روزنامه ابتکار
1399/06/10
رضا دهکی تو برو خود را باش!
می‌گویند «هرکسی را توی قبر خودش می‌گذارند». خواجه حافظ شیرازی هم در غزلی یادآور میشود که «عیب رندان مکن ای زاهد پاکیزه سرشت، که گناه دگران بر تو نخواهند نوشت، من اگر نیکم و گر بد تو برو خود را باش، هر کسی آن درود عاقبت کار که کشت». این تعابیر، درس‌های فراوانی در رویکردهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و حتی روابط بین‌الملل دارد که می‌تواند راهنمای تعیین مسیر گفتار و رفتار ما باشد.در روزهای گذشته، جدلی شکل گرفت که در آن دو دسته به هم می‌تاختند؛ دسته‌ای عزاداری‌های محرم را به عنوان محملی برای بالا رفتن احتمالی آمار ابتلا به کووید19 در هفته‌های آینده می‌دانستند و دسته دیگر، مسافرت‌های تعطیلی‌های اخیر را پیشاپیش مقصر رشد اعداد کرونایی مطرح کردند. این جدل احتمالا در هفته‌های آینده با هر گونه رشد در آمار کرونا تازه خواهد شد. بسیاری از تضادها و تعارض‌ها هستند که به ورطه «له و علیه» دچار می‌شوند. دوگانه‌هایی که در نقطه‌ای کاملا روبروی هم ایستاده‌اند، در میانه جدل، دنیای پیرامون خود و حتی سایر نقاط مختلف را در قالب همین دوگانه تاویل و تفسیر می‌کنند. چالش دیگر این جاست که به عنوان نشانه‌ای برای بر حق بودن هم از مصادیق و موارد و نه کلیت استفاده می‌کنند؛ چه مثال‌هایشان به نفع خود باشد و چه به ضرر طرف مقابل، پاسخشان به هر انتقادی هم این است که «آن یکی‌ها خودشان فلان طور هستند». در این میان کسانی که جزو هیچ کدام از این دو دسته نیستند یا سمپاتی خاصی به هیچ کدام ندارند و البته با نگاه منطقی به رویدادها نگاه می‌کنند، اغلب باطل بودن این شیوه تعارض و یافت له و علیه و استدلال به نفع خود و علیه دیگری را در می‌یابند. در مثال دو گانه «عزاداری/مسافرت» این واقعیت وجود دارد که در هرکدام از پروتکل‌های بهداشتی رعایت نشود، می‌تواند باعث گسترش شیوع کرونا شود و درصورت بالا رفتن آمار کرونا در ایران، نه همه هر یک از این دو دسته، که کسانی از هر دو دسته هستند که اصول بهداشتی و پروتکل‌های ضد کرونایی را رعایت نکرده‌اند.
نگاه بیرون از دوگانه‌سازی، حتی اگر در یک جدل خاص یکی از طرفین کاملا بر حق و دیگری کاملا باطل باشد هم تحلیل بهتری از حق و باطل بودن آن‌ها می‌دهد و کمک می‌کند که علاوه بر سمپاتی احساسی، با دلایل عقلی و منطقی هم برای نگاه به یک جدل تفسیر ارائه کرد. با این حال حتی این نکته هم اشتباه بودن قرار دادن اجباری هر نگاهی نسبت به یک دو گانه را – حتی اگر کثرت قابل توجهی داشته باشد – از بین نمی‌برد. در میان جدل قرمز و آبی هم کسی وجود دارد که طرفدار نفت آبادان، تراکتورسازی تبریز، ملوان انزلی یا سپاهان اصفهان باشد و البته کسانی هم هستند که اصلا فوتبال دوست ندارند! رویکرد روز دموکراسی و پلورالیستی این فضا را ایجاد می‌کند که برای تفکراتی خارج از دو گانه‌ها و در جای جای طیف‌های گوناگون فکری جا باز کنیم.
