روزنامه ابتکار
1400/03/10
کرونا چگونه بر ادبیات تاثیر خواهد گذاشت؟ حرکت اپیدمی، بین خطوط داستان‌ها
گروه فرهنگ و هنر – هیچ کس تصورش را هم نمی‌کرد که روزی یک ویروس کوچک بتواند تمام جنبه‌های زندگی انسان‌ها را تحت‌الشعاع قرار دهد. از سلامت گرفته تا صنعت، از سرگرمی گرفته تا درآمد، همه و همه دچار دگرگونی شده‌اند. گرچه در طول تاریخ بشر این نخستین باری نیست که یک بیماری چنین تاثیری بر زندگی افراد می‌گذارد اما فکر می‌کردیم حالا در قرن 21 این‌ها همه متعلق به قصه‌ها است. حرف از قصه به میان آمد، آیا کرونا بر قصه و ادبیات هم تاثیر گذاشته است؟شیوع کرونا این روزها تقریبا تمام ابعاد زندگی بشر را تحت تاثیر قرار داده و حوزه ادبیات و داستان‌نویسی نیز از این قاعده مستثنی نیست. بدون تردید نتیجه بحرانی که این ویروس در زندگی فردی و اجتماعی ما انسان‌ها ایجاد کرده است، خلق طیف وسیعی از رمان‌ها و اشعار در ژانرهای مختلف با محوریت موضوعاتی از قبیل خانه‌نشینی و انزوا خواهد بود اما ماجرا به همین جا ختم نمی‌شود. این روزها بسیاری نویسندگان در آثاری که قبل از شیوع کرونا نوشته بودند نیز دست می‌برند با ایجاد تغییرات لازم آن را به اثری تبدیل کنند که بازتابی از جهان پس از همه‌گیری این ویروس مرگبار است. همان‌طور که پیش از این دوران همه‌گیری بیماری‌های پیشین در ادبیات هم نمود داشت. اما در ادبیات ایران این نمود چگونه است؟ آیا نویسندگان داخلی توانسته‌اند خودشان را با شرایط کرونایی وفق دهند و ردپایی از آن را به نوشته‌هایشان بکشانند؟ محمدرضا شمس، نویسنده ادبیات کودک و نوجوان، با اشاره به تاثیر اپیدمی بر نویسنده‌ها گفت: نویسنده‌ها در یک وادی احساسی قرار گرفته‌اند و در نوشتن با احساسات‌شان سروکار دارند نه با عقل و منطق، احساسات نویسنده است که او را در نوشتن رهبری می‌کند. در شرایطی که نویسنده وضعیت مشخصی به لحاظ اقتصادی ندارد نمی‌تواند با مخاطب خود ارتباط برقرار کند و دچار افسردگی میشود.
شمس در ادامه اظهار کرد: برخی می‌گویند کرونا فرصت خوبی را برای نویسنده‌ها فراهم آورده و می‌توانند در خانه بنشینند و بنویسند و کارهای عقب‌افتاده خود را انجام دهند و نوشته‌های جدید داشته باشند، اما زمانی که نویسنده می‌خواهد دست به قلم ببرد آن‌قدر افکار و احساساتش پراکنده است که نمی‌توانند بنویسد. دورنمای خوبی از این بیماری وجود ندارد. این بیماری حالا حالاها هست و همتی هم برای از بین بردنش نیست که این موضوع ناامیدکننده است و تاثیر مستقیمی بر کار نویسندگان می‌گذارد. آن‌قدر درگیری فکری نویسنده زیاد است که نمی‌داند چه اتفاقی دارد می‌افتد، به همین دلیل نمی‌تواند زمان بگذارد و بنویسد و اگر چیزی بنویسد، متنی نیست که راضی‌کننده باشد و تا زمانی که نویسنده از متن راضی نباشد، کارش را بیرون نمی‌دهد. با توجه به این وضعیت کتاب جدیدی تولید نمی‌شود و چون کتاب جدیدی تولید نمی‌شود، کتابی خوانده نمی‌شود. از طرف دیگر بچه‌ها نمی‌توانند بیرون بروند و کتاب بخرند؛ البته با این وضعیت اقتصادی، خریدن کتاب در اولویت خانواده‌ها نیست.
