سرانجام برجام در دولت رئیسی؟

علی بیگدلی استاد دانشگاه اگرچه شورای امنیت در ماجرای کشتی اسرائیلی با مخالفت‌های روسیه، نتوانست قطعنامه‌ای علیه ایران صادر کند، ولی از طرف دیگر انگلیس، آمریکا و اسرائیل به‌دنبال ایجاد یک اجماع بین‌المللی علیه ایران هستند تا برای خودشان توجیه پیدا کنند که اگر ایران وارد مذاکره نشود، تحریم‌ها را اضافه کنند و شاید هم اسرائیل هم بخواهد دست به اقدامات تلافی‌جویانه علیه ایران بزند که بحثی جداگانه است و تابه‌حال هم این کار را انجام داده است. اما اینکه برجام به کجا خواهد رسید، چندان اهمیتی ندارد که چه کسی به ریاست جمهوری رسیده بلکه اهمیت در این است که مجموعه نظام می‌خواهد همان نگاه سنتی را نسبت به برجام داشته باشد که تغییری به‌وجود نخواهد آمد و آمریکا هم از موضع خود عقب‌نشینی نخواهد کرد. ما باید برای یک برجام جدید تصمیم بگیریم و همانطور که هم سخنگوی وزارت خارجه و هم سخنگوی کاخ سفید گفته؛ ایران نباید فرصت برای تجدیدنظر در برجام جدید را طولانی‌مدت کند. شرایط حساسی است و ایران هم با نمایش قدرتی که از خودش نشان داده، شاید بخواهد بر سر میز مذاکره امتیاز بیشتری از آمریکایی‌ها بگیرد. بنابراین مساله برجام از یک‌ طرف پیچیده شده و از طرف دیگر آمدن آقای رئیسی، مشکلی را در کوتاه‌مدت حل نمی‌کند، برای اینکه از جهت منابع داخلی در تنگنا هستیم، معیشت مردم با مشکل مواجه است. پس باید نوع نگاه‌مان را به برجام تغییر دهیم؛ سیاست خارجی‌مان را مورد بازبینی قرار دهیم، نوع داوری‌مان را نسبت به جهان تغییر دهیم. این بی‌اعتمادی نسبت به قواعد بین‌المللی مشکلاتی را برای ما به‌وجود آورده است. درواقع برجام جدید آمریکا با برجام 2015 تفاوت دارد، چون عمر برجام 2015، سال 2023 برای کنترل موشکی از بین می‌رود و به‌همین دلیل طرف مقابل به‌دنبال یک برجام جدید است. همان‌طور که آقای بایدن هم در نخستین سخنرانی‌اش در کاخ سفید اعلام کرد که آماده مذاکره بر سر برجام با ایران هستیم منتها ممکن است قید زمانی تا سال 2050 ادامه پیدا کند. ما خواهان این هستیم که به برجام گذشته برگردیم ولی آمریکایی‌ها طرح جدیدی برای برجام دارند که قید زمانی را طولانی‌تر کنند. ازطرفی اختلاف ما با آمریکا بر سر مذاکرات وین هم که به هیچ نتیجه‌ای نرسید بر سر این بود که آمریکا غیر از مساله برجام، انتظارات دیگری هم از دارد، ازجمله موضوع حقوق بشر و بحث موشکی. 
 از طــــرفی آمدن نماینده اتحادیه اروپا به ایران از چند جهت قابل بررسی است. نخست اینکه خیلی اهمیتی ندارد، دوم اینکه ایران هم خیلی روی این موضوع مانوری نداد ولی اتحادیه اروپا نمی‌خواهد همه پنجره‌ها را به سمت ایران ببندد و سعی دارد ایران را به نحوی راضی کند تا تن به برجام و خواسته‌های آمریکا بدهد و البته بستگی به ایران دارد که آقای رئیسی هم در سخنرانی مراسم تحلیف خود گفتند که ما آماده‌ایم تا دست همسایگانمان به‌خصوص کشورهای عرب را به گرمی بفشاریم و البته بلافاصله اشاره کردند که ما از حق کشورهای مظلوم دنیا از جمله یمن حمایت می‌کنیم. البته بدون حل‌شدن مشکل یمن امکان ندارد که با شیخ‌نشین‌ها تحت رهبری عربستان سعودی مشکل‌مان را حل کنیم. از اینکه حاضریم مذاکره کنیم، سخن گفتند اما شرایط آمریکا با زمان آقای روحانی فرق نکرده است؛ بنابراین باید نوع نگاه‌مان را نسبت به منطقه و جهان تغییردهیم. درحقیقت این تحلیل که می‌خواهند دسته گل برجام را به گردن آقای روحانی نیندازند و قصد انداختن آن به گردن آقای رئیسی را دارند، قابل پیش‌بینی بوده و واقعیت این است که هیچ اتفاقی نیفتاده؛ چراکه درسیاست‌های عمده خارجی تصمیم گیرنده رهبری هستند. ضمن اینکه تا ما مشکل‌مان با برجـــام حل نشود، امکان ندارد که بر همه مشــکلات داخلی‌مان فائق آییم. به‌صرف یکدست شــــدن قدرت در نظام، مشکلی حل نخواهد شــد، زیرا از احتیاج به سرمایه‌گذاری خارجی داریم.