روزنامه خراسان

سفری از عصب به عمق عضله

 تصور کنید یک عصر پاییزی در تراس خانه‌تان نشسته‌اید و در حال خوردن چای هستید که ناگهان در انگشت‌تان احساس یک لرزش کوچک می‌کنید. در این حالت و بدون این که شما اراده کنید، انگشت‌تان تکان می‌خورد. شاید تصور این که مغز شما فرمانی را صادر نکرده و عضله شما بدون هیچ فرمانی شروع به حرکت کند، کمی ترسناک و شبیه فیلم‌های آخرالزمانی به‌نظر برسد اما باید بگویم این اتفاق نه تنها عجیب و ترسناک نیست بلکه یک اتفاق رایج از منظر علم‌پزشکی است. ریشه این ماجرا به عصب‌های دست‌تان برمی‌گردد. سال‌هاست که پزشکان، تحقیقات و پژوهش‌های زیادی روی ارتباط اعصاب‌ و  عضلات در بدن انسان انجام داده‌اند تا بتوانند سازوکار عملکردی آن‌ها را کشف کنند و از آن برای ارتقا و پیشرفت این علم بهره ببرند. حالا این موضوع که انقلابی را در علم پزشکی رقم زده است، بسیار رایج شده و پزشکان از تحریک عصب-عضله استفاده‌های زیادی می‌کنند. در پرونده امروز زندگی‌سلام از نکات کمتر شنیده شده درباره عصب و ‌عضله، روش‌های اندازه‌گیری فعالیت الکتریکی عضلات و اعصاب، استفاده‌های کاربردی از تحریک عصب‌-عضله در پزشکی و ... خواهیم گفت.
تعریف عصب به‌زبان ساده
عصب‌ها، رشته‌های الکترونیکی هستند که با استفاده از امواج الکتریکی، انواع پیام‌ها را از مغز به اندام‌ها و برعکس می‌رسانند. عصب‌های بدن مانند سیم‌های نازک برق از مغز و نخاع نشئت می‌گیرند و به دیگر نقاط بدن می‌روند. به زبان ساده‌تر، عصب‌ها حس را از اندام‌ها به مغز و دستور حرکت را از مغز به اندام‌ها و عضلات منتقل می‌کنند در نتیجه یک عضله کار خواهد کرد.
 
