روزنامه جوان
1402/07/19
سیف الله داد از دل داستان غسان کفانی حماسه «بازمانده» را بیرون کشید
در تاریخ سینمای جهان فیلم‌های زیادی نمی‌توان پیدا کرد که اگر چند بار آن را دیده باشی و باز هم آن را نمایش دهند یا صدای موسیقی و دیالوگ‌هایش به گوش برسد باز جذب آن شوی و دوست داشته باشی دوباره و چندباره آن را تماشا کنی. بازمانده، اثر ماندگار و فراموش نشدنی مرحوم سیف‌الله داد، به‌ویژه برای مسلمانان و فارسی‌زبانان چنین حسی دارد. به‌طور قطع اغلب آن‌هایی که فیلم بازمانده را تماشا کرده‌اند و با آن خاطره دارند، نمی‌دانند سیف‌الله داد با تبحر، تیزهوشی و نبوغ ذاتی از دل داستان تلخ غسان کفانی درباره ماجرای فلسطین یک حماسه دلپذیر بیرون کشیده است. او فیلمنامه بازمانده را براساس داستانی به نام بازگشت به حیفا نوشت که موضوع آن به سال ۱۹۴۸ و تشکیل کشور اسرائیل و حکومت آن بر شهر حیفا بازمی‌گردد. منوچهر محمدی، تهیه‌کننده بازمانده درباره آن گفته است: «بازمانده برداشتی آزاد از یکی از قصه‌های کوتاه غسان کفانی با عنوان «بازگشت به حیفا» است. مرحوم داد، یک خط داستانی را از آن قصه برداشته بود. نکته در این است که اصلاً آن داستان، قصه بسیار تلخی داشت و حس شکست در آن دیده می‌شد. نگاه در آن داستان مؤاخذه نسل گذشته فلسطینی‌ها بود از این منظر که چرا در زمانی که کشور جعلی اسرائیل شکل می‌گرفت، مقاومت و ایستادگی نکردند. آقای داد از آن قصه تنها این ایده را گرفت که فرزندی در زمان هجوم نظامیان ارتش اسرائیلی در خانه جا می‌ماند. نکته درباره فیلم بازمانده اینکه بهترین و مهم‌ترین فیلم تاریخ سینمای جهان را درباره موضوع فلسطین و قدس، سینمای ایران ساخته است. تقریباً هیچ فیلمسازی نتوانسته در تاریخ سینمای جهان به خوبی مرحوم سیف‌الله داد به شکلی دقیق و موشکافانه اصل ماجرا را که تجاوزگری صهیونیست‌ها به فلسطین در نیمه اول قرن بیستم است، روایت کند. فیلمی که در کشور‌های عربی بازتاب‌های خوبی در پی داشت. یک تیم فنی هنری حرفه‌ای سیف‌الله داد همزمان کارگردانی، نویسندگی فیلمنامه و تدوین فیلم را برعهده داشت و فیلمبرداری آن را نیز علیرضا زرین‌دست به انجام رساند. تیم فنی و هنری که در کنار داد برای تولید بازمانده قرار گرفتند، اغلب از بهترین‌های سینمای ایران بودند. موسیقی بازمانده ساخته مجید انتظامی و چهره‌پردازی آن‌هم بر عهده عبدالله اسکندری بود، اما برای بازیگران فیلم از بازیگران عرب استفاده شده و تصویربرداری آن‌هم در شهر‌های لاذقیه و دمشق در کشور سوریه انجام شده است. زبان اصلی فیلم عربی است و دوبله فارسی آن را گوینده‌های ایرانی انجام داده‌اند. تحسین منتقدان جدی سینما همه این‌ها دست به دست هم داد تا بازمانده به لحاظ کیفیت سینمایی، فیلم موفقی از کار دربیاید و تحسین منتقدان جدی سینما را نیز به دنبال داشته باشد. فیلم به لحاظ روایت دراماتیک، کارگردانی، فیلمنامه پرکشش و جذاب که شامل ذکر جزئیات و پرهیز از حشو و زوائد است، می‌تواند بیننده را با خود درگیر کند. نکته دیگر درباره فیلم بازمانده شخصیت‌پردازی دقیقی است که روی کاراکتر‌ها انجام شده و آن‌ها را برای تماشاگر باورپذیر می‌کند. فیلم بار‌ها از تلویزیون ایران پخش شده و در هر بار بازپخش تازگی و جذابیت خود را از دست