روزنامه خراسان
1399/06/17
رد پای ناپلئون در روزنامه خراسان عصر مشروطه!
جواد نوائیان رودسری – نخستین شماره روزنامه خراسان، با مدیریت سیدحسین اردبیلی، روز پنج‌شنبه، 25 صفر سال 1327 برابر با 27 اسفندماه سال 1287، در مشهد منتشر شد؛ روزنامه‌ای متعلق به مشروطه‌خواهان که می‌خواست در گیرودار استبداد صغیر و بلوای پس از به‌توپ بسته‌شدن مجلس شورای ملی به دستور محمدعلی‌شاه، در دوم تیرماه سال 1287، چراغ مشروطه‌طلبی را در مشهد و ایضاً در خراسان، زنده نگه دارد. روزنامه خراسان دوره اول، پل ارتباطی مشروطه‌خواهان خطه توس با دیگر نقاط ایران بود و در تمام 24 شماره آن، گزارش‌ها، اعلامیه‌ها و اخبار فعالیت طرفداران مشروطه در دیگر بلاد را در قالب تلگراف خبری یا متن کوتاه منتشر می‌کرد. افزون بر این، روزنامه خراسان محل نخستین تکاپوهای مطبوعاتی بزرگانی همچون ملک‌الشعرا بهار هم محسوب می‌شد که پیشتر، در همین صفحه، به صورت مبسوط درباره آن و نیز ارتباط دوره اول انتشار روزنامه و دوره دوم آن که از تیرماه سال 1328 آغاز شد، اطلاعاتی را ارائه کرده‌ام.ورود روزنامه به فاز درآمدزایی
نخستین دوره روزنامه خراسان، ابتدا به صورت زیرزمینی منتشر شد و البته، روند انتشار منظمی نداشت. گزارشی که زنده‌یاد ملک‌الشعرا بهار در جلد نخست «تاریخ مختصر احزاب سیاسی» آورده‌است، نشان می‌دهد که دست‌‌اندرکاران این روزنامه، دست‌کم در ابتدای کار، جرئت عرضه آشکار آن را نداشتند و حتی نام مدیر نیز، با عنوان موهوم «رئیس‌الطلاب» در صفحه اول درج می‌شد. با وجود این، مدتی بعد از انتشار روزنامه، در 23 فروردین سال 1288، هنگامی که شماره ششم آن در اختیار مخاطبان قرار گرفت، برای نخستین‌بار، آدرس دفتر آن، در صفحه چهار چاپ شد که پل ارتباطی مخاطبان و تحریریه روزنامه بود: «اشخاصیکه مایل باشتراک جریده «خراسان» هستند عنوان و آدرس خود را باداره بفرستند تا نامشان در دفتر اداره ثبت و شماره‌های جریده برای آنها مرتباً ارسال شود مرکز کلیه رجوعات اداره در بالاخیابان «مطبعه طوس» است».
درج آگهی جلب مشترک نشان می‌دهد که اوضاع مشهد در آن ایام، به‌تدریج تغییر کرده‌بود و می‌شد به‌صراحت از محل انتشار روزنامه سخن گفت. مطبعه یا همان چاپخانه «طوس» که زیرنظر «میرمرتضی موسوی» فعالیت می‌کرد، از همان ابتدای کار، چاپ روزنامه را برعهده داشت و انتشار آدرس، در واقع فاش‌کردن مکان انتشار بود. بعد از این اتفاق، محتوای روزنامه هم دچار تغییر شد؛ به این معنا که مقالات و متون پرتکلّف ادبی، جای خود را به نثر روان و اشعار عامیانه و نوشتارهای مردم‌پسندی مانند مقالات بهداشتی و تربیتی داد تا با جلب مخاطب، شمارگان روزنامه افزایش یابد و درآمد آن بالا برود. این رویکرد را می‌توان به تصمیم جدی مدیران روزنامه برای درآمدزایی در شرایط ضعف طرفداران استبداد در مشهد، تعبیر کرد که در فرصتی دیگر، درباره جزئیات و مستندات آن، اطلاعاتی را به شما همراهان و دوستداران روزنامه خراسان تقدیم خواهم کرد.
