روزنامه جهان صنعت
1396/05/08
پس لرزه های تحریم‌های جدید آمریکا؛
محمود خاقانی*- آنچه مهندس زنگنه از آن تحت عنوان دیپلماسی انرژی در ابتدای شروع به کار دولت یازدهم نام برد، ادامه تعریفی بود که از همکاری‌های انرژی منطقه‌ای و فرامنطقهای در دولت‌های قبل از دولت نهم و پس از فروپاشی شوروی سابق به ویژه در طول عمر دولت هفتم و هشتم شروع شد.مدیر گروه محققین مطالعه بورس بین‌المللی نفت ایران در جزیره کیش (آقای کریس کوک) درباره تحولات اخیر در منطقه و تحریم‌های جدید علیه ایران و روسیه معتقد است که آمریکا می‌داند با پیشرفت تکنولوژی و کاهش هزینه تولید نفت و گاز غیر‌متعارف (شیل‌اویل و شیل گاز) و روی کار آوردن یک دولت دست‌نشانده در خانواده آل‌سعود با نفت عربستان و نفت آمریکا به راحتی کنترل قیمت در بازار جهانی نفت را در اختیار دارد ولی برای کنترل قیمت و ساختار بازار جهانی گاز شرایط تازه‌ای را باید فراهم آورد. به همین دلیل فشارهای وارده روی دولت قطر در منطقه ممکن است ریشه در این نظریه داشته باشد. برخی دیگر از کارشناسان انرژی معتقدند که طرح تشدید تحریم‌های آمریکا علیه روسیه و ایران در بازارهای گاز اروپا و آسیا و دریای خزر و خاورمیانه نیز تاثیرگذار خواهد بود.
اروپا نگران است
آمریکا علاوه بر اینکه به عنوان صادرکننده نفت خام وارد بازار بین‌المللی انرژی شده است، سعی دارد به عنوان یک رهبر در بازار گاز مایع طبیعی (LNG) خود را معرفی کند. بدیهی است در این راستا ناگزیر است با روسیه همکاری کند. پرزیدنت ترامپ این تمایل را دارد که منافع فدراسیون روسیه را به چالش بکشد. به نظر می‌رسد کنگره و سنای آمریکا خواهان این روش هستند اما تحریم‌های تازه آمریکا علیه روسیه، ممکن است شرکت‌ها و بانک‌های اروپایی که در روسیه فعال هستند را با مشکلات عدیده‌ای مواجه کند و از اینکه با ایران نیز همکاری کنند دچار نگرانی شوند.
در واقع یا آنها باید از ادامه فعالیت و حضور در بازار آمریکا چشم بپوشند یا اینکه تحریم‌های تعریف شده از سوی آمریکا را رعایت کنند.
آزمایش موشک فضا‌پیمای ایران
در پی آزمایش موفقیت‌آمیز موشک ماهواره‌بر «سیمرغ»، فرانسه، آلمان و انگلیس با آمریکا توافق کرده‌اند که در بیانیه‌ای مشترک خواستار توقف توسعه برنامه مربوط به موشک‌های بالستیک از سوی ایران شوند. در بیانیه مذکور آمده است که این ادامه آزمایش موشک‌های بالستیک «تحریک‌آمیز» است و مدعی شده‌اند که با قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد ناسازگار است.
اما محمد‌جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران در تاریخ شـشم مردادماه در یک پیام توئیتری نوشت: «کلمه به کلمه برنامه جامع اقدام مشترک، با دقت مورد مذاکره قرار گرفته است. ایران در حال توسعه موشک‌هایی که برای حمل کلاهک هسته‌ای طراحی شده باشند نیست.»کارشناسان آشنا به مسایل ژئوانرژی و جغرافیای سیاسی منطقه این اقدام دولت تدبیر و امید (که در آستانه ورود به دولت دوازدهم است) را یک پاسخ خردمندانه به تهدید‌ها و تحریم‌های دولت آمریکا تفسیر و آن‌را نشانه این واقعیت توصیف می‌کنند که ایران ثابت کرد در صورتی‌که طرفین برجام به تعهدات خود پایبند نباشند، قادر است راهبردهای جدیدی را درسیاست خارجی خود تعریف کند و در عین حال به هیچ‌وجه سیاست‌های دفاعی ایران را قابل مذاکره نمی‌داند. در هر حال اروپا نگران نابسامانی در سیاست خارجی آمریکا و برهم خوردن توافق برجام نیز هست.
