روزنامه ابتکار

در گفت‌وگو با فرید قدمی مطرح شد خانه مترجمان؛ راه حل معرفی ادبیات ایران به دنیا

فاطمه امین‌الرعایا
این روزها خبرهایی درباره استقبال از آثار ایرانی توسط کشورهای دیگر منتشر می‌شود. ایرانی‌ها هم در نمایشگاه‌های ادبی بین‌المللی فعال‌تر از گذشته حاضر می‌شوند. این موارد در کنار هم منجر به معرفی آثار ایرانی به جهان می‌شود، اما چه آثاری نماینده ایران در ادبیات جهانی هستند؟ مترجم ایرانی باید آثار را ترجمه کند، یا مترجمی از کشور زبان مقصد؟ چه اقداماتی باید برای جذب مترجمان خارجی برای ترجمه آثار ایرانی انجام شود؟ فرید قدمی،نویسنده، مترجم و منتقد ادبی که در سال 1394 جایزه‌ بنیاد جیمز جویس در سوئیس، را که به مترجمان در سراسر دنیا اهدا می‌شود، از آن خود کرد به این سوالات پاسخ می‌دهد
آیا اصلا ما مترجمی داریم که در این زمینه فعالیت کند؟ فارسی ارتباط نزدیکی با فرهنگ ما دارد، پس کسی که قرار است فارسی را به زبان دیگری ترجمه کند، باید این موضوع را مد نظر قرار دهد. ما مترجمی داریم که این خصوصیت را داشته باشد؟
من چنین کسی را در ایران نمی‌شناسم. ولی کسانی هستند که چنین کاری می‌کنند، مثلا کسی که کارهای هدایت را به فرانسه ترجمه کرد.


این فرد فرانسوی است، آیا او با به اندازه کافی با فرهنگ ما آشنایی دارد که بتواند از پس ترجمه این زبان به زبان دیگر برآید؟
اصلا درستش این است که مترجم بیشتر به زبان مقصد مسلط باشد. مثلا من ادبیات آمریکا را ترجمه می‌کنم ولی آمریکایی نیستم، کسی که ادبیات فرانسه را ترجمه می‌کند، فرانسوی نیست. کسی که بتواند به شکل مناسب ادبیات فارسی را به زبان مقصد ترجمه کند، قطعا بومی مقصد است. مدتی پیش تصور اشتباهی در ایران به وجود آمد که فکر می‌کردند ما باید مرجعی داشته باشیم که فارسی به انگلیسی و بعد از روی نسخه انگلیسی به زبان‌های دیگر ترجمه کنیم. نه اصلا این طور نیست. فرض کنید کاری خیلی خوب هم به انگلیسی ترجمه شود. ناشر خارجی که مترجم را نمی‌شناسد و اعتمادی به او ندارد تا کارش را منتشر کند. مترجم باید در آن کشور مقصد شناخته شده باشد تا بتواند کارها را پیش ببرد.
ما در کشورمان نهادی نداریم که بتواند چنین مترجمانی تربیت کند و کم‌‌کم آن‌ها را به دنیا بشناساند؟
اصلا چنین چیزی امکان‌پذیر نیست. در ایران مثلا فرانسوی‌ای را می‌شناسید که مشغول ترجمه کردن ادبیات فرانسه به فارسی باشد؟ یا آمریکایی که ادبیات آمریکا را به فارسی ترجمه کند؟ نه! ولی ایرانی‌های برجسته زیادی داریم از گذشته تا امروز کارهای اروپایی و آمریکایی را به فارسی ترجمه می‌کنند. اما در این زمینه هم می‌شود کاری کرد. امروز در بسیاری از کشورها، خانه‌های مترجمان داریم که کشورها از طریق آنها آثارشان را به دنیا معرفی می‌کنند. دولت ما هم اگر می‌خواهد کاری در این زمنیه انجام دهد، می‌تواند یک خانه ترجمه تاسیس کند. مترجمان خارجی به خانه ترجمه می‌آیند، دولت و خانه ترجمه به آنها بورس می‌دهد که ادبیات ایرانی را به زبان‌های دیگر ترجمه کنند و خودشان آنها را معرفی و منتشر کنند. در اروپا و کانادا این اقدام به طور جدی حمایت می‌شود. ولی دولت ما این کار را نمی‌کند، ما هم به دولت این اجازه را ندادیم، چون رویکرد بسته‌ای به جهان غرب داریم. جدای از این، دولت ترجیح می‌دهد نویسنده‌های ایدئولوژیک از ایران معرفی شوند که تا به حال هم حمایت شده‌اند
در خارج از کشور بازاری برای ادبیات معاصر ما وجود دارد؟
بله، به نظرم تا حدی این بازار وجود دارد. بعضی از کارهایی هم که به زبان‌‌های دیگر ترجمه شده، در زبان فارسی کارهای بدی هم نبودند، آن طرف هم مورد استقبال قرار گرفتند مثل کار رویا پیرزاد. البته این کار در فارسی واقعا کار چندان مهمی نیست، متوسط رو به ضعیف است اما در اروپا خیلی مورد استقبال بوده و خیلی‌ها آن را خوانده‌اند، حتی در دوره‌هایی جزو کتاب‌های پرفروش بوده است.
