روزنامه آرمان ملی
1399/09/18
آخرين فرصت تهران برای حفظ قطر
آرمان ملي- اميد کاجيان: درکنار پيوستن کشورهاي عربي به صلح ابراهيم، که در آن کشورهاي امارات و بحرين به عنوان پيش‌قراولان اين صلح و با ميانجيگري آمريکا به عادي‌سازي روابط با اسرائيل پيوستند و البته ساير کشورها مانند سودان و عمان نيز خواهان طي همين مسير هستند و در اين ميان کار به‌جايي رسيده که موضوع ديدارهاي محرمانه بنيامين نتانياهو و بن‌سلمان نيز مطرح شده است، اکنون از سويي ديگر موضوع بهبود رابطه قطر با عربستان و چند کشور عربي ديگر که سه سالي هست به شدت به تنش گراييده شده بود، مطرح مي‌شود. در اين سه سال اين کشورهاي عربي به تحريم و محاصره قطر پرداخته و براي اين کشور شروط 13گانه تعيين کرده بودند.اما اکنون از صلحي خبر مي‌رسد که قرار است به تنش‌هاي چند ساله پايان دهد. وزارت خارجه قطر اخيرا از توافق احتمالي صلح با چهار کشور عربي متخاصم به عنوان تضميني براي برقراري امنيت در منطقه ياد کرده است. لولوه الخاطر در مصاحبه با شبکه آناتولي صلح ميان قطر و کشورهاي منطقه را پيروزي براي همگان توصيف کرده و گفته است حل بحران ميان قطر با عربستان، بحرين، امارات و مصر به مثابه بردي همگاني خواهد بود. اين ديپلمات ارشد قطر افزوده که توافق صلح ميان کشورهاي عربي، ضامن وحدت ملت‌ها، امنيت منطقه و حفظ حق حاکميت هر کشوري است.ماجراي اختلاف از کجا شروع شد؟
روابط ميان چهار کشور عربي با قطر از 2017 با قطع کامل روابط ديپلماتيک عربستان سعودي، مصر، امارات متحده عربي و بحرين با اين کشور وارد دوره بحراني خود شد. اين کشورها نه‌تنها در اين مدت روابط ديپلماتيک خود را با قطر قطع کرده‌اند بلکه به صورت زميني و هوايي نيز قطر را تحت محاصره قرار داده‌اند. آنها همچنين اين کشور را به حمايت از گروه‌هاي تروريستي از جمله اخوان‌المسلمين متهم کرده‌اند. وقتي عربستان گفت همه تماسهاي زميني، دريايي و هوايي با قطر را قطع مي‌کند باقي کشورهاي وابسته و پيوسته به عربستان (يعني امارات و بحرين و... ) هم دست به اين اقدام زدند. اين کشورها حتي از اتباع خود خواسته‌اند از سفر به قطر يا اقامت در آن يا حتي عبور از داخل مرزهاي آن خودداري کنند. قطر هم در واکنش متقابل از اين تصميم ابراز تاسف و اعلام کرده است تلاش مي‌کنيم اقدامات چهار کشور «مصر، عربستان سعودي، امارات و بحرين» براي تاثير بر جامعه و اقتصاد قطر را خنثي کنيم. اين اقدامات غيرقابل توجيه و بر پايه ادعاهاي بي‌اساس است. اما درحالي‌که کشورهاي عربي به رهبري عربستان سياست‌هاي اعمال فشار به قطر را، که يکي از دلايلش حمايت از ايران و اخوان‌المسلمين بود، در دستورکار داشتند، از سويي ديگر همان موقع بسياري اين موضوع را فرصتي طلايي براي ايران و نزديکي هرچه بيشتر دو کشور به هم توصيف مي‌کردند. ايران در شرايط محاصره قطر تنها کشوري بوده است که از بعد سياسي و اقتصادي و حمل‌و‌نقل مي‌توانسته اين کشور را بيشتر از هر کشور ديگري مورد حمايت قرار دهد؛ موضوعي که البته در زبان مقامات مختلف قطري هم در همان دوره شنيده مي‌شد .ايران نيز دوست داشت تا اين رابطه نزديک و نزديک‌تر شود؛ اين را در کلام ظريف و ساير مردان ديپلماسي ايران مي‌شد ديد.