گاز؛ پاشنه آشیل اروپا
پس از فاجعه نیروگاه اتمی فوکوشیما در ژاپن، اروپا به ویژه آلمان و فرانسه تصمیم گرفتند برنامه‌های توسعه نیروگاه‌های اتمی‌شان را متوقف کنند و به برنامه‌های استفاده از گاز طبیعی و انرژی‌های تجدیدپذیر اهمیت بیشتری دادند.
در حال حاضر مصرف سالانه گاز طبیعی اروپا حدود 450 میلیارد مترمکعب است که یک‌سوم آن از روسیه وارد میشود. برخی کارشناسان می‌گویند با توجه به خروج آمریکا از موافقتنامه پاریس و اجرایی‌شدن موافقتنامه مذکور توسط اروپا و سایر کشورها، ممکن است حجم واردات گاز طبیعی اروپا از روسیه نیز افزایش یابد زیرا با اتمام احداث خط لوله‌های در دست اجرا نظیر «نورث‌استریم» در دریای بالتیک از روسیه به آلمان، واردات گاز طبیعی اروپا از روسیه به سطح 500 میلیارد مترمکعب در سال یا بالاتر خواهد رفت.
اروپا تلافی می‌کند
اتحادیه اروپا با توجه به شعار انتخاباتی پرزیدنت ترامپ که گفته است «آمریکا اول است» عکس‌العمل نشان داده و گفته است که این شعار به این معنی نیست که اروپا آخر خواهد بود.
دولت فرانسه هم رسما مراتب دلخوری از طرح تحریم‌ها علیه روسیه و ایران را ابراز داشته است. در اروپا بحث‌هایی در مورد مقابله به مثل با طرح تحریم‌های آمریکا مطرح شده (نظیر محدود کردن حق دستیابی شرکت‌های آمریکایی به بانک‌های اروپایی و برنامه‌ریزی‌های حقوقی برای جلوگیری از اعمال قوانین آمریکا علیه شرکت‌ها و بانک‌های اروپایی). در همین حال بحث‌هایی نیز برای شکایت از آمریکا به سازمان تجارت جهانی مطرح شده است. اتحادیه اروپا گفته آمریکا سعی دارد قوانین مصوب قوه مقننه‌اش را بر دیگر کشورها تحمیل کند و با اعمال فشارهای برون‌سرزمینی، آمریکا عملا از تجارت آزاد جلوگیری به عمل می‌آورد.
یک کارشناس آشنا به مسایل انرژی و سرمایه‌گذاری معتقد است که «مقابله به مثل» اتحادیه اروپا با آمریکا برای اتحادیه مذکور کار آسانی نیست. شاید به همین دلیل برای خشنود کردن آمریکا در صدور بیانیه مشترک مرتبط با ماهواره سیمرغ موافقت کرده‌اند.
مثلا اگر تحریم‌های جدید آمریکا علیه روسیه به ادامه کار احداث و بهره‌برداری از خط لوله گاز «نورث‌استریم» لطمه وارد کند (که بیشتر آلمان را تحت تاثیر قرار خواهد داد)، آنگاه ممکن است برای آلمان متقاعد کردن 28 کشور عضو اتحادیه اروپا برای یک عمل مشترک علیه آمریکا به آسانی میسر نباشد و هریک از آنها روابط دوجانبه‌شان با آمریکا را هم مد‌نظر قرار دهند.
آمریکا در پی بیرون راندن رقبا از بازار گاز
ترامپ گفته که قانون جدید تحریم‌ها علیه روسیه، ایران و کره‌شمالی را امضا خواهد کرد. در واقع ترامپ که در شرایط خاص و ناخوشایندی به سر می‌برد پس از اینکه طرح متوقف ساختن خدمات درمانی مشهور به «خدمات بهداشتی اوباما» با شکست روبه‌رو شد (و حتی نمایندگان حزب جمهوریخواه به آن رای منفی دادند) قصد دارد با آنها وارد معامله شود و تصور می‌کند با فدا کردن نظریه‌های اولیه‌اش برای همکاری با روسیه بتواند همچنان رییس‌جمهور باقی بماند.