ادبیات معاصر ما در کشور خودمان خیلی مورد استقبال قرار نمی‌گیرد، آیا این ادبیات برای خارجی‌ها جذابیت دارد؟
در این چند سال اخیر به دلیل مسائل سیاسی، اسم ایران در دنیا بارها مطرح شده است و نام ایران برای مردم دنیا جذاب است و هر چیزی که از ایران بیرون برود نظر آنها را جذب می‌کند. البته این موضوع در دوره‌های دیگر هم اتفاق افتاده، اما این استقبال، الزاما به این معنانیست که کار، خوب بوده، مثلا سینمای عباس کیارستمی دوره‌ای در اروپا طرفدار پیدا کرد، غربی‌ها دوست داشتند تصویری از معصومیت عقب‌مانده را از ایران ببینند که واقعیت هم نداشت و سینمای کیارستمی این کار را برای‌شان می‌کرد. یا مثلا «لولیتا خانی در تهران» از نظر ادبی کار ارزشمندی نیست اما با نگاه که غرب انتظار دارد، همخوانی داشت، بنابراین ترجمه و مورد استقبال قرار گرفت. بنابراین خیلی از کارها از ایران می‌تواند به خارج از کشور برود و مورد استقبال قرار بگیرند. از طرف دیگر ما نویسندگان برجسته‌ای داریم که کارهای‌شان قابل تامل است، اما تعدادشان معدود است. از قضا به این نویسندگان در خود ایران هم چندان توجهی نمی‌شود. عموم نویسنده‌های ادبیات ما خیلی با‌سواد نیستند و ناشران هم از آنها حمایت می‌کند، مسئولان و دولت هم از آنها حمایت می‌کنند و در نتیجه این نویسندگان برجسته می‌شوند. نویسنده‌های راستین ما در ادبیات‌مان برجسته نیستند. به نظر من مردم هم حق دارند که ادبیات فارسی نخوانند. من به عنوان یک ایرانی می‌خواهم یک رمان ایرانی بخوانم، من که از سیستمی بین ناشران و مطبوعات خبر ندارم، مطبوعات می‌گویند یک کتاب خوب است، ولی وقتی آن را باز می‌کنم، پر از غلط‌های گرامری و حرف‌های سانتی‌مانتال است. مسلما دفعه بعد به سراغ رمان ایرانی نمی‌روم، چون می‌گویم وقتی این کار خوب بوده وای به حال بقیه. از طرف دیگر، جوایز ادبی در همه دنیا قابل اعتماد هستند ولی متاسفانه در ایران برعکس شده است. وقتی می‌بینیم کاری جایزه برده، مطمئن می‌شویم که این کار، کار خوبی نیست. همه این‌ها باعث می‌شوند که ایرانی‌ها کتاب نخوانند. به طور کلی وضعیت ایران از لحاظ کتاب‌خوانی فاجعه است، اما همان بخش اندک کتاب‌خوان هم حق دارند که کتاب فارسی نخوانند. این افراد مشتاق هستند اما وقتی کتاب را می‌خوانند و کیفیت بدش را می‌بینند، دلسرد می‌شوند. اکثر کتاب‌هایی که جایزه گرفته‌اند، سرشار از ضعف گرامری، تالیف و ... هستند. نویسنده‌های ما بلد نیستند بنویسند، پس چطور انتظار دارند مردم کتاب بخوانند. کمپین‌هایی هم ایجاد شده که می‌گویند «فارسی بخوانیم!» کتاب مگر بخاری است که بخاری داخلی بخریم؟ مردم کاری را می‌خوانند که با آن رابطه برقرار کنند. رمان‌های ما پر شده از یک سری دختر و پسر که به پاساژ می‌روند و حرف‌های سانتی‌مانتال می‌زنند. نباید انتظار داشته باشیم که اروپایی‌ها از این کتاب‌ها استقبال کنند.