نداده است. هر فطرت آزاده‌ای که فیلم بازمانده را دیده باشد، حتماً برای سرزمینی که به دست دشمنی وحشی گرفتار آمده، اشک ریخته است. دیالوگ‌های کلیدی فیلم مانند همه آثار ماندگار سینما دارای دیالوگ‌هایی کلیدی است که بر ذهن تماشاگر می‌نشیند. در سکانس پایانی فیلم که صفیه، نوه‌اش را در بغل گرفته و قصد پریدن از قطار را دارد، کاراکتر منفی فیلم که یکی از سرکردگان متجاوز اسرائیلی است، خطاب به صفیه فریاد می‌زند: «منم شمعون، من رو می‌شناسی؟» صفیه در حالی که نوه کوچکش را در بغل می‌فشارد، رو به او داد می‌زند: «بهتر از مادرت می‌شناسمت.» جمله بعدی را شمعون بر زبان می‌آورد: «آخرین شاعر خانواده»، اما جمله کلیدی و پایانی فیلم از آن صفیه است: «آخرینش نیستم، شمعون.» روایت علیرضا زرین دست از بازمانده علیرضا زرین‌دست هم که فیلمبرداری بازمانده را انجام داده درباره این فیلم می‌گوید: در روز‌های اول فیلمبرداری من به عنوان مدیر فیلمبرداری نسبت به سیف‌الله داد گارد داشتم و فکر می‌کردم خواسته‌های او دیکتاتورمآبانه است، ولی وقتی مدتی گذشت، فهمیدم چنین تفکری در او وجود ندارد. او با ذهن آماده درباره سکانس‌ها به صحنه می‌آمد و حاصل شخصیتی که او از خودش به جا گذاشت، فیلم «بازمانده» است. به نظرم فیلم خوب ساختن از فرستادن انسان به هوا هم سخت‌تر است و سیف‌الله داد این فیلم را به خوبی ساخت. ثبت معماری سوریه در بازمانده منوچهر محمدی، تهیه‌کننده فیلم بازمانده در نشستی در جشنواره جهانی درباره این فیلم گفته است: «من و سیف‌الله داد وجب به وجب تمام سوریه را برای لوکیشن‌های فیلم گشتیم. سوریه کشوری بسیار زیبا با تمدنی دیدنی بود و من این روز‌ها که اوضاع دمشق، حلب و پالمیرا را می‌بینم (نبرد با داعش) خیلی تأسف می‌خورم. سوری‌ها تمدن زیبایی دارند که یک رفتار جاهلی به صورت دگم همه آن زیبایی‌ها را نابود کرده و من خوشحالم «بازمانده» بخش‌هایی از این زیبایی را ثبت کرده است. یک دوبله تاریخی. اما در کنار این همه نبوغ و قوت درباره شاهکار مرحوم سیف‌الله داد باید به نقاط قوت دیگر فیلم هم اشاره کرد. بازمانده از یک دوبله بی‌نظیر برخوردار است. ناصر طهماسب با آن صدای جادویی و گیرا و مثال‌زدنی در نقش شمعون اسرائیلی صداپیشگی می‌کند و به عنوان یکی از کاراکتر‌های منفی تاریخ سینما آنچنان جان می‌بخشد که رنگ دیالوگ‌های آن برای همیشه در ذهن حک میشود. صداپیشگی شخصیت صفیه (با بازی سلما مصری) که مرحوم رفعت هاشم‌پور آن را برعهده داشت از دیگر جلوه‌های هنری فیلم بازمانده است. گرچه هاشم‌پور در کارنامه هنری‌اش روی بسیاری از هنرپیشه‌های سرشناس تاریخ سینما از جمله ویوین لی در نقش اسکارلت در فیلم «برباد رفته» و سوزان هیوارد در فیلم «می‌خواهم زنده بمانم» حرف زده است، اما خیلی‌ها صدای جادویی او را با شخصیت صفیه در فیلم بازمانده به یاد می‌آورند.
سایر اخبار این روزنامه
جنایت در غزه سیلی سنگین‌تری دارد
خودشان هم می‌دانند اسرائیل شهروند ندارد
مترو به کتاب رسید
سیف الله داد از دل داستان غسان کفانی حماسه «بازمانده» را بیرون کشید
وحشت از عملیات زمینی در غزه
هر ۳۰ روز ۵۰۰ کشته جاده‌ای داریم
آمادگی سپاه برای اعزام گروه‌های امدادی و درمانی به مناطق زلزله زده افغانستان
آن سگ دیوانه چرا عذاب دید؟!