یک کارشناس آشنا به لابی‌گری‌ها در واشنگتن می‌گوید که خانواده آل‌سعود و طرفداران اسراییل در واشنگتن میلیارد‌ها دلار هزینه کرده‌اند تا سناتورهای آمریکایی متقاعد شوند علیه ایران و روسیه که توانسته‌اند در سوریه سیاست‌های آنها برای به قدرت رساندن داعش را به شکست بکشانند قانون وضع کنند.
علاوه برآن آمریکا و متحدانش در منطقه نگران سرایت مردم‌سالاری دینی از ایران به منطقه هستند. انتخابات مختلف در ایران (مجلس شورای اسلامی، شوراهای شهر و به ویژه انتخابات اخیر ریاست‌جمهوری) در رسانه‌های غربی و عربی با تحلیل‌های مختلف بازتاب یافت و نتیجه آن مورد توجه مردم منطقه قرار گرفته است. اکنون این نگرانی برای حاکمان منطقه و حامیان آمریکایی و اسراییلی‌شان به وجود آمده که مردم منطقه نظام‌های دیکتاتوری و خلیفه‌گری را مورد سوال جدی قرار داده‌اند.
جنگ گاز طبیعی
فعالیت‌های اسراییل برای کنترل بازار تولید و صادرات گاز در دریای مدیترانه و قانون اخیر وضع‌شده علیه روسیه و ایران نشان می‌دهد که یک جنگ جدید برای کنترل صنعت و بازار گاز طبیعی شروع شده است. قانون تحریم جدید علیه روسیه و ایران بر این نکته تاکید دارد که پروژه احداث خط لوله «نورث‌استریم» در دریای بالتیک بین روسیه و آلمان تامین امنیت انرژی اروپا را به مخاطره می‌اندازد؛ حال آنکه عرضه گاز مایع طبیعی (LNG) آمریکا و صادرات آن به اروپا می‌تواند تامین امنیت انرژی اروپا را تضمین کند.توافق روسیه با آلمان برای احداث خط لوله گاز «نورث‌استریم» این نیت را داشت که اوکراین را دور بزنند و یک تولیدکننده عمده گاز طبیعی و یک مصرف‌کننده عمده در اروپا قرارداد مستقیم خرید و فروش گاز داشته باشند. در این رابطه کورت ولکر، نماینده ویژه آمریکا در امور اوکراین گفته پروژه احداث خط لوله «نورث‌استریم» یک پروژه کاملا سیاسی است و اروپا باید منابع تامین امنیت انرژی خود را تنوع بخشد و از آمریکا هم گاز مایع طبیعی بخرد!
آمریکا درحال اعمال فشار به اروپا با این استدلال است که وابستگی آنها را به واردات گاز طبیعی روسیه کاهش دهد و اروپاییان اجازه دهند که گاز مایع طبیعی آمریکا جایگزین آن شود. ترامپ در این فکر بود که با دولت پوتین در این راستا به توافق برسد و از این رهگذر بتواند در بازار جهانی گاز مایع طبیعی (LNG) جایی برای خود باز و برای قیمت‌گذاری گاز طبیعی (که از طریق خط لوله خرید و فروش میشود) اعمال نفوذ کند.
اما با مخالفت قوه مقننه آمریکا (و حزب دموکرات) با طرح رفاقت ترامپ- پوتین به نظر می‌رسد شرکت‌های تولیدکننده نفت و گاز آمریکایی باید مسیر دیگری برای کنترل بازار نفت و گاز تعریف کنند.
هدف آمریکا: بر هم زدن قرارداد توتال
آمریکا در همین راستا سعی دارد فرانسه و چین را متقاعد سازد که قرارداد اخیرشان با ایران (برای توسعه فاز 11 میدان گازی پارس‌جنوبی) را اجرایی نکنند و از آمریکا گاز LNG بخرند.
