واقعه مهم و تاثیرگذار به شکل تصویری می‌تواند در اشاعه فرهنگ عاشورایی موثر باشد؟
سایر اخبار این روزنامه
چرا سینمای ایران کمتر به موضوع واقعه کربلا پرداخته است؟
سینما بدهکار عاشورا
رضا دهکی
تو برو خود را باش!
رئیس‌جمهوری آینده چه چالش‌هایی را پیش روی خود خواهد داشت؟
دردسرهای دولت سیزدهم
دومین صندوق سرمایهگذاری ETF بازدهی مناسبی خواهد داشت؟
صندوق پالایشی یکم زیر سایه اما و اگرها
آخرین تحولات برجامی بررسی شد
از منتفی شدن مکانیزم ماشه تا بیانیه ایران و آژانس
یک فعال اقتصادی: با یدک‌کشی نام گشایش قصد توجیه رونق اقتصاد را دارند
پنهان‌کاری مشکلات با رمز گشایش اقتصادی
اتهام جدید ترامپ به رقیب دموکرات
نذر اقلام بهداشتی در کاهش آمار بیماری کرونا چه تاثیری دارد؟
ماسک‌های سلامتی جایگزین قیمه‌های نذری
قدردانی رئیس‌جمهوری از هیئت‌ها و عزاداران در رعایت دقیق دستورالعمل‌های بهداشتی
واکسن ساخته شده در دیگر کشورها به فوریت خریداری شود
نخست وزیر ژاپن به دلیل بیماری و جلوگیری از «اشتباه در تصمیم‌گیری‌های مهم» کناره‌گیری کرد
نصرالله: امارات به ترامپ و نتانیاهو خدمت مجانی کرد
پاسخ به اسرائیل حتمی است