اما علی خدایی، داستان‌نویس، با استفاده از کلمه مواجه‌نشده به جای بحران، درباره مواجهه ادبیات با بحران‌هایی مانند جنگ، بلایای طبیعی و بیماری‌های همه‌گیر از جمله کرونا، گفت: ساختمان داستان به نحوی است که بر اساس رخدادها نوشته میشود. معمولا داستان از واقعه‌ای حرف می‌زند که از تعادل خارج میشود و دوباره به یک موقعیت جدید و یا تعادل برمی‌گردد. بنابراین در آمدن کرونا در زندگی مردم عادی و خارج کردن زندگی آن‌ها از حالت تعادل است که شما کلمه بحران را به کار می‌برید و من کلمه مواجه‌نشده و روبه‌رونشده را به کار می‌برم.
او سپس گفت: ما در این مدت مرگ، ویرانی، دوری از هم، تنهایی و خشونت خانگی را داریم، در این مدت کشتن همدیگر و عریان شدن در مقابل یکدیگر حتی بعد از ۳۰-۴۰ سال زندگی کنار هم را داریم، همه این‌ها دستمایه‌هایی هستند که در مواقعی که شما نامش را بحران می‌گذارید، واضح‌تر می‌شوند. یک نویسنده و یا یک فرد عادی که نمی‌نویسد در مقابل این وقایع گارد می‌گیرد و واکنش نشان می‌دهد. نویسندگان یکی از انواع واکنش را نشان می‌دهند که آن نوشتن است. یا مثلا واکنش موسیقی‌دان‌ها این است که در این موقعیت در صفحات مجازی ۱۰ نفر ۱۰ نوع ساز می‌زدند. درباره دیگران هم همین اتفاق‌ها افتاده است.
اما آیا کرونا بلافاصله می‌تواند در ادبیات هم جا پیدا کند؟ حمیدرضا شاه‌آبادی، نویسنده ادبیات کودک و نوجوان، درباره تولیدات ادبی مرتبط با کرونا در دوران کرونایی گفت: با توجه به این‌که ما می‌توانیم چهره دیگری از زندگی را ببینیم، این موضوع می‌تواند دستمایه‌ای برای خلق داستان باشد، اما شخصا مخالف این هستم که یک نویسنده در گرماگرم یک حادثه و ماجرا بخواهد دست به خلق اثری در ارتباط با آن موضوع بزند، مگر این‌که موقعیت خلاقه خاصی نصیبش شده باشد. تصورم این است که هر حادثه‌ای باید در وجود یک نویسنده ته‌نشین شده، گرد و غبارش فرو بنشیند و بعد به یک داستان تبدیل شود. بنابراین نمی‌شود در گرماگرم یک همه‌گیری به فکر خلق داستان درباره آن بود.
او در ادامه خاطرنشان کرد: واقعیت این است که حتی این کار را جذاب هم نمی‌دانم زیرا مانند رفتار یک توریست می‌ماند که وارد یک فضای متفاوت شده است. مردم دارند با مسئله‌ای می‌جنگند و درگیر هستند، از آن آسیب می‌بینند، رنج می‌برند و بعد نویسنده‌ای بخواهد آن را دستمایه داستان قرار دهد، فکر می‌کنم در لحظه چیز جذابی نیست ولی به مرور و با گذشت زمان می‌تواند دستمایه خوبی باشد و شک نکنید نویسندگانی که بحران‌های اجتماعی و زندگی‌های از تعادل خارج‌شده را دیده‌اند، داستان‌های بهتری خلق می‌کنند تا نویسندگانی که در یک فضای راکد زندگی کرده و هیچ بحرانی را پشت‌سر نگذاشته‌اند.