در همین رابطه دکتر قره‌خانی، سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی در کارگاه بحث مرتبط با اهمیت قرارداد‌های نفتی روز پنجشنبه، پنجم مردادماه در موسسه پژوهش در مدیریت و برنامه‌ریزی انرژی دانشگاه تهران اظهار داشت که او و نمایندگان مجلس شورای اسلامی پس از بررسی محرمانه آنچه بین شرکت ملی نفت ایران، توتال و شرکا توافق و امضا شده مطمئن شده‌اند که منافع ملی ایران کاملا مد نظر بوده و ان‌شاء‌الله با اجرایی شدن آن زمینه‌های لازم برای رونق اقتصادی کشور درسال تولید و اشتغال محقق خواهد شد.
طرح شبکه انرژی خزر
موسسه آموزشی و پژوهشی اتاق بازرگانی ایران (بخش‌خصوصی)، موسسه پژوهش در مدیریت و برنامه‌ریزی انرژی- دانشگاه تهران (بخش آکادمیک و عمومی) و شرکت پترواسکاتلند (پیشنهاد‌دهنده طرح و بخش بین‌المللی) در تاریخ 31 خردادماه 1395 (20 ژوئن 2016) درتهران یک پلتفرم را تعریف کرده و نام آن‌را «شبکه انرژی خزر» گذاشتند.
شبکه انرژی خزر با در نظر گرفتن ضرورت توسعه همکاری‌های منطقه‌ای و فرامنطقهای بین کشورهای صاحب منابع غنی گاز طبیعی و مصرف‌کنندگان عمده گاز طبیعی مطرح شده است. ایران دروازه طلایی برای صادرات نفت و گاز حوزه دریای خزر و اکو است.
اهمیت نقش ژئوانرژی ایران برای توسعه همکاری‌های انرژی منطقه‌ای و فرامنطقهای (بین‌المللی) مورد توجه آمریکا قرار دارد و گفته میشود یکی از دلایل تصویب تحریم‌های جدید علیه ایران در همین راستاست زیرا در اروپا برای تولید برق (موسوم به «مصرف پایه») سرمایه‌گذاری بالا و هزینه راهبری پایین را مد نظر قرار می‌دهند و نیروگاه‌های تولید برق با سوخت زغال‌سنگ در اولویت قرار داشت.
ولی نتایج اجلاس COP21 پاریس عملا این نیروگاه‌ها را در معرض تعطیلی قرار داده است. نیروگاه‌های هسته‌ای در ردیف بعدی برای تولید برق برای مصرف پایه مطرح بودند (و هنوز هم هستند). آنها هم به دلیل مخالفت‌های مردمی بعد از سونامی ژاپن (فوکوشیما) از برنامه‌های سرمایه‌گذاری جدید برخی کشورها مانند آلمان خارج شده‌اند. برخی دیگر از نیروگاه‌های هسته‌ای نیز در حال رسیدن به اتمام عمر مفید خود هستند.
بنابراین سهم گاز طبیعی در سبد انرژی اروپا در حال افزایش است. در زمان حاضر بسیاری از کارشناسان انرژی و حتی سیاستمداران به این نتیجه رسیده‌اند که گاز همانا «نفت امروز و فردا» است. وزارت نفت در دولت‌های هفتم و هشتم این روزها را تا حدودی پیش‌بینی کرده بود و طرح‌های معاوضه گاز با گاز و گاز با برق و... تعریف شد (گاز با برق جمهوری ارمنستان و گاز با گاز جمهوری آذربایجان و...).
اتحادیه اروپا هم طرح‌هایی را تعریف کرد که به موجب آنها قرار شد ترکیه محور صادرات گاز حوزه دریای خزر (احداث خط لوله صادرات گاز ترکمنستان از عرض دریای خزر برای پیوستن به گاز جمهوری آذربایجان) به منظور تامین امنیت انرژی مصرفی اروپا باشد. اما مبتکران طرح شبکه انرژی خزر (تبدیل گاز به برق و صادرات برق به جای گاز) معتقدند چنانچه این طرح که چند سال است در ایران مطرح و به وزارت نفت و وزارت نیرو پیشنهاد شده است، به طور جدی پیگیری شود، طرح آمریکا برای احداث خط لوله گاز از عرض دریای خزر غیر‌اقتصادی خواهد شد.