البته خيلي‌ها مي‌گفتند تنش ميان رياض و دوحه دلايل مختلفي دارد؛ يکي از آنها رويارويي اين دو کشور در خصوص هدايت جهان عرب و درگيري‌ها‌ي يمن، بحرين، سوريه و... و اختلافات اين دو کشور در آنجاست. نمايندگي سياست‌هاي آمريکا در منطقه هم يکي از ديگر اختلافات بود، به اين معنا که هر کدام از کشورها مي‌خواهند نقش بيشتري در اين خصوص داشته باشند. يکي از حوزه‌هاي ديگر رقابت عربستان و قطر در بخش رسانه بوده است تا جايي که عربستان خواهان تعطيلي شبکه الجزيره به عنوان يکي از شروطش براي عادي‌سازي رابطه شد. قطري‌ها سعي کرده‌اند که در حوزه رسانه، گوي سبقت را از عربستان بربايند و سعودي‌ها از اين مساله مي‌ترسيدند. بخش ديگري از رقابت اين دو کشور به عرصه علمي مربوط مي‌شد. قطري‌ها با ساخت مجتمع بزرگ دانشگاهي با همه دانشگاه‌هاي معتبر دنيا قراردادهايي بسته‌اند مبني بر اينکه جوانان عرب در قطر درس بخوانند و مدرک خود را از دانشگاه‌هاي معتبر دنيا بگيرند؛ در شرايطي که عربستان خود را متولي علوم ديني سلفي مي‌دانست.اما درنهايت، اوج تغيير گفتمان‌ها و آغاز تحريم‌هاي قطر از سوي کشورهاي عربي در آن سال به اظهارات منتسب به وزيرخارجه قطر مربوط مي‌شود که در آن به دفاع از ايران و حزب‌ا... لبنان پرداخته و از اعمال فشارهاي کشورهاي عربي انتقاد کرده بود؛ اظهاراتي که شبکه الجزيره هم آن را پخش کرده است. هرچند کمي بعدتر اين اظهارات تکذيب و اعلام شد که سايت وزارت خارجه اين کشور هک شده بود و اينها حرف‌هاي آقاي وزير قطري نبوده است. با اين حال همان موقع عربستان سفيرش را فراخواند. البته پيشتر هم خبرهايي تاييدنشده از سوي روزنامه عکاظ منتشر شده بود که وزير خارجه قطر در سفر غير‌رسمي خود به عراق با سردار شهيد سليماني ديدار داشته است. تماسهاي تلفني آن زمان امير قطر با رئيس‌جمهور ايران، نيز بار ديگر تئوري فاصله گرفتن اين کشور از کشورهاي عربي و نزديک شدنش به ايران را مطرح کرده است.حب و بغض کشورهاي عربي نسبت به رابطه نزديک با ايران زماني بيشتر مشخص شد که آنها شروط 13گانه‌اي براي قطر در راستاي رفع تحريم‌هايشان تعيين کردند؛ شروط 13گانه‌اي که قطع روابط با ايران و حزب‌ا...، يکي از آنها بود. اين 13 شرط به اين طريق اعلام شد:1- قطع روابط ديپلماتيک با ايران، 2-اخراج افراد مرتبط با ايران حاضر در قطر، 3- روابط تجاري با ايران در چارچوب تحريم‌هاي آمريکا، 4- برچيدن پايگاه نظامي ترکيه در خاک قطر، 5- قطع حمايت از حزب‌ا...، 6- قطع حمايت از اخوان‌المسلمين، 7- قطع حمايت از القاعده، 8- قطع حمايت از داعش، 9- تعطيلي کامل شبکه الجزيره،10- تابعيت ندادن به شهروندان عربستان، مصر، بحرين و امارات، 11- انتشار ليست اپوزيسيون‌هاي حمايت‌شده در چهار کشور فوق، 12- تحويل دادن اشخاص تحت‌تعقيب کشورهاي فوق به اتهام اقدامات تروريستي و 13- پرداخت مبلغي معين (رقم آن اعلام نشده بود)!
آن فرصت چه شد؟
بسياري از کارشناسان محاصره و تحريم قطر را در همان دوره فرصتي بي‌نظير براي ايران توصيف مي‌کردند. آن موقع خيلي‌ها به ظرفيت‌هاي قطر در اين شرايط براي ايران نيز مي‌پرداختند، مثلا «قطر ايرويز» با آن پتانسيل هواپيمايي که در اختيار دارد تقريبا به اندازه کل ناوگان همه شرکت‌هاي هواپيمايي فعال ايران است و درآمد آن سالش حدود 10ميليارد دلار بود. چند سال قبل‌تر از آنکه آسمان اوکراين ناامن شود ايران توانست پروازهاي بين‌المللي را به آسمان خودش بکشاند. از اين راه ايران درآمدي حدود 50ميليون دلار براي خودش پيش‌بيني کرده بود. بسياري مي‌گفتند اکنون با باز بودن تنها راه هوايي قطر به ايران با شرکت هواپيمايي عظيمي روبه‌رو خواهيم بود که گفته مي‌شد دريافت هزينه خدمات ترافيک هوايي و عبور سالانه نزديک به 165هزار پرواز بين‌المللي قطر از آسمان ايران مي‌تواند کل کشور را متحول کند. اين تنها نمونه‌اي از فرصت‌هايي بود که در آن دوره از آن براي ايران ياد مي‌شد، به خاطر همين خيلي‌ها مي‌گفتند الان موقعيت خاصي در زمينه تجارت و درآمد براي تهران بازشده است.