نوار عصب و عضله و تست اعصاب حرکتی
الکترومیوگرافی (EMG) یا همان نوارعصب‌وعضله، روشی رایج برای اندازه‌گیری فعالیت الکتریکی عضلات و اعصاب است. نوار عصب‌و‌عضله، سیگنال‌‌های الکتریکی ایجاد شده توسط عضلات هنگام استراحت و انقباض را ضبط می‌کند. تست نوار عصب‌و‌‌عضله به زبان ساده، به بررسی نحوه فعالیت عصب‌و‌عضله و میزان هماهنگی این دو در کنار یکدیگر‌ می‌‌پردازد. نوار عصب‌و‌عضله‌ می‌‌تواند مشکلات مربوط به عضله، عصب یا هر دو را تشخیص دهد. در این روش یک سیگنال الکتریکی با جریان بسیار کم به عضله وارد می‌شود و پاسخ عضله را به این جریان می‌سنجند و بررسی می‌کنند که آیا عضله مشخص شده در برابر این جریان حرکت می‌کند یا نه؟
نوار عصب وعضله با چه هدفی انجام می‌شود؟
در صورت داشتن علایمی‌ که ممکن است نشان‌دهنده اختلال عصبی یا عضلانی باشد، پزشک نوار عصب را تجویز می‌کند. چنین علایمی ممکن است شامل این موارد باشد: مور مور شدن، بی حسی، ضعف عضلانی، درد یا گرفتگی عضلات و احساس درد در اندام.
 نتایجی هم که از نوار عصب و عضله مشاهده می‌شود، به تشخیص یا رد برخی از بیماری‌های احتمالی همچون این موارد کمک می‌کند: اختلالات عضلانی مانند دیستروفی عضلانی یا پلی میوزیت، بیماری‌هایی که بر ارتباط بین عصب و عضله تاثیر می‌گذارند مانند میاستنی گراویس، اختلالات اعصاب خارج از نخاع(اعصاب محیطی) مانند سندروم تونل کارپال یا نوروپاتی محیطی، اختلالاتی که بر نورون‌های حرکتی مغز یا نخاع تاثیر می‌گذارد مانند اسکلروز جانبی، آمیوتروفیک یا فلج اطفال، اختلالاتی که بر ریشه عصبی تاثیر می‌گذارد مانند فتق دیسک در ستون فقرات.
پاسخی به چند سوال رایج درباره نوار عصب‌و‌عضله
1- آیا نوار عصب و عضله قادر به بررسی تمام عصب‌های بدن است؟
خیر. نوارعصب‌وعضله یا الکترومیوگرافی، نمی‌تواند تمام عصب‌های بدن را بررسی کند. تعدادی از عصب‌های بدن به دلیل این که نازک و عمقی هستند بررسی آن‌ها از نظر تکنیکی، دشوار است و پاسخ‌های به دست آمده خیلی قابل اعتماد نیستند به ویژه در افراد مسن.
2- آیا انجام نوار عصب‌وعضله برای بیمار دردناک است؟
برای انجام نوار عصب از جریان الکتریکی با شدت کم و برای نوار عضله از سوزن‌های یک بار مصرف نازک استفاده می‌شود که هر دوی این موارد با اندک ناراحتی همراه است. از آن جا که درک درد، یک احساس شخصی است، ناراحتی ناشی از تست عصب‌وعضله از فردی به فرد دیگر متفاوت است ولی بیشتر بیماران، درد ناشی از تست عصب‌وعضله را ملایم و قابل تحمل اعلام می‌کنند.
3- آیا نوار عصب‌وعضله با اسامی دیگری هم شناخته می‌شود؟
بله. به جای نوار عصب‌وعضله، گاهی از عناوینی همچون الکترومیوگرافی، نوار عصب، ای‌ام‌جی و ان‌سی‌وی، نوار دست، نوار پا و ... استفاده می‌شود.
4- نوار عصب‌و‌عضله، تاثیر مشکلات روانی را هم نشان می‌دهد؟
نوار عصب و عضله فعالیت عصب‌های بدن را که از مغز و نخاع نشئت می‌گیرند و به دیگر نقاط بدن می‌روند،بررسی می‌کند. بعضی از بیماران گمان می‌کنند که نوار عصب، اثر مشکلات روحی و عصبی را بر مشکل جسمی آن‌ها نشان‌ می‌دهد که این طور نیست.


 
از فیزیوتراپی تا فراموشی درد و تناسب‌اندام
مروری بر استفاده‌های کاربردی از تحریک عصب‌و‌عضله در پزشکی که پیشرفت‌های چشمگیری رادر این علم رقم زده است
مهندسی پزشکی برای سهولت کار پزشکان و ترکیب فناوری و پزشکی همیشه سعی داشته به علم پزشکی خدمت کند. در سال‌های اخیر پیشرفت در تشخیص و درمان را مدیون فناوری هستیم. در همین راستا مهندسان پزشک از قابلیت تحریک عصب‌وعضله برای ارتقای اهداف درمانی و تشخیصی بهره بردند و به نجات جان بیماران کمک شایانی کردند. در ادامه به چند استفاده کاربردی تحریک عصب‌و‌عضله در علم پزشکی اشاره خواهد شد.