از میان سناریو‌هایی که برای رهایی وابستگی اقتصاد ایران به دلار آمریکا (یعنی درآمد‌های نفتی) مطرح است این طرح درصورت مطالعه و عملی شدن می‌تواند بهترین راهکار را ارائه دهد. کما‌اینکه در قرارداد جدید با توتال و شرکا ملاحظه میشود که اساس قرارداد وابسته به دلار آمریکا نیست و نوعی معاوضه انرژی با انرژی در آن مطرح است
باشگاه صادر‌کنندگان گاز مایع‌طبیعی
باشگاه صادر‌کنندگان گاز مایع طبیعی (LNG) 17 عضو دارد که در میان آنها قطر، مالزی، اندونزی و استرالیا در ردیف‌های اول تا چهارم قرار دارند. استرالیا و آمریکا در حال رقابت هستند که جای قطر را در ردیف اول بگیرند. کارشناسان موفقیت آنها در پنج سال آینده را بعید نمی‌دانند کما‌اینکه آمریکا در حال تدارک یک ناوگان بزرگ حمل‌و‌نقل گاز طبیعی به صورت مایع (LNG) است.
ترامپ سعی دارد نشان دهد که با برنامه‌های دولت اوباما مخالف است و قصد دارد آنها را به هم بزند. اما در بعضی از بخش‌های سیاست خارجی آمریکا باید این نظر را جدی گرفت که هرجا آمریکا و متحدانش شکست خورده و ناگزیر به عقب‌نشینی یا تغییر سیاست هستند، آنگاه ترامپ علیه اوباما حرف می‌زند کما‌اینکه ترامپ اذعان داشته برجام برای آمریکا خوب از آب درنیامده و سعی دارد آن‌را به هم بزند.
مناطقی که داعش در عراق و سوریه در اشغال داشت، مسیر صادرات گازی است که اسراییل برای رساندن آن به ترکیه و «فراترکیه» طراحی کرده بود. هم‌اکنون این مسیر از دست داعش خارج شده است. در واقع حضور روسیه در سوریه هم ممکن است به دلیل جلوگیری از ایجاد یک بازار رقیب برای گاز روسیه باشد.
قرارداد توتال و شرکا با شرکت ملی نفت ایران برای توسعه فاز 11 پارس‌جنوبی (و نیز با قطر برای توسعه میدان مشترک با فاز مذکور) نمایانگر این است که اروپا و چین هم برای مقابله با طرح‌های آمریکا برنامه‌هایی را مد نظر دارند و باید دید دیپلماسی جدید انرژی ایران در دولت دوازدهم (مرتبط با اجرای قانون برنامه ششم و شبکه انرژی خزر و تبدیل گاز به برق و صادرات برق)، چگونه خواهد بود. لازم به ذکر است که تحریم برق با تحریم معاملات نفت و گاز فرق دارد و به هیچ‌وجه کار آسانی نیست.
*کارشناس بین‌المللی انرژی
سایر اخبار این روزنامه
مدیا کاشیگر درگذشت؛
پس از ارج و آزمایش نوبت به تعطیلی کارخانه روغن جهان رسید؛
محسن هاشمی:
بررسی عملکرد محمود حجتی در دولت یازدهم
بررسی علمی از چگونگی به‌وجود آمدن مهاجمان جنسی؛
10 هزار فرانک سوییس رفت بغل دکل!
12 میلیون نفرمان اختلال روانی داریم!
دوباره دوپینگ سیاسی، دوباره تحمیل هزینه
فرمانده اقتصاد مقاومتی فصل‌الخطاب است
آمریکا در تیررس پیونگ‌یانگ
تَکرار «سناریوی حذف» از سوی محافظه کاران
پس لرزه های تحریم‌های جدید آمریکا؛
ریزش حمایت اجتماعی از روحانی
فرمانده اقتصاد مقاومتی فصل‌الخطاب است
دومین رویارویی شناورهای سپاه با ناوهای آمریکایی طی یک هفته
دومین رویارویی شناورهای سپاه با ناوهای آمریکایی طی یک هفته
تصویب کلیات طرح مقابله با اقدامات آمریکا در کمیسیون امنیت ملی؛
دومین رویارویی شناورهای سپاه با ناوهای آمریکایی طی یک هفته
دومین رویارویی شناورهای سپاه با ناوهای آمریکایی طی یک هفته