ما باید اول آثارمان را معرفی کنیم که مترجمان برای ترجمه آنها ترغیب شوند. تا به حال نهادی بوده که چنین کاری بکند؟
ما باید در ایران خانه مترجمان داشته باشیم که نداریم. تنها بعضی از جوایز ادبی روابطی با خارجی‌ها ایجاد کرده‌اند که آثار را معرفی کنند. وگرنه خود وزارتخانه و بنیاد ادبیات داستانی کارهای یک سری نویسنده‌ بد ایدئولوژیک را تبلیغ کرده‌اند که نه خوانده شد و نه دیده شد و این طبیعی است. اگر دولت به چنین کاری علاقه‌مند است باید خانه مترجمان را راه‌اندازی کند. البته دولت نمی‌گذارد کار نویسنده‌های ایرانی در کشور خودمان چاپ شود، حالا کمک بکند که در اروپا چاپ شود؟ کمی انتظار عجیبی است. همیشه در بحث کتاب، سانسور و ممیزی و ممنوعیت چاپ داریم، حالا دولت هزینه می‌کند که کار ما در اروپا ترجمه شود؟ اما اگر بخواهد چنین اتفاقی بیفتد اول باید سانسور در ایران را حذف شود و دولت بدون نگرش سیاسی و صرفا به عنوان نهادی که حامی تفکر و ادبیات است خانه مترجمان را تاسیس کند، به مترجمان خارجی بورس بدهد که به ایران بیایند و کار کنند. البته نویسنده‌های ما هم
بی تقصیر نیستند. آنها هیچ زبان خارجی‌ای بلد نیستند و نمی‌توانند با جوامع بین‌المللی ارتباط برقرار کنند، طبیعی است که کارشان دیده نمی‌شود. مورد دیگر در این میان، نگاه بالا به پایین غرب به خاورمیانه است. آنها به سختی قبول می‌کنند که نویسنده‌ای خوب بنویسند. نویسندگانی هم که در این چند سال از خوارمیانه در اروپا مطرح شدند، نویسندگان خوبی نبودند، مثل نویسنده افغان که بادبادک باز را نوشته است. این افراد تصویری از خاورمیانه ارائه می‌دهند که غربی‌ها دوست دارند و این تصاویر واقعی نیست، تصویری عقب‌مانده و سانتی‌مانتال! این چیزی است که غربی‌ها دوست دارند و چون برای سیاست‌های‌شان مفید است، آن را ترویج می‌دهند اما از ادبیات راستین که ادبیات روشنفکرانه است استقبال نمی‌کنند. مثلا شما می‌بینید که آثار غلامحسین ساعدی ترجمه نمی‌شود و هیچ مانوری درباره آن انجام نمی‌شود.
لینک منبع خبر
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
«حشاشین» چرا ممنوع شد؟ و چرا حالا ممنوع شد؟! (شهروند) گاف «بی‌بی‌سی» درباره پروژه هواپیمای جت ۷۲ نفره ایرانی (کيهان) آقایان زیباکلام، فاضلی، ارمکی! این بود غایت لیبرال‌بودن شما؟! (جوان) بازی خطرناک نتانیاهو در جنوب غزه (تجارت)
سایر اخبار این روزنامه
حجت‌الاسلام سید حسن خمینی: هفته آینده درباره قالیباف صحبت می‌‌کنم بررسی ابعاد تازه از ماجرای 28 مرداد 1332 در گفت وگو با «مسعود کوهستانی نژاد»؛ 28 مرداد کودتا نبود؟ محمدرضا تاجیک در گفت‌وگو با «ابتکار» مطرح کرد حریم اصلاح‌طلبی هنوز خوب تئوریزه نشده است محمدعلی وکیلی وقتی دیوارها فرو می ریزند؟ ایران یکی از اهداف اجرای برنامه نجات غذای سازمان فائو چطور زباله‌ها فقرا را از گرسنگی نجات می دهد؟ با وجود قانونی مشخص به نام کار، همچنان کارفرمایان، کارگران را به «اجاره شخصی» خود درمی‌آورند نعمت زاده در روزهای آخر وزارتش عدم الزام درج قیمت روی بسته بندی کالا را ابلاغ کرد در گفت‌وگو با فرید قدمی مطرح شد خانه مترجمان؛ راه حل معرفی ادبیات ایران به دنیا گفت‌وگو با بهروز غریب‌پور که «اپرای خیام» را روی صحنه دارد «آمد شدن تو اندرین عالم چیست آمد مگسی پدید و ناپیدا شد» «ابتکار» حملات تروریستی به بارسلون اسپانیا را بررسی می کند حمله مرگبار داعش به کاتالانیا حجت‌الاسلام سید حسن خمینی: هفته آینده درباره قالیباف صحبت می‌‌کنم حجت‌الاسلام سید حسن خمینی: هفته آینده درباره قالیباف صحبت می‌‌کنم حجت‌الاسلام سید حسن خمینی: هفته آینده درباره قالیباف صحبت می‌‌کنم