فیزیوتراپی با کاربردهای فراوان
تحریک الکتریکی شیوه درمانی رایجی است که در فیزیوتراپی انجام‌ می‌شود. انواع مختلفی از تحریک الکتریکی وجود دارد و هر کدام برای هدفی خاص استفاده‌ می‌شوند. در ادامه به چند مورد از تحریک‌های الکتریکی اشاره خواهد شد.
           درد را فراموش کن
TENS (شبیه‌ساز سیگنال عصبی) شکلی از تحریک الکتریکی است که فیزیوتراپیست آن را به کار می گیرد تا به کنترل درد در بیمار کمک کند. برق، باعث تحریک پایانه‌های عصبی موجود در پوست می شود که درد را با سیگنال به مغز انتقال می‌دهند. این سیگنال‌ها‌ می‌توانند قطع شوند تا به فرد در کاهش درد کمک کنند.
درمان فلجی
تحریک الکتریکی عصبی-عضلانی (NMES )  بیشتر برای آموزش دوباره عضلات به منظور انقباض درست استفاده‌ می‌‌شود. برای انجام تحریک الکتریکی عصبی-عضلانی، فیزیوتراپیست الکترودهایی را روی نقاطی خاص در ماهیچه قرار می‌دهد که درست منقبض نمی‌شوند. سپس پالس‌های الکتریکی فرستاده و عضلات منقبض‌ می‌شوند. با استفاده از این روش و در حالی که جریان الکتریکی عضله را تحریک می‌کند به مرور بهبود در آن دیده خواهد شد. گاهی سوئیچ کوچکی به دستگاه اضافه‌ می‌شود که به سرعت آن را خاموش و روشن می‌کند و در طول فعالیت‌هایی مثل قدم‌زدن استفاده می‌شود. این دستگاه‌ها که باعث پیشرفت علم پزشکی در حوزه حرکتی شدند، به بازیابی حرکت بعد از سکته یا آتروفی عضلانی و فلج عضلانی کمک‌ می‌کنند.
درمان بی‌اختیاری ادرار
اگر مشکل بی‌اختیاری ادرار دارید، با تحریک الکتریکی و به دو روش می‌توان به دفع ادرار کمک کرد.
روش اول |  تحریک جلدی عصب تیبیال (PTNS)
تحریک عصب تیبیال یک درمان غیرجراحی است. پزشک سوزن باریکی را زیر پوست مچ پا، نزدیک عصب تیبیال فرو می‌کند. تحریک کننده‌ای که خارج از بدن قرار دارد، تکانه‌های الکتریکی را از راه این سوزن به عصب تیبیال و عصب‌های دیگر ستون فقرات منتقل می‌کند که مثانه را کنترل می‌کنند.
روش دوم  | تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (TENS)
این روش عضلات کنترل کننده ادرار را تقویت می‌کند. پزشک سیم‌های باریکی را داخل واژن زنان یا داخل مقعد مردان قرار می‌دهد. بیمار پالس‌های جریان برق را دریافت می‌کند که عضلات مثانه را تحریک و آن‌ها را قوی‌تر می‌کند.
استفاده با کاربرد دارویی
یون درمانی شکلی از تحریک الکتریکی است که برای درمان استفاده می‌شود. با این روش، جریان برق دارو را از داخل پوست به سمت بافت‌های آسیب دیده‌ می‌فرستد. یون درمانی برای استفاده داروهای ضد التهابی مثل دگزامتازون استفاده می‌شود و برای کاهش اسپاسم‌های عضلانی و شکست کلسیمِ ته‌نشین شده در عضلات یا تاندون‌ها به کار‌ می‌رود.
بهبود زخم
از تحریک عصب عضله می‌توان برای بهبود زخم کمک گرفت. در این روش، جریان برق سبب بهبود جریان خون در اطراف نقطه زخم می شود و آن را به‌سرعت بهبود می‌بخشد. بنابراین یکی از کاربردهای دیگر تحریک عصب‌و‌عضله، بهبود زخم است.

تناسب اندام با ورزش EMS
همیشه کاهش وزن و ورزش کردن برای بیشتر افراد سخت بوده‌است بنابراین علم مهندسی پزشکی از طریق تحریک عصب عضله به کمک ورزش آمده و از طریق یک روش ترکیبی، سعی کرده اثرگذاری ورزش را بیشتر و به فرد کمک کند در هنگام انجام فعالیت بدنی، تاثیر بیشتری روی عضلاتش بگذارد. ای ام اس EMS مخفف تحریک الکتریکی عضله( Electrical Muscle Stimulation)  یا Electromyostimulation است. ای‌ام‌اس برای اولین بار در قرن ۱۸ ابداع شد و پس از آن کاربرد اصلی آن در فیزیوتراپی و بازتوانی مشکلات اسکلتی-عضلانی بوده است اما در سال‌های اخیر این دستگاه وارد محدوده تناسب اندام شده است. این دستگاه پالس‌های الکتریکی تولید می‌کند و از طریق  الکترودهای موجود این جریان‌ها را به عضلات می رساند و عضلات را با شدت بیشتری تحریک می‌کند و از این طریق باعث می‌شود عضلات شما در هنگام انجام یک حرکت ساده ورزشی بیشتر درگیر شود؛ به این طریق که مثلا اگر شما 20 دقیقه ورزش کنید به اندازه دو ساعت در حالت طبیعی عضله خواهید ساخت. شاید بپرسید که آیا استفاده از این دستگاه و عبور جریان الکتریکی از بدن مضر نیست؟ باید گفت تا کنون هیچ تحقیق معتبری اثر منفی این ورزش را نشان نداده است.