همچنین مجید راستی، نویسنده ادبیات کودک و نوجوان، درباره تولیدات ادبی مرتبط با کرونا در دوران کرونایی هم گفت: ادبیات مانند خبر نیست که صبح اتفاق بیفتد و نهایتاً تا شب در دسترس مردم باشد یا روزنامه نیست که بلافاصله مسئله‌ای را منعکس کند و مخاطب بتواند از آن استفاده کند. زمانی که یک کتاب بخواهد منتشر شود در شرایط عادی و با توجه به شرایط ناشر و برنامه‌ریزی‌هایی که برای تولید کتاب دارد، از یک سال تا ۱۰ سال طول می‌کشد. از زمانی هم که بحران کرونا پیش آمده، ناشران هم به سهم خودشان تلاش کرده‌اند اما مانند هر شغل دیگری با وقفه و کندی روبه‌رو شده‌اند. اگر نویسنده‌ای هم بخواهد برای این موضوع قصه‌ای بنویسد، البته قصه‌ای که به درد بخورد، زمان می‌برد؛ یعنی حتی اگر الان هم کارهایی نوشته شده باشد برای تبدل شدن به کتاب قطعا در مرحله آماده‌سازی است و با توجه به شرایط پیش‌آمده، فعالیت ناشران کمتر از نصف شده است؛ ما با شرایطی روبه‌رو بودیم که یک ماه کل مشاغل غیرضروری از جمله نشر تعطیل شد. این وقفه‌ها ضربه کاری می‌زند.
او در ادامه خاطرنشان کرد: ادبیات زمان‌بر است و تا یک اثر خلق شده و به مرحله آماده‌سازی و تکثیر برسد و بعد در دسترس قرار بگیرد زمان خواهد برد. از طرف دیگر ما یک واقعیت تلخ هم جدای بحران کرونا داشتیم، آن هم تیراژ کتاب است؛ تیراژ کتاب‌ها آن‌قدر پایین آمده که اگر کتابی که تولید میشود، فقط در دسترس بچه‌های تهران قرار بگیرد چیزی نمی‌شود، تیراژ ۱۰۰۰ نسخه برای یک منطقه هم کفاف نمی‌دهد، در هر منطقه چندین هزار بچه هست.
این نویسنده تاکید کرد: ادبیات بخش عمیق مسائل است، مانند دریا است، هرچه به عمق دریا می‌روید امواج نمود ندارد اما وجود دارد. بنابراین ادبیات به سهم خود و با تلاش کسانی که در این مسیر کار می‌کنند، قطعا کارهایی خلق خواهد کرد که با فاصله زمانی به دست بچه‌های محدودی خواهد رسید. رد پای هر بحرانی که به زندگی انسان‌ها برمی‌گردد در قصه‌هایی از ادبیات نمود پیدا کرده، همان‌طور که از گذشته‌ها داریم، قطعا این مسئله نیز خود را نشان خواهد داد.
سایر اخبار این روزنامه
والیبالیست های ایرانی در المپیک ستاره می شوند؟
جوانه زدن جوانان با تصمیم درست الکنو
علیرضا صدقی
اختتامیه ای برای یک سوگواری بی‌حاصل
سیگنال‌ها و روایت‌های تازه از مذاکرات برجام
سایه انتخابات بر سر مذاکرات وین
کرونا چگونه بر ادبیات تاثیر خواهد گذاشت؟
حرکت اپیدمی، بین خطوط داستان‌ها
رقابت‌ها داغ‌تر می شود؟
سفر و دورهمی‌های خانوادگی مهم‌ترین عامل انتشار ویروس کرونا است
خطرافزایش کشندگی کرونای هندی و آفریقایی در هرمزگان
یک رسانه عربی:
جنگ بعدی اسرائیل با کل محور مقاومت است
«ابتکار» میزان تاثیر خبر برکناری همتی بر بازارهای اقتصادی را بررسی می‌کند
نوسان بازارها زیر پای رئیس کل
نماینده روسیه:
دور کنونی نشست برجامی وین، احتمالا دور پایانی است
وزیر نیرو:
استخراج غیر قانونی رمزارز، قاچاق انرژی است
تقلای جمهوریخواهان برای سنگ اندازی در مسیر برجام
ویروس کرونا و «تئوری نشت» از آزمایشگاه مرموز چینی
در کمیسیون امنیت ملی مطرح شد
دشمن در انتخابات پروژه عصبانی سازی مردم را دنبال می کند