دوگانه‌سازی همچنین سازنده خطایی عمدی هم هست که در آن تلاش میشود ضعف‌های یکی در پس ضعف‌های دیگری پنهان شود. بارها به شوخی و جدی از صداوسیما انتقاد شده است که چرا بحران‌ها و چالش‌های در اروپا و آمریکا بسیار بزرگتر از مسائل داخلی به نمایش کشیده می‌شوند و البته در مقابل قیاس مستقیمی میان دستاوردها وجود ندارد. یا در مثالی دیگر دولت فعلی همواره تلاش دارد عملکرد بد دولت قبل یا جریان سیاسی مخالف را سپری برای انتقادها به عملکرد از خود کند. این روش تبلیغی و اقناعی، هر چند سال‌هاست که استفاده میشود و موثر هم بوده است، اما در صورتی که جامعه با سواد رسانه‌ای و آگاهی نسبت به منطق کلام با آن برخورد کرده، بی اثر خواهد شد. هر چند در این میان هم اغلب دو قطب مخالف سعی می‌کنند با برچسب تعارض زدن راه چنین آگاهی‌هایی را هم ببندند.
درنهایت اما باید یک نکته دیگر را هم اشاره کرد؛ هر چند هر جریانی مسئول نیک و بد رفتار خود است، اما در قضاوت درباره آن رفتار باید هم چگونگی آن و هم تاثیر بر خارج از فضای خودی و غیرخودی را هم بررسی کرد. به طور خاص، در مورد این اثرگذاری فراتر از دو نگاه، باید دانست که بسیاری از رفتارها، بر محیط اطراف فارغ از هر نگاهی اثرگذارند. چنان که اگر مثلا در همین مورد کرونا بررسی کنیم، ماسک نزدن یک فرد، هر چند عملی فردی است، اما اثر جمعی دارد و می‌تواند با اثرگذاری بر ابتلای دیگر و توسعه زنجیره و درخت کرونا باعث افزایش چالشی عمومی شود. در نتیجه، هر چند باید هر کسی «خود را باشد» اما باید حواسش باشد که اگر رفتار و گفتاری دارد که خارج از دوگانه‌ها را هم درگیر می‌کند، طبیعتا مسئول است و اگر نیست، خود یک پوئن منفی برایش خواهد بود.
سایر اخبار این روزنامه
چرا سینمای ایران کمتر به موضوع واقعه کربلا پرداخته است؟
سینما بدهکار عاشورا
رضا دهکی
تو برو خود را باش!
رئیس‌جمهوری آینده چه چالش‌هایی را پیش روی خود خواهد داشت؟
دردسرهای دولت سیزدهم
دومین صندوق سرمایهگذاری ETF بازدهی مناسبی خواهد داشت؟
صندوق پالایشی یکم زیر سایه اما و اگرها
آخرین تحولات برجامی بررسی شد
از منتفی شدن مکانیزم ماشه تا بیانیه ایران و آژانس
یک فعال اقتصادی: با یدک‌کشی نام گشایش قصد توجیه رونق اقتصاد را دارند
پنهان‌کاری مشکلات با رمز گشایش اقتصادی
اتهام جدید ترامپ به رقیب دموکرات
نذر اقلام بهداشتی در کاهش آمار بیماری کرونا چه تاثیری دارد؟
ماسک‌های سلامتی جایگزین قیمه‌های نذری
قدردانی رئیس‌جمهوری از هیئت‌ها و عزاداران در رعایت دقیق دستورالعمل‌های بهداشتی
واکسن ساخته شده در دیگر کشورها به فوریت خریداری شود
نخست وزیر ژاپن به دلیل بیماری و جلوگیری از «اشتباه در تصمیم‌گیری‌های مهم» کناره‌گیری کرد
نصرالله: امارات به ترامپ و نتانیاهو خدمت مجانی کرد
پاسخ به اسرائیل حتمی است