جذب نخستین آگهی
جذب و انتشار آگهی، یکی از اصلی‌ترین منابع درآمد روزنامه‌هاست. خراسان دوره اول نیز، نمی‌توانست از این مهم چشم بپوشد. انتشار نشانی دفتر روزنامه، درواقع نوعی چراغ‌سبز به کسانی بود که مایل بودند در خراسان آگهی منتشرکنند. طولی نکشید که سفارش چاپ نخستین آگهی داده شد؛ سفارش‌دهنده، کسی نبود جز «آقا نوروزعلی تاجر کتابفروش طهرانی». از شخصیت و زندگی وی اطلاعات زیادی در دست نداریم؛ اما با توجه به سفارش‌دادن آگهی به روزنامه خراسان، می‌توان فهمید که وی در زمره مشروطه‌خواهان شهر مشهد بوده‌است. ظاهراً آقانوروزعلی اصالتی تهرانی داشت و در مشهد، حجره‌ای را در صحن عتیق(انقلاب فعلی) حرم رضوی اجاره کرده و به کتاب‌فروشی مشغول بود. روز دوشنبه، 28 ربیع‌الاول 1327 (30 فروردین 1288)، روزنامه خراسان در هشتمین شماره خود، نخستین آگهی را که تبلیغ کتاب تاریخی مدنظر آقانوروزعلی بود، در صفحه چهار منتشر کرد: «اعلان؛ تاریخ «سنت‌هلن» از تواریخ متعلقه بناپلیون اول امپراطور مشهور فرانسه که بهترین تاریخی است که در عهد ناپلیون اول تألیف شده و شامل فوائد مهمه میباشد و بکار خاص و عام میاید تألیف «کنت دلاسکار» ترجمه شاهزاده علیخان بتازه‌گی از طهران رسیده در صحن عتیق حجره آقانوروزعلی تاجر کتابفر[و]ش طهرانی بقیمت مناسب بفروش میرسد». نکته جالب توجه این‌جاست که در همین شماره، یعنی شماره هشتم روزنامه، برای نخستین‌بار شعر مشهور ملک‌الشعرا بهار، «با شَهِ ایران ز آزادی سخن گفتن خطاست؛ کار ایران باخداست» هم، به زیور طبع آراسته شد.
اهمیت این سند تاریخی
اهمیت آگهی انتشار ترجمه کتابی درباره تاریخ زندگی ناپلئون بناپارت، از دو نظر حائز اهمیت است؛ نخست این‌که نشان می‌دهد رویکرد مدیران روزنامه، از ابتدای کار، توجه به مباحث فرهنگی و اهتمام به انتشار مطالبی بوده که در بالابردن سطح اطلاع آحاد جامعه مؤثر باشد؛ در واقع روزنامه خراسان از زمان شروع فعالیت، بیشتر مؤسسه‌ای فرهنگی بود تا خبری. دوم این‌که فروش کتاب تاریخ «سنت‌هلن»، نشان‌دهنده ذائقه طیف باسواد در جامعه آن روز است؛ می‌توان گفت که در سایه انقلاب مشروطه، توجه مردم به تاریخ جهان، به ویژه آغاز و انجام انقلاب‌های مشهور، مانند انقلاب کبیر فرانسه، افزایش یافته و اشتهای اهالی کتاب برای مطالعه چنین آثاری زیاد شده‌بود؛ از این لحاظ، توجه به موضوع نخستین آگهی منتشرشده در روزنامه، می‌تواند به پژوهشگران و علاقه‌مندان این دوره تاریخی و به‌طور اخص، تاریخ مشهد در دوره مشروطه، در شناخت فضای فرهنگی آن عصر کمک کند.
سایر اخبار این روزنامه
مصاف سخت پای دماوند و هیرکانی
دولت باید خدمات پایه را در شبکه ملی اطلاعات انجام دهد
تحقیر صرب ها در کاخ سفید
ادامه فعالیت دادگاه ویژه اقتصادی با اصلاحات جدید
جهاد خانه‌سازی در مرز «جرگلان»
11 هزار حریق در جنگل ها و مراتع طی 7 سال
انتخابات آمریکا و چرایی تکرار ادعای دخالت خارجی
خــودرو گرمی چند؟!
تجربه جهانی بازگشایی مدارس
تکرار فاجعه در تونل سیاه
رد پای ناپلئون در روزنامه خراسان عصر مشروطه!
