سامانه جامع حمایت از دوچرخه‌سواران

علی علی‌پور فلاح پسند‪-‬ نقش پررنگ استفاده از دوچرخه در ارتقاء سلامت جسم و روان شهروندان از بدیهیات پذیرفته شده جوامع مترقی است. با وجود این، اقدامات اتخاذ شده برای توسعه دوچرخه‌سواری همگانی در تمامی کشورها و شهرها یکسان و به یک میزان انجام نمی‌شود. اگر شهر تهران را که از زیرساخت‌ها و امکانات بالاتری نسبت به سایر شهرهای کشور برخوردار است ملاک ارزیابی قرار دهیم کاملاً واضح است که دیدگاه تصمیم گیرندگان به ارتقاء سطح دوچرخه‌سواری همگانی عموماً کوتاه مدت و مقطعی می‌باشد. یکی از علل کمبود امکانات و زیرساخت‌های دوچرخه‌سواری را می‌توان، عدم تدوین برنامه‌های میان مدت و بلند مدت برای کسب سطح قابل قبول استفاده از دوچرخه در سفرهای
درون شهری برشمرد. برای تدوین چنین برنامه‌ای باید عارضه‌یابی‌های
لازم در مورد کمبودهای موجود صورت گیرد. برای انجام چنین فرایندی باید مراحلی همچون: ارزیابی‌های اولیه، نگارش و اجرای برنامه ها، تعامل میان دستگاه‌های اجرایی و قانون‌گذار با یکدیگر و شهروندان طی شوند.
اقداماتی همچون توسعه مسیرهای مختص دوچرخه‌سواران، انعقاد تفاهم نامه‌ها با شرکت‌ها برای خدمات اجاره دوچرخه و حرکت‌های نمادینی همچون تعیین روزهای خاص در هفته و استفاده از بیلبوردهای شهری و رسانه‌های اجتماعی برای اطلاع‌رسانی و ترویج فوائد دوچرخه‌سواری را می‌توان از مجموعه برنامه‌های دولت برای ارتقاء سطح دوچرخه‌سواری همگانی دانست که نتایج مثبت آن‌ها غیرقابل چشم‌پوشی است. اگرچه، برای رسیدن به نقطه‌ای که دوچرخه به عنوان پرکاربردترین وسیله نقلیه در ترددهای شهری مورد استفاده قرار گیرد، باید برنامه‌های جامعی که به مقتضای موقعیت جغرافیایی مورد نظر تهیه و اطلاعات آن از پایین به بالا گردآوری شده اند، اجرا گردند. به نظر می‌رسد، در تخصیص و صرف بودجه، طرح‌ریزی و اجرای برنامه‌ها و بررسی و به روزرسانی طرح‌ها، کم‌تر توجهی به نظرات شهروندان در رابطه با نقاط ضعف و قوت موجود شده باشد؛ که دلیل اصلی بروز این مشکل را می‌توان فقدان بستر برقراری ارتباط متمرکز و مستمر با شهروندان برشمرد. عدم وجود بستری که از آن طریق دوچرخه‌سواران کنونی و یا شهروندانی که تمایل به استفاده از دوچرخه به عنوان وسیله حمل و نقل شهری دارند، توانایی انتقال نظرها، پیشنهادها و انتقادات خود را به مسئولین ذیربط داشته باشند، ضعفی است که با حل آن می‌توان به توسعه مستمر و بلند مدت دوچرخه‌سواری همگانی در کشور امید داشت. هم اکنون نهادی تحت عنوان کمیته دوچرخه‌سواری همگانی که زیر مجموعه انجمن ورزشهای طبیعی فدراسیون ورزشهای همگانی جمهوری اسلامی ایران است متولی امور مربوط به دوچرخه‌سواری همگانی در کشور می‌باشد. فدراسیون ورزشهای همگانی که سرپرسی کمیته دوچرخه‌سواری همگانی را بر عهده دارد، خود زیر نظر وزارت ورزش و جوانان اداره می‌شود. ماموریت کمیته دوچرخه‌سواری همگانی توسعه و رایزنی بین اقشار، سازمانها و نهادهای دولتی و غیردولتی جهت توسعه مصرف دوچرخه میان شهروندان، شاغلین و محصلین و همچنین توسعه زیرساختهای شهری (معابر، اماکن و تجهیزات)... بواسطه اجرای طرح‌های عمرانی، فرهنگی، هنری، سمینارها و دوره‌های آموزشی از طریق کمیته‌های متناظر استانی و شهرستانی دوچرخه‌سواری همگانی و همچنین گروه‌های دوچرخه‌سواری همگانی با رویکرد فنی، ایمنی و هنجاری در دنیای حقیقی و مجازی این رشته عنوان شده است. حدود اختیارات و قدرت قانونی کمیته دوچرخه‌سواری همگانی مشخص نیست. همچنین روشن نیست که در صورت وجود برنامه‌های مدون کمی برای توسعه دوچرخه‌سواری همگانی چه نهادی متولی نظارت بر انجام اینگونه اقدامات است. ضمناً، شهرداری نیز اقدام به راه‌اندازی وبسایت و برنامه کاربردی مخصوص دوچرخه‌سواری همگانی نموده است. بر اساس توضیحات ارائه شده، این بستر براساس برنامه ۵ساله «توسعه دوچرخه‌سواری در کلان شهر تهران» یکی از پروژه‌ها در بخش اقدامات نرم افزاری، تهیه نرم‌افزار پایش برای تعیین میزان دوچرخه‌سواری شهروندان می‌باشد.


با در نظر گرفتن این مورد که برای توسعه چنین اموری، طراحی برنامه‌ها باید برگرفته از نیاز شهروندان در موقعیت جغرافیایی مورد نظر بوده و مبتنی بر امکانات و بودجه دولتی باشند؛ حتی اگر فرض را بر وجود سازوکار کافی جهت انجام هماهنگی‌های لازم این نهاد با سایر متولیان همچون، شهرداری ها، نیروی انتظامی و... بگذاریم، باز هم فقدان بستری برای جمع‌آوری اطلاعات از جانب شهروندان وعدم استفاده از رویکرد برنامه ریزی پایین به بالا مشاهده می‌شود.
تدوین برنامه‌های جامع و اجرایی موثر، کارآمد و ادامه دار آن‌ها در سایه برقراری بستر حمایت از دوچرخه‌سواران امکان‌پذیر است. راه‌اندازی و اجرای چنین بستری موجب تسهیل و ترقی فرآیندهای تدوین قوانین راهنمایی و رانندگی مخصوص دوچرخه‌سواران، تهیه و اجرای طرح‌های مالی حمایتی، طراحی، ساخت و نگهداری مسیرهای تردد دوچرخه، فرهنگ‌سازی عمومی و بسیاری از امور دیگر که تاثیر مستقیم و غیرمستقیمی بر سلامت جسم و روان اعضای جامعه دارند، می‌شود. در عین حال، متولیان راه‌اندازی و اداره چنین بستری باید متشکل از اعضای نهادهای گوناگون باشند؛ به طوریکه می‌توان شورایی از سازمان‌ها و نهادهای ورزشی، نیروی انتظامی، نهادهای قضائی و مردم نهاد را برای تصمیم گیری، تدوین طرح‌ها و برنامه‌ها و اجرای امور عملیاتی گرد هم آورد.