قطر اما در عين حال مي‌دانست که تداوم اين تحريم‌ها از سوي کشورهاي عربي به ضررش تمام خواهد شد. براي همين در کنار نزديکي‌اش با ايران به فکر راه‌حلي براي بحران موجود هم بود، چرا‌که با اين شرايط بسياري مي‌گفتند، امير قطر که خود با کودتايي نصفه و نيمه عليه پدر(!) - در زماني که پدر در فرانسه به سر مي‌برد- قدرت را در دست گرفته اکنون در خطر يک کودتا عليه خودش است.از طرفي قطر نفع خود را در اين موضوع مي‌ديد که با همه قدرت‌هاي منطقه و فرامنطقه کنار بيايد.حالا چند سال از تنش ميان قطر و کشورهاي عربي مي‌گذرد. البته دوستي ايران و قطر هم در اين مدت تداوم داشته اما اکنون پرسش اين است که با شنيدن خبرهايي مبني بر بهبود رابطه قطر با اين کشورهاي عربي آيا ايران توانسته از آن فرصت سه ساله استفاده کند، قطر کدام‌يک از شروط 13گانه کشورهاي عربي را پذيرفته که اکنون ماجراي صلح پيش آمده يا کشورهاي عربي از کدام شروط گذرکرده‌اند که راضي به صلح با قطرند؟ صلح قطر با کشورهاي عربي چه تهديدهايي براي ايران دارد؟
تغيير تاکتيکي بن سلمان
حسن هاني‌زاده کارشناس مسائل خاورميانه در اين باره به آرمان ملي مي‌گويد: عربستان با پيروزي جو بايدن از زواياي مختلف احساس نگراني مي‌کند.جو بايدن نگاه منفي نسبت به حاکميت محمد بن سلمان و تيم وي دارد و اساسا دموکرات‌ها به حکومت بن نائف چشم دوخته‌اند و نه او. بنابراين ممکن است با ورود بايدن پرونده‌هاي زيادي از جمله قتل خاشقچي، تجاوز پنج‌ساله به مردم يمن و مساله حادثه 11 سپتامبر بازگشايي شود. باج 500ميليون دلاري به ترامپ هم از جمله چيزهايي است که دموکرات‌ها از ياد نبرده‌اند. وي مي‌افزايد: به همين دليل بن‌سلمان تلاش دارد با تغييرات تاکتيکي چاشني امني براي خود ايجاد کند، از اين رو دو اتفاق بعد از پيروزي بايدن رخ داده است؛ يکي از آنها از سرگيري رابطه عربستان با قطر است و بن‌سلمان، «کوشنر» داماد ترامپ را براي اين کار پيش‌قدم کرد. بن سلمان که از سويي ديگر سايه بن نائف را بر سر خود مي‌بيند پيامي براي رجب اردوغان ارسال کرده که اگر اردوغان اسناد قتل خاشقچي را به آمريکا ندهد با ترکيه رابطه برقرار خواهد کرد.هاني‌زاده مي‌گويد: در چنين شرايطي قطر هم که موقعيت خوبي را براي از سرگيري رابطه با کشورهاي عربي پيدا کرده از صلح استقبال مي‌کند. اما قطر هم مي‌داند اين اقدام عربستان حرکتي تاکتيکي است، بنابراين رابطه با ايران و ترکيه را نيز حفظ مي‌کند.اين کارشناس مسائل خاورميانه در پاسخ به اينکه آيا ايران از فرصت چند ساله اخير به نفع خود توانسته بهره‌برداري کند پاسخ مي‌دهد: از بعد اقتصادي تحريم‌ها مانع خيلي مسائل شده اما از بعد سياسي قطر هميشه ازجمله کشورهايي مي‌تواند باشد که از ايران حمايت کند و با توجه به حضورش در شوراي همکاري خليج‌فارس اين شورا را به نفع ايران دو قطبي کند. البته از بعد اقتصادي نيز به هر روي تلاش‌هايي براي بهره‌برداري صورت گرفته است. در هرصورت قطر مي‌داند ايران جايگاه مهمي در منطقه دارد و البته نمي‌توان تمام و کمال روي عربستان حساب باز کرد.
سایر اخبار این روزنامه
اصولگرايان با یک ميني‌بوس نامزد انتخاباتي!
بازگشت عادل به فردوس فوتبال
آخرين فرصت تهران برای حفظ قطر
یک بام و دو هوای واردات خودرو در بودجه ۱۴۰۰
بایدن نمی‌تواند یک‌شبه به برجام بازگردد
مجلس منافع ملی را دنبال کند
تاوان اظهارات نسنجیده در حوزه سیاست خارجی
ورود سازمان بازرسی برای پیگیری مقصران
سیل‌ها ما را به کجا می‌برند؟!
شورای امنیت ملی درمقابل تحمیل منافع جناحی
نگاهی به ارز دولتی و یارانه‌ها در بودجه ۱۴۰۰
سیل‌ها ما را به کجا می‌برند؟!
هزینه‌‌کرد جرایم باید ملموس باشد
