سایه تحولات قره باغ بر سفر چاووش اغلو

محسن پاک آیین تحلیلگرمسائل بین الملل بی شک دیپلماسی بهترین و تنها راه حل برای کاهش اختلافات بین کشورهاست. قطعاً دیپلماسی آب روی این آتش خواهد بود. لذا باید کشورها مسیر گفت‌وگو و مذاکره را برای کاهش مشکلات خود انتخاب کنند. از این منظر گفت و گوهای جمهوری آذربایجان و جمهوری اسلامی‌ایران و یا مذاکرات مقامات تهران - آنکارا بی شک می‌تواند دستاوردهای جدی برای همه به همراه داشته باشد. پس مذاکرات باید ادامه پیدا کند، به‌ویژه آنکه تنش‌ها و اختلافات کنونی بین جمهوری آذربایجان و جمهوری اسلامی‌ایران چندان عمیق نیست. ترکیه باید بداند در اثر رفتارهای خود و سیاست خارجی سال‌های اخیر به جایی رسیده است که تنها جمهوری اسلامی‌ایران به عنوان همسایه قابل اتکا برای این کشور باقی مانده است. به هر حال روابط جمهوری ارمنستان که از سال ها پیش قطع شده بود. مناسبات با قبرس و یونان هم بسیار تیره و تار است؛ سوریه و عراق هم به دلیل تجاوزات ترکیه که تا به اکنون ادامه دارد چندان دل خوشی از سیاست‌های آنکارا ندارند. بنابراین ترکیه باید بداند که اگر بخواهد به این رفتارهای خود ادامه دهد تنها به ضرر اهداف و منافع آنکارا است. لذا ترکیه به جای ایجاد هژمون در منطقه قفقاز جنوبی و تحمیل منافع خود بر دیگر کشورها باید اصل را بر همکاری، تنش‌زدایی و تعامل قرار دهد. ایران به ‌طور راهبردی مخالف هرگونه تلاش ترکیه، جمهوری آذربایجان و یا هر کشوری در جهت ایجاد تغییر ژئوپلتیک در منطقه قفقاز جنوبی است. این مخالفت جدی هم در دولت حسن روحانی و هم در دولت سید ابراهیم رئیسی بارها عنوان شده است. علاوه بر گفت وگوهای دیپلماتیک، جمهوری اسلامی‌از طریق رزمایش‌های نظامی‌هم مخالفت جدی خود را با هر گونه تلاشی در جهت ایجاد تغییرات مرزی در منطقه قفقاز جنوبی نشان داده است. اتفاقا بعد از این ارسال پیام‌های جمهوری اسلامی‌ایران شاهد بودیم که جمهوری آذربایجان و ترکیه از جدیت برای ایجاد تغییرات مرزی در منطقه قفقاز جنوبی عقب نشینی کردند و در ادامه باکو و آنکارا عنوان داشتند که سعی دارند از طریق  دیپلماسی چالش ها و اختلافات خود را حل و فصل کنند. در این راستا سفر وزیر امور خارجه ترکیه به ایران می‌تواند در این چهارچوب مورد ارزیابی قرار گیرد. ایران هم از این رویکرد استقبال می‌کند و می‌تواند مبنای همکاری و گفت وگوهای دیپلماتیک با ترکیه و جمهوری آذربایجان باشد. ضمن اینکه روسیه هم به این آگاهی رسیده که توافق صلح سال گذشته بین جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان در خلال جنگ قره باغ دارای اشکالاتی است. از این رو مسکو هم به دنبال مذاکرات دیپلماتیک با باکو و ایروان است تا بتواند این نواقص را در توافق صلح به خصوص بند نهم که منشاء اختلافات مرزی فعلی است حل کند. در این رابطه ارمنستان هم چراغ سبز خود را برای حل این مشکلات نشان داده است. بنابراین اگر کشورها به دنبال رسیدن به یک راه حل مشترک هستند می‌توان این راه حل را پیشنهاد داد که هم جمهوری آذربایجان باید به ارمنستان این اجازه را بدهد که از جمهوری نخجوان عبور کند و به ایران برسد و در ازای آن ارمنستان هم موافقت کند که باکو هم از خاک این کشور به جمهوری نخجوان و ترکیه برسد. اگر در ادامه شاهد حل اختلافات دیرینه ترکیه و ارمنستان بودیم که ترکیه هم می‌تواند از مسیر جمهوری نخجوان عبور کند تا به باکو برسد. اگر این اتفاق بیفتد به سود همه کشورهای منطقه است و به‌طور طبیعی ژئوپلتیک منطقه هم تغییر پیدا نخواهد کرد، بلکه هر کشوری با توافق با کشور دیگر می‌تواند با استفاده از امتیازات ترانزیتی و مواصلاتی دیگر کشورها به اهداف و منافع خود برسد و در ازایش امتیازات ترانزیتی و مواصلاتی خود را در اختیار کشور مقابل قرار دهد. اینگونه همه می‌توانند به منافع مشترک جمعی دست پیدا کنند. این راه حلی است که مورد استقبال ایران قرار خواهد گرفت در غیر اینصورت هر راه حل دیگری که بخواهد که ژئوپلتیک منطقه را تغییر دهد با مخالفت جدی دیپلماتیک و نظامی‌ایران مواجه خواهد شد.