پایش عصب‌و‌عضله بعد از جراحی‌های سنگین
مانیتورینگ TOF یا پایش عصب عضله تکنیکی است برای زمانی که در حین بیهوشی از داروهای مسدود کننده عصب-عضله در یک جراحی سنگین استفاده شده باشد. این تکنیک پس از اتمام بیهوشی برای تشخیص میزان کارایی عضلات بیمار با تحریک عصبی در اعصاب بیمار استفاده می‌شود و امکان ارزیابی دقیق نیاز به شل کننده را هنگام عمل فراهم می آورد و پاسخ عضله مد‌نظر را ثبت‌ می‌کند. متخصص بیهوشی با استفاده از این وسیله می‌تواند از خطرات فلج عضلانی باقی مانده بعد از بیهوشی پیشگیری کند. این مانیتورینگ به‌طور معمول مورد استفاده نیست اما بهتر است به طور منظم در عمل‌های مرتبط انجام شود، پایش و نظارت مستقیم عصب-عضله به ویژه زمانی که بیهوشی عمیق و طولانی باشد می‌تواند از عوارض داروهای شل‌کننده عضله جلوگیری کند و با استفاده از آن، پزشکان فلج عضلانی باقی مانده بعد از بیهوشی را قبل از این که باعث استرس و ناراحتی در بیمار شود درمان کنند. همچنین این مانیتورینگ می‌تواند روشی موثر در تعیین دوز و زمان تزریق داروها هنگام جراحی باشد.

بهبود عوارض ضایعات‌نخاعی
استفاده از سیگنال‌های الکتریکی به‌طور طبیعی در بدن انسان وجود دارد. عضلات از طریق پالس‌های الکتریکی منقبض‌ می‌شوند. در ضایعه نخاعی گاهی انتقال این سیگنال‌های طبیعی مختل‌ می‌شود بنابراین پزشکان سعی می‌کنند با استفاده از تحریک الکتریکی به طور مصنوعی عملکرد مدنظر رابهبود ببخشند. سالانه به‌طور متوسط 40 نفر در هر یک میلیون نفر، دچار ضایعات نخاعی می‌شوند. شایع‌ترین عوامل ایجاد ضایعات نخاعی شامل تصادفات 44 درصد، اعمال خشونت 24 درصد، سقوط از بلندی 22 درصد، ورزش 8 درصد و ...‌ است. میزان از دست دادن قدرت حرکت یا همان فلج شدن، بستگی به محل وارد شدن آسیب و شدت آن دارد. تحریک الکتریکی عصبی عضلانی (NMES) در بیماران دارای ضایعات نخاعی، تحریک الکتریکی عملکردی (FES) نامیده‌ می‌شود. تحریک الکتریکی اعمال شده در نزدیک ماهیچه یا عصب می‌تواند به طور مصنوعی جایگزین سیگنال‌های الکتریکی طبیعی شود و عضله را منقبض کند. گاهی اوقات هدف اولیه تحریک الکتریکی عملکردی شامل عضلات حرکتی نیست بلکه جلوگیری یا درمان عوارض ثانویه ناشی از ضایعات نخاعی مانند زخم‌های فشاری، اسپاستیسیتی، آتروفی و اختلال عملکرد جنسی است. بنابراین یکی دیگر از کاربردهای تحریک عصب‌و‌عضله در پزشکی، بهبود عوارض ضایعات نخاعی است.حتی درموارد آزمایشگاهی دانشمندان توانستند به بیماران ضایعات نخاعی کمک کنند تا توانایی راه رفتن خود را بازیابند.
منابع این پرونده: سلامت‌نیوز، medlineplus.gov، hopkinsmedicine.org
 
لینک منبع خبر
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
به امید دیدارِ «یسنا» (شهروند)پرونده‌ای که باز است (اعتماد)خوشا شیراز و وضع بی‌مثالش (خراسان) کابینه تناقض‌ها و کلاهی که سرشان گذاشتند (یادداشت روز) (کيهان)
سایر اخبار این روزنامه
خطر کارمندسازی نخبگان! دختران قهرمان ایران کابوس مهاجرت «توده وار»! جولان آنفلوآنزا وعده 2 روزه برای دارو سفری از عصب به عمق عضله ساخت 4 میلیون مسکن همچنان در پیچ و خم تامین مالی جنایت تکفیری در شاهچراغ ضیافت حاج‌حسین ملک برای خراسان ، بازیگران تکراری و جدال بازگشت «بی‌بی» برنامه واردات 90 هزار خودروی 6 تا 8 هزار دلاری دیروز در سقز چه گذشت؟ ماجرای جنایت سابقه داران در کوچه سماورسازان! تناقض در آبونمان اجباری قبض